Richard Stites, Οι τέσσερις καβαλάρηδες, Καλπάζοντας προς την ελευθερία στη μεταναπολεόντεια Ευρώπη, εκδ. Αλεξάνδρεια

 

 

Τέσσερις από τις πρώτες επαναστάσεις του των αρχών του 19^ου αιώνα στο μικροσκόπιο του Αμερικανού ιστορικού σε μία συγκριτική μελέτη που αποτελεί το κύκνειο άσμα του.

 

            Όλοι γνωρίζουμε τους τέσσερις καβαλάρηδες της Αποκαλύψεως από το ομώνυμο βιβλίο που προκαλούσαν φόβο και τρόμο στους Ευρωπαίους κατά την περίοδο του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης. Αυτοί συμβόλιζαν τον πόλεμο, τον λιμό, τον λοιμό και τον θάνατο. Όμως ο συγγραφέας και ιστορικός Richard Stites μας μιλάει στο κύκνειο άσμα του-πέθανε το 2010-για άλλους τέσσερις καβαλάρηδες οι οποίοι με τον τρόπο τους κατάφεραν να αλλάξουν τον κόσμο. Πρόκειται για τους Ραφαέλ ντελ Ριέγο, Γκουλιέλμο Πέπε, Αλέξανδρο Υψηλάντη και Σεργκέι Μουράβιοφ- Αποστόλ. Από τους τέσσερις αυτούς, μονάχα ο Αλέξανδρος Υψηλάντης θα είναι πιθανότατα γνωστός στον Έλληνα αναγνώστη.

            Ο Richard Stites φιλοτεχνεί εδώ το πορτρέτο κάθε ενός από αυτούς και της επανάστασης την οποία προκάλεσε. Τέσσερις επαναστάσεις που συνέβησαν σχεδόν ταυτόχρονα σε τέσσερις διαφορετικές χώρες: Ισπανία –Ανδαλουσία, Ιταλία-Νάπολη, Μολδοβλαχία-Ελλάδα, Ρωσία-Ουκρανία. Τέσσερις στιγμές που άλλαξαν τον κόσμο οριστικά και αμετάκλητα μετά από το «εθνικό ξύπνημα» του 19^ου αιώνα.

            Η επανάσταση στην Ανδαλουσία έλαβε χώρα το 1820 και είναι η πρώτη από τις μεγάλες εθνικές επαναστάσεις στον αιώνα του ρομαντισμού, τον 19^ο αιώνα. Πρόκειται για μία κοινωνική, αλλά και εθνική επανάσταση που συνδύασε το αίτημα για παραχώρηση συντάγματος με το αίτημα εκδίωξης του Ναπολέοντα. Η επανάσταση οδήγησε σε μία ελεύθερη τριετία 1820-1823, αλλά μετά απέτυχε κάτω από την πίεση των Γάλλων και ο άτυχος Ριέγο δικάστηκε και εκτελέστηκε.

Η επανάσταση του Γκουλιέλμο Πέπε στη Νάπολη στο Βασίλειο των Δύο Σικελιών συνέβη λίγο μετά, το ίδιο έτος, και είχε τη βοήθεια των Καρμπονάρων. Στρεφόταν και αυτή κατά του βασιλέα Φερδινάνδου Α΄ και κατέληξε στο να αποδεχθεί τελικά  αυτός το Σύνταγμα του 1812. Η επανάσταση αυτή επηρεάστηκε πολύ από την επανάσταση της Ισπανίας. Ο Γκουλιέλμο Πέπε κατέληξε στην εξορία και απεβίωσε το 1855.

Στους Έλληνες αναγνώστες είναι πολύ γνωστή, όπως είναι φυσικό, η επανάσταση του Αλέξανδρου Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία, η οποία απέτυχε μεν εκεί, αλλά κατέληξε στην επανάσταση στην Πελοπόννησο που στέφθηκε τελικά με επιτυχία και τη δημιουργία του ελληνικού κράτους. Η επανάσταση αυτή ήταν καθαρά εθνικού χαρακτήρα αφού στρεφόταν κατά της οθωμανικής κυριαρχίας. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης μετά από την αποτυχημένη επανάστασή του φυλακίστηκε και πέθανε στη φυλακή το 1828.

Ο τέταρτος καβαλάρης, ο Σεργκέι Μουράβιοφ-Αποστόλ, ήταν ο αρχηγός της αποκαλούμενη επανάστασης των Δεκεμβριστών στη Ρωσία, την επανάσταση που αποκαλείται και ως πρώτη ρωσική επανάσταση. Η επανάσταση αυτή έγινε το 1825, δεν πέτυχε, αλλά άνοιξε τον δρόμο για τις μεταγενέστερες κοινωνικές ρυθμίσεις στη Ρωσία.

Ο συγγραφέας εξετάζει συγκριτικά τις τέσσερις αυτές επαναστάσεις και εντοπίζει στην εισαγωγή του τα κοινά μεταξύ τους σημεία. Όλες είχαν μια καλή γεύση βοναπαρτισμού, όλες στρέφονταν κατά της απολυταρχίας και όλες οι χώρες στις οποίες συνέβησαν είχαν απαρχαιωμένα χαρακτηριστικά, όπως δουλοπάροικους. Φυσικά, οι επαναστάσεις είχαν και πολλές διαφορές μεταξύ τους, όλες τους όμως συνδέονται μεταξύ τους και οι δύο πρώτες του 1820  επηρέασαν τις δύο τελευταίες, εκείνης στην Ελλάδα και τη Ρωσία.

Μετά από την αναλυτική παρουσίαση των αιτιών κάθε μίας χωριστά, των γεγονότων της, της κατάληξής της και των αποτελεσμάτων της, αλλά και της πλήρους παρουσίασης του καθενός από τους τέσσερις καβαλάρηδες, ο συγγραφέας συνοψίζει τα πορίσματά του στο τελευταίο κεφάλαιο με τίτλο «Ρωγμές της μνήμης».

Το έργο απευθύνεται σε αναγνώστες που είναι ιστορικοί ή έχουν διαβάσει αρκετή ιστορία στη ζωή τους, καθώς έχει αρκετές λεπτομέρειες και αναλύσεις.  Το συνολικό αποτέλεσμα, πάντως, αποζημιώνει τον αναγνώστη. Η ελληνική έκδοση, στη μετάφραση του Μενέλαου Αστερίου, συνοδεύεται στο τέλος από σημειώσεις, εκτενή βιβλιογραφία και ευρετήριο.