Δευτέρα 28 Δεκεμβρίου 2020

Γκαμπριέλα Μπάμπνικ, Ξηρή εποχή, ο ασυνήθιστος έρωτας του Χαρματάν, εκδ.βακχικόν, 2020,σελ.300


 https://ekdoseis.vakxikon.gr/shop/ekdoseis/vakxikon-peza/xiri-epoxi/

Ασυνήθιστος έρωτας, ασυνήθιστη υπόθεση, ασυνήθιστη συγγραφέας, ασυνήθιστο τόπος...Το επίθετο "ασυνήθιστος" είναι κάτι το οποίο χαρακτηρίζει οπωσδήποτε το συγκεκριμένο βιβλίο "Ξηρή εποχή, ο ασυνήθιστος έρωτας του Χαρματάν".

Είμαι βέβαιη ότι οι περισσότεροι αναγνώστες, όπως κι εγώ, ούτε που θα έχουν ακούσει ποτέ για τη Σλοβένα συγγραφέα, κριτικό λογοτεχνίας και μεταφράστρια, Γκαμπριέλα Μπάμπνικ. Κι όμως, τα περισσότερα βιβλία της έχουν βραβευτεί, το εν λόγω πόνημα, μάλιστα, έχει αποσπάσει το βραβείο λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης το έτος 2015.

Ένα μυθιστόρημα, λοιπόν, το οποίο διαδραματίζεται στην Μπουρκίνα Φάσο,μια χώρα της δυτικής Αφρικής για την οποία ελάχιστα πράγματα γνωρίζει ο μέσος Ευρωπαίος. Αυτό, βέβαια, δεν είναι κάτι που ισχύει και για τη συγγραφέα, η οποία όχι μόνο έχει ζήσει στη Νιγηρία, στη Λιουμπλιάνα και στη Μπουρκίνα Φάσο, αλλά έχει κάνει και το μεταπτυχιακό της στη σύγχρονη νιγηριανή λογοτεχνία. Είναι, επομένως, η πιο κατάλληλη για να μας μιλήσει για την πολύπαθη αυτή ήπειρο.

Ο τρόπος με τον οποίο διαλέγει να το κάνει, είναι η ερωτική ιστορία ενός πολύ ασυνήθιστου ζευγαριού, ενός μαύρου εικοσιπεντάρη από τη Μπουρκίνα Φάσο, του Ισμαήλ, με μία εξήνταδυάχρονη Σλοβένα, την Άννα. Η διαφορά ηλικίας είναι, φυσικά, πολύ μεγάλη και, σαν να μην έφτανε αυτό, δεν είναι ο άντρας ο μεγαλύτερος, αλλά η γυναίκα. Γιατί άραγε η συγγραφέας προβαίνει σε αυτή την επιλογή; Τι θέλει να μας πει με αυτό; 

Οι δύο πρωταγωνιστές περικλείουν μια τραγικότητα. Ο καθένας από τους δύο κουβαλά τα δικά του τραύματα, τις δικές του ανασφάλειες και τους φόβους του και έχει πληγωθεί επανειλημμένα από τη ζωή. Ο μεν Ισμαήλ γνώρισε από μικρός την ορφάνια και την περιφρόνηση, καθώς και τη φτώχεια, η δε Άννα, παιδί υιοθετημένο, εγκλωβίστηκε σε έναν αποτυχημένο γάμο και σε έναν γιο ο οποίος κατέληξε στο ψυχιατρείο. Αν η Άννα ήταν μικρότερη σε ηλικία, δεν θα κουβαλούσε τόσες πολλές εμπειρίες από τη ζωή της μαζί της στην Αφρική, εμπειρίες οι οποίες παίζουν καθοριστικό ρόλο τόσο στη σχέση της με τον Ισμαήλ, όσο και στην εξέλιξη της υπόθεσης. Από την άλλη, αν ο Ισμαήλ ήταν ο μεγαλύτερος σε αυτή την αλλοπρόσαλλη σχέση, δεν θα μπορούσε τότε η Άννα να παίξει το ίδιο πειστικά τον ρόλο της "πλούσιας προστατευόμενης" σε αυτή τη σχέση,  να τον "πατρονάρει" δηλαδή ως έναν βαθμό.

Η αφήγηση εναλλάσσεται από τον ένα εταίρο της σχέσης στον άλλο, προσφέροντας έτσι τις οπτικές και των δυο σε αυτή την παράξενη ερωτική ιεροτελεστία. Επίσης, οι αφηγήσεις ακροβατούν ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν, καθώς ο αναγνώστης μαθαίνει για τη σχέση της Άννας και του Ισμαήλ παράλληλα με το ξεδίπλωμα των προσωπικών τους εμπειριών και των καθοριστικών παιδικών τους αναμνήσεων.

Γενικά πρόκειται για ένα βιβλίο με πολλά αντιθετικά ζεύγη: η πλούσια και ο φτωχός, η ηλικιωμένη λευκή γυναίκα με τον νέο μαύρο άνδρα, η Αφρική και η Ευρώπη, η φτώχεια και ο καπιταλισμός, το ισλάμ και ο χριστιανισμός Οι αντιθέσεις αυτές δίνουν το παρόν και στην ίδια την αφηγηματική τεχνική: παρόν-παρελθόν, συναίσθημα-λογική, ρεαλισμός-υπερρεαλισμός.

Και μέσα σε όλα αυτά σκέψεις... Σκέψεις για τη μητρότητα, τον γάμο, τον ρατσισμό, τα αποτελέσματα της αποικιοκρατίας στην Αφρική και την περίπλοκη πολιτική κατάσταση, τη φτώχεια των ανθρώπων που ζουν εκεί και τον τόσο διαφορετικό από τον δυτικό τρόπο ζωής τους, τον έρωτα, το σεξ και τελικά την ίδια τη ζωή.

Θα μπορέσει άραγε αυτός ο έρωτας να νικήσει τον χρόνο; Ή η διάρκειά του θα είναι τόση όσο κρατάει το Χαρματάν, η ξηρή εποχή στη Μπουρκίνα Φάσο;

Η γλώσσα την οποία χρησιμοποιεί η συγγραφέας κινείται ανάμεσα στον ρεαλισμό και τον υπερρεαλισμό, πότε απλή, πότε συμβολική. Το τέλος του βιβλίου είναι ανατρεπτικό και εξίσου ασυνήθιστο όπως και το υπόλοιπο βιβλίο. Τελικά, το πιο καίριο σημείο του βιβλίου δεν είναι αυτό που φαίνεται και η συγγραφέας προσφέρει η ίδια την ανατροπή.

Ένα βιβλίο το οποίο θα μας κάνει να αναστοχαστούμε για τον ίδιο τον άνθρωπο αλλά και για το κατά πόσον ευθύνονται οι Ευρωπαίοι για τη δύστηνη μοίρα των χωρών της Αφρικής σήμερα, αποτέλεσμα χρόνων στυγνής εκμετάλλευσης και ιμπεριαλισμού από την πλευρά των "δυνατών" λευκών.

Σάββατο 26 Δεκεμβρίου 2020

Στέφανος Καβαλλιεράκης, 1814-1821: Η προετοιμασία μιας επανάστασης, εκδ. Μεταίχμιο, 2020, σελ.166


Το πρώτο βιβλίο από την επετειακή σειρά των εκδόσεων Μεταίχμιο για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση το υπογράφει ο Στέφανος Καβαλλιεράκης, ένας νεαρός διδάκτωρ ο οποίος είναι σήμερα Διευθυντής του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών- Ιδρύματος Βούρου Ευταξία.

Το πόνημα αυτό δεν ασχολείται, εντούτοις, με την ίδια καθεαυτό την Ελληνική Επανάσταση, αλλά κυρίως με την προετοιμασία της κατά τα έτη 1814-1821, Μπορεί, επομένως, να διαβαστεί και ως εισαγωγή για όσα βιβλία προτίθεται να ακολουθήσουν στην εν λόγω σειρά.

Η Ελληνική Επανάσταση αποτελεί γεγονός κομβικό, όχι μόνο για τους Έλληνες, αλλά για ολόκληρο τον κόσμο, αφού είναι μία Επανάσταση η οποία διεκδικεί πολλές πρωτιές, όπως μας αναφέρει ο συγγραφέας στον επίλογο του βιβλίου του. Πρόκειται για την πρώτη επανάσταση του 19ου αιώνα και για την πρώτη που αμφισβητεί ευθέως τη συντηρητική τάξη την οποία είχε επιβάλλει το Συνέδριο της Βιέννης το 1814-15. Ακόμη, είναι η πρώτη επανάσταση που πλήττει την Οθωμανική Αυτοκρατορία και καταλήγει στην απώλεια εδαφών γι' αυτή, καθώς και για την πρώτη εκδήλωση των ορθόδοξων εθνικισμών στα Βαλκάνια. Αυτή η επανάσταση θα αποτελέσει την αφετηρία για να χαραχθούν εκ νέου τα σύνορα των ευρωπαϊκών κρατών, διαδικασία η οποία θα ολοκληρωθεί έναν αιώνα αργότερα.

Ο Σ.Κ. προσδιορίζει, κατ' αρχάς, το πλαίσιο μέσα στο οποίο ανδρώθηκε η ιδέα της επανάστασης, τότε δηλαδή που τα ασφυκτικά για τα μικρά έθνη της Ευρώπης όρια τα είχε θέσει ο Μέτερνιχ και το Συνέδριο της Βιέννης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να διατηρηθεί η ειρήνη στην Ευρώπη, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, ως το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτή η παλινόρθωση όμως, την οποία επέβαλε το Συνέδριο, ήταν τελικά η ίδια εκείνη που γέννησε και τους σπόρους της επανάστασης και της αλλαγής.

Στη συνέχεια ο συγγραφέας αποσαφηνίζει τον γενικά λησμονημένο ρόλο που έπαιξε ο Ιωάννης Καποδίστριας ως διπλωμάτης στα ευρωπαϊκά σαλόνια πριν από το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης.

Ακολούθως, ερχόμαστε στη Φιλική Εταιρεία και τον ρόλο τον οποίο αυτή έπαιξε στην ένωση των ετερόκλητων ομάδων, οι οποίες αποτελούσαν τον Ελληνισμό κατά τις παραμονές της Επανάστασης. Η συνεισφορά της στον Αγώνα έχει επανεκτιμηθεί και επαναπροσδιοριστεί στις μέρες μας.

Κατόπιν ο συγγραφέας περνά στην κοινωνική διαστρωμάτωση του υπόδουλου ελληνισμού και στα κοινά στοιχεία που είχε, όπως αποδείχτηκε, ο ελληνισμός της διασποράς με τους κατοίκους του ελλαδικού χώρου. Εδώ εξετάζονται οι προεστοί, το Πατριαρχείο και οι Φαναριώτες, ομάδες οι οποίες είχαν την εξουσία πριν από την Επανάσταση.

Τέλος, ο συγγραφέας αναλύει την πολυδιάστατη προσωπικότητα του Κολοκοτρώνη, τη σημαντική συμβολή του στην Επανάσταση και τις ακριβείς συνθήκες που επικρατούσαν κατά το ξέσπασμα της.

Στο σύνολό του, πρόκειται για ένα θαυμάσιο έργο, το οποίο απευθύνεται στο ευρύ αναγνωστικό κοινό και διαβάζεται απνευστί, γραμμένο σε γλώσσα απλή και κατανοητή, συνάμα όμως και με όλη την επιμέλεια και την έρευνα ενός εξειδικευμένου στο αντικείμενό του επιστήμονα.

Μίμης Ανδρουλάκης, Μπλε λουλούδι, αναμνήσεις από το 2048, εκδ. Πατάκη, 2020, σελ.369


 

 Στον χώρο του μυθοπλαστικού, ιστορικού, φιλοσοφικού και πολιτικού δοκιμίου κινείται το νέο πόνημα του πολυγραφότατου Κρητικού Μίμη Ανδρουλάκη.

Η υπόθεση του μυθιστορήματος διαδραματίζεται εν έτει 2048 όταν 33 κορυφαίοι επιστήμονες και καλλιτέχνες κάθε εθνικότητας βρίσκονται σε ένα κοραλλιογενές νησί το οποίο κινδυνεύει να χαθεί για πάντα κάτω από τον ωκεανό λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι της διανόησης βρίσκονται στο νησί προκειμένου να συζητήσουν για όλα τα σοβαρά θέματα τα οποία απασχολούν σήμερα τον κόσμο μας: την κλιματική αλλαγή, τον καπιταλισμό ως πολιτικοοικονομικό σύστημα, την άνοδο της Κίνας, την Τεχνητή Νοημοσύνη και τη Ρομποτική, τον αποικισμό του διαστήματος, τις αλλαγές που έχουν επιφέρει στην ανθρωπότητα οι πανδημίες, όπως ο COVID-19 κ.α. Οι άνθρωποι αυτοί του πνεύματος αποτελούν νόθα τέκνα μεγάλων προσωπικοτήτων του 19ου αιώνα, όπως του Άνταμ Σμιθ και του Καρλ Μαρξ.

Αυτή η επιλογή, φυσικά, δεν είναι τυχαία. Ο συγγραφέας με τη δημιουργία των "νόθων" αυτών λαμπρών τέκνων επιδιώκει να μας υπενθυμίσει ότι στον κόσμο της νέας χιλιετίας που ανατέλλει μόλις τώρα, οι άνθρωποι κατά πάσα πιθανότητα θα αποτελούν προϊόντα επιγαμιών και διασταυρώσεων από κάθε γωνιά του πλανήτη και όχι γεννήματα ενός "εθνικού" απαραίτητα κράτους.

Ούτε η επιλογή, επίσης, της ημερομηνίας δεν είναι τυχαία. Ο συγγραφέας θα μπορούσε να επιλέξει ένα έτος "στρογγυλό" αντί του 2048, όπως το 2050. Διαλέγει όμως το 2048 προκειμένου να το φέρει σε ευθεία αναλογία με το 1848, τη χρονιά των μεγάλων επαναστάσεων και ανατροπών στην Ευρώπη, την οποία αναφέρει πολλάκις στο βιβλίο του, όπως και  ολόκληρο τον "μακρύ" 19ο  αιώνα γενικά.

Σε αυτό το μυθιστορηματικού τύπου διαλογικό πόνημα του μέλλοντος δεν υπάρχει καμία αναφορά σε κάποιο δυστοπικό περιβάλλον ή τέτοιο που να παραπέμπει ευθέως σε επιστημονική φαντασία. Αντιθέτως, το μέλλον παρουσιάζεται λίγο μόνο πιο διαφορετικό από το παρόν, δίνοντας στο βιβλίο και τους ήρωες μια πιο αληθοφανή και προσιτή στον αναγνώστη διάσταση.

Το παρελθόν του 19ου αιώνα βρίσκεται σε συνεχή συνδιάλεξη με το "παρόν" του 20ου και το μέλλον που αντιπροσωπεύει ο 21ος. Από τον Βολτέρο, τον Ένγκελς, τον Μαρξ, τον Άνταμ Σμιθ και τον Μάλθους μέχρι τον Αινστάιν και τον Χόπκινς, όλοι αναφέρονται και συζητιούνται κατά κόρον από τους πρωταγωνιστές του βιβλίου.

Και η τέχνη όμως είναι παρούσα στο βιβλίο, και μάλιστα η τέχνη κάθε μορφής, όπως η ζωγραφική, η μουσική, ακόμη και η λογοτεχνία. Κι εδώ θα αναφερθούν μεγάλα ονόματα, όπως του Ραβέλ και του Πικάσο, και ο συγγραφέας θα επιχειρήσει, μέσα από τις συζητήσεις των επιστημόνων και των καλλιτεχνών να προσδιορίσει τον ανανεωμένο ρόλο της τέχνης στον 21ο αιώνα, η οποία, κατά τη γνώμη του, πάντοτε θα βρίσκεται σε γόνιμο διάλογο- ενίοτε και σε αντιπαράθεση βέβαια- με την επιστήμη.

Και μέσα σε όλα αυτά υπάρχει και το μπλε λουλούδι το οποίο ενέχει, πέραν του φυσικού, και διάφορους άλλους συμβολισμούς και εμφανίζεται, συχνά πυκνά, στις σελίδες του βιβλίου.

Αδιαμφισβήτητα, το μυθιστορηματικό κομμάτι βρίσκεται σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με τη βαρύτητα των συζητήσεων στο βιβλίο, δεν απουσιάζουν όμως ο έρωτας, οι εκ βαθέων εξομολογήσεις των πρωταγωνιστών, ακόμη και οι πλεκτάνες.

Πρόκειται για ένα από τα πιο πρωτότυπα βιβλία που κυκλοφορούν σήμερα και αφορούν το μέλλον, το οποίο θα μας κάνει να αναστοχαστούμε σε όλα τα μεγάλα και καίρια ερωτήματα που θα συναντήσουμε μπροστά μας τον 21ο αιώνα. Εν κατακλείδι το πόνημα του Μ.Α. θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως ένα ιδιόρρυθμο χρονικό τριών αιώνων, του 19ου, του 20ου και του 21ου και να διαβαστεί ως ένα ιδιαίτερο, μα και ευχάριστα ιδιόρρυθμο λογοτεχνικό πόνημα.

Τετάρτη 23 Δεκεμβρίου 2020

Λένα Διβάνη, Το πικρό ποτήρι, 2020, εκδ. Πατάκη, σελ.217



Το νέο βιβλίο της Λένας Διβάνη, καθηγήτριας της ιστορίας εξωτερικής πολιτικής στη Νομική Σχολή τιτλοφορείται "Το πικρό ποτήρι" και περιέχει τη, συνοπτική μεν, μα απίστευτα ευκολοδιάβαστη βιογραφία του πρώτου κυβερνήτη του ελληνικού κράτους Ιωάννη Καποδίστρια. 

Θα λέγαμε ότι το βιβλίο εστιάζει περισσότερο σε τρεις θεματικές: πρώτον, στη σχέση του Καποδίστρια με τη μοναδική αγαπημένη της καρδιάς του Ρωξάνδρα Στούρτζα, με την οποία όμως δεν επρόκειτο ποτέ να είναι μαζί, δεύτερον, στη δράση του Καποδίστρια στην Ευρώπη ως διπλωμάτη και ως απεσταλμένου ή υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας και, τρίτον, στη θητεία του ως Κυβερνήτης της Ελλάδος, θητεία ή οποία τερματίζεται απότομα με την αποτρόπαια δολοφονία του.

Πρόκειται για ένα βιβλίο το οποίο θα έπρεπε να διαβάσουν όλοι οι Έλληνες για πολλούς λόγους. Επειδή είναι απίστευτα ευκολοδιάβαστο και μικρό σε μέγεθος. Επειδή είναι εξαιρετικά καλογραμμένο, χωρίς να πλατειάζει πουθενά και διαβάζεται σαν μυθιστόρημα. Και, κυρίως, επειδή, μας γνωστοποιεί το παράδειγμα ενός τόσο ξεχωριστού άντρα, ενός πραγματικού πατριώτη, ο οποίος τα θυσίασε όλα, ακόμη και την ίδια του τη ζωή για την ευημερία της πατρίδας. Ποιος άλλος Έλληνας πρωθυπουργός κοιμόταν μόλις τρεις ώρες κάθε βράδυ προκειμένου να εργάζεται υπέρ της πατρίδος του; Ποιος άλλος Έλληνας πρωθυπουργός δέχτηκε να θυσιάσει την προσωπική του ευτυχία, μένοντας άγαμος, χάριν της πατρίδος; Ποιος άλλος Έλληνας πρωθυπουργός αρνήθηκε τόσες ανέσεις και διευκολύνσεις που του προσέφερε το αξίωμά του; Ποιος άλλος Έλληνας πρωθυπουργός δέχτηκε να εργάζεται αφιλοκερδώς και χάριζε τον μισθό του στο κράτος;

 Οι περιστάσεις τότε, βέβαια, ήταν πραγματικά πολύ ιδιαίτερες, αφού, κανένας άλλος πρωθυπουργός δεν είδε την πατρίδα μας στα χάλια που την αντίκρισε ο Καποδίστριας όταν έφτασε στο Ναύπλιο το 1827. Και πάλι όμως, η προθυμία του Κόντε να παραμερίσει το προσωπικό συμφέρον του χάριν του δημοσίου σε μία εποχή όπου όλοι κοιτούσαν μόνο τον εαυτό τους και τον τόπο τους, δεν μπορεί παρά να είναι αξιοθαύμαστη.

Η Διβάνη παρουσιάζει ολοκληρωμένα τον Καποδίστρια απ' όλες τις απόψεις. Ως πολιτικό, ως διπλωμάτη, ως άνθρωπο, ως αριστοκράτη, ως γιατρό, ακόμη και ως ερωτευμένο άντρα. Ο Ιωάννης ήταν ένα περίεργο κράμα ανθρώπου, γεμάτου αντιφάσεις. Γοητευτικός, μα συνεσταλμένος. Άνθρωπος συντηρητικός κατά βάθος, μα συνάμα και εκσυγχρονιστής. Θιασωτής του ευρωπαϊκού δυτικού κράτους, μα και λάτρης της πατρίδας του, της Ελλάδας. Αριστοκρατικός, μα λιτοδίαιτος και εγκρατής. Αυστηρός με τις αρχές και με τους γύρω του, μα, συγχρόνως, τρυφερός και ευαίσθητος.

Μετά από μια σύντομη αναδρομή στα παιδικά χρόνια του Κόντε και στα χρόνια των σπουδών του, η Λ.Δ. εστιάζει στα χρόνια που πέρασε ο Καποδίστριας στη Ρωσία και στη γνωριμία του με τη Ρωξάνδρα Στούρτζα, μια γνωριμία καταλυτική και για τους δύο, η οποία όμως δεν ευοδώθηκε να έχει ευτυχή κατάληξη.Η επιλογή του Καποδίστρια να ζήσει μακριά από την αγαπημένη του, ήταν το ένα πικρό ποτήρι το οποίο αναγκάστηκε να πιει. Στο τέλος του βιβλίου, όταν δέχεται τη θέση του πρώτου Κυβερνήτη του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, ξέρει πολύ καλά, ότι θα αναγκαστεί να πιει και ένα δεύτερο πικρό ποτήρι. Γνωρίζει  ότι θα προκαλέσει αντιδράσεις με τις κινήσεις του, γνωρίζει ότι θα συγκρουστεί με συμφέροντα, γνωρίζει ακόμη και ότι θα προκαλέσει τόσα μίση και πάθη, τα οποία να του στοιχίσουν, ενδεχομένως, ακόμη και την ίδια του τη ζωή. Και πράγματι, έτσι ήταν γραφτό να γίνει.

Το βιβλίο αποτίει φόρο τιμής σε έναν άνθρωπο ο οποίος έδωσε τα πάντα στην Ελλάδα τον καιρό που αυτή δεν είχε απολύτως τίποτε: στον Κόμη από την Κέρκυρα, τον Ιωάννη Καποδίστρια, έναν άντρα ο οποίος θα έπρεπε να αποτελεί πρότυπο προς μίμηση από όλους τους πολιτικούς της χώρας μας, τόσο για τη φιλοπονία του, όσο και για την αφιλοκέρδεια και για την εργατικότητά του.

Δευτέρα 7 Δεκεμβρίου 2020

Φρανκ Μπουίς, Καμιάς γυναίκας γέννημα, εκδ. Καστανιώτη, 2020, σελ.293

https://www.kastaniotis.com/book/978-960-03-6740-9

 Η μυθιστορία στο "Καμιάς γυναίκας γέννημα" του Φρανκ Μπουίς, είναι η ιστορία μίας δυστυχισμένης, μα και απίστευτα γενναίας ύπαρξης, της Ροζ, η οποία δημιουργεί ένα από τα πιο δυνατά και συγκινητικά βιβλία του 2020.

Η Ροζ γεννιέται σε μια αγροτική περιοχή της Γαλλίας στους κόλπους μίας φτωχής οικογένειας, πρώτη από τέσσερις στη σειρά αδελφές. Συνειδητοποιεί με πικρία ήδη από πολύ μικρή ηλικία ότι θα έπρεπε να είχε γεννηθεί αγόρι, αφού μονάχα αυτά είναι χρήσιμα στους άπορους χωρικούς. 

Ο πατέρας της, ο Ονήσιμος, θα διαπράξει στο όνομα της καταραμένης φτώχειας του το μεγαλύτερο αμάρτημα: θα πουλήσει την ίδια του την κόρη σε έναν εξαχρειωμένο πλούσιο γαιοκτήμονα προκειμένου να μπορέσει να ζήσει την υπόλοιπη φαμελιά του. Πρόκειται για μία πράξη που θα τον σημαδέψει, θα τον γεμίσει με τύψεις, αλλά θα φέρει και δυστυχία στην υπόλοιπη οικογένεια.

Ο γαιοκτήμονας, ο οποίος είναι συγχρόνως και σιδηρουργός, ζει μαζί με την άρρωστη γυναίκα του και τη γηραιά μητέρα του στο σπίτι όπου η Ροζ θα εργαστεί ως υπηρέτρια. Εκεί δουλεύει, κοντά σε άλλους, και ο Εντμόν, ένα πρόσωπο το οποίο θα αποδειχτεί κομβικό για την ψυχοσύνθεση της δεκατετράχρονης κοπέλας. Αρχικά, τα πράγματα δεν είναι και τόσο άσχημα για τη Ροζ, αν εξαιρέσει βέβαια κανείς το γεγονός ότι το κορίτσι ξεθεώνεται στο δουλειά. Το σπίτι, όμως, καθώς και ο ίδιος ο γαιοκτήμονας κρύβουν ένα θανάσιμο μυστικό, το οποίο δεν θα αργήσει να φέρει τα πάνω κάτω στη ζωή της Ροζ.

Η εξέλιξη και η κατάληξη της όλης ιστορίας αποτελεί μία έκπληξη για τον αναγνώστη. Την αφηγείται η ίδια η κοπέλα μέσα από τις φθαρμένες σελίδες ενός τετραδίου που έγραψε μόνη της, όντας έγκλειστη σε ένα ίδρυμα για ψυχικά ασθενείς, και την οποία διαβάζει ένας ιερέας, ο Γκάμπριελ. Αυτός θα ανακαλύψει την ύπαρξή του τετραδίου και της ίδιας της Ροζ εντελώς αναπάντεχα.

Η Ροζ είναι ένα κορίτσι που δεν έπαιξε, ούτε γέλασε όσο έπρεπε στα παιδικά της χρόνια. Είναι μία έφηβη η οποία δεν γνώρισε τον έρωτα, ούτε τις χαρές που η ζωή τις όφειλε. Είναι, επίσης, μία ύπαρξη στης οποίας τις απανωτές εκκλήσεις για βοήθεια "ο Θεός, η Παναγία και όλοι οι Άγιοι πάντοτε κώφευαν", ενώ όπως θα διαπιστώσει με πικρία η ίδια "ο διάβολος έρχεται χωρίς να χρειαστεί να τον καλέσεις..." Για να ξεπεράσει την απύθμενη δυστυχία της αναγκάζεται να μετατρέψει τον βαθύ της πόνο σε θυμό και οργή. Για να επιβιώσει αναγκάζεται να σκοτώσει ό,τι αγνό και αθώο έχει μέσα της. Η Ροζ, χωρίς να το ξέρει αρχικά, διαπιστώνει στην πορεία ότι διαθέτει τεράστιες ψυχικές αντοχές και ότι ο άνθρωπος μπορεί να αντέξει τελικά τα πάντα, ακόμη κι όταν η ζωή και οι άθλιοι άνθρωποι δεν του αφήνουν τίποτε απολύτως για να ελπίζει.

Αρχικά η αφήγηση του Μπουίς θυμίζει παραμύθι, τόσο το σκηνικό, δηλαδή το δάσος και η φύση, όσο και οι χαρακτήρες. Η Ροζ θα μπορούσε να είναι η Σταχτοπούτα, ο Εντμόν το πριγκιπόπουλο στην Ωραία Κοιμωμένη, ο γαιοκτήμονας ο δράκος του παραμυθιού και η μητέρα του η γριά μάγισσα από τον Χάνσελ και Γκρετλ. Σύντομα όμως το παραμύθι μετατρέπεται σε εφιάλτη.

Ο συγγραφέας δεν αρκείται στην περιγραφή των συναισθημάτων της Ροζ. Αντιθέτως, φαίνεται σαν να μας προσφέρει ένα καλοδουλεμένο ψυχολογικό θρίλερ, αφού αρέσκεται να περιγράφει διεξοδικά, σαν επίμονος κηπουρός, τα συναισθήματα της ίδιας τη Ροζ, τις τύψεις που ταλανίζουν τον πατέρα της, τη δυστυχία της μητέρας της, τις σκέψεις του Εντμόν κ.α. Οι μόνοι τους οποίους αφήνει απέξω, σκόπιμα, για να διατηρήσει το μυστήριο, είναι ο γαιοκτήμονας, ο γιατρός και η μητέρα του. Ό,τι μαθαίνουμε για τη δική τους σκέψη και ψυχοσύνθεση, το μαθαίνουμε μέσα από την οπτική των άλλων. 

Κάπου κάπου στην αφήγηση ξεπετάγονται αναμνήσεις από τα παιδικά χρόνια της Ροζ. Αυτές αποτελούν, μαζί με τις ελάχιστες στιγμές τις οποίες έχει αυτή με τον Εντμόν, τις μοναδικές αντιστάσεις της προκειμένου να αντέξει τη δυστυχία που την κυκλώνει χωρίς να οδηγηθεί στην τρέλα.

Η γραφή του Φ.Μ. φέρνει, πραγματικά, τη λογοτεχνία στο απόγειό της, κάτι ολοφάνερο ακόμη κι αν εμείς διαβάζουμε το βιβλίο σε μετάφραση και όχι στα γαλλικά. Η αφήγησή του φαίνεται να διαθέτει έμφυτη μουσικότητα και ρυθμό, σαν να πρόκειται για παρτιτούρα και όχι για μυθιστόρημα. Ο Φ.Μ. ξέρει ακριβώς ποια λέξη πρέπει να χρησιμοποιήσει και που, πότε και πόση έκταση πρέπει να αφιερώσει για να περιγράψει ένα τοπίο ή ένα συναίσθημα και πότε ακριβώς να προσθέσει κάποια γενική κρίση για να σχολιάσει τα τεκταινόμενα. Τόσο η γραφή του, όσο και η υπόθεση συγκινούν βαθιά τον αναγνώστη, ο οποίος θα βιώσει έντονα τη δυστυχία της Ροζ, σαν να βρίσκεται και ο ίδιος εκεί μαζί της και να αποπειράται να της προσφέρει παρηγοριά και συμπαράσταση.

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την τεχνική του εγκιβωτισμού για να αφηγηθεί την ιστορία της Ροζ σε σχέση με τον παροντικό χρόνο στην αρχή και το τέλος του μυθιστορήματος και εναλλάσσει την πρωτοπρόσωπη με την τριτοπρόσωπη αφήγηση, ακολουθώντας μία πρωτότυπη τεχνική. Αυτή ενσωματώνει τους διαλόγους μεταξύ των προσώπων σε ευθύ λόγο, αλλά χωρίς να τους σημειώνει με εισαγωγικά και παύλες έτσι ώστε αυτοί να μην ξεχωρίζουν από το κυρίως σώμα της αφήγησης. Ακόμη, διατηρεί εντέχνως το μυστήριο γύρω από τον γαιοκτήμονα μέχρι τη μέση περίπου του βιβλίου, κορυφώνοντας έτσι την αγωνία του αναγνώστη.

Πρόκειται για ένα αφήγημα το οποίο θα μας γεννήσει πολλές σκέψεις σχετικά με θέματα όπως η αθλιότητα ορισμένων ανθρώπων, η ψυχασθένεια, η φτώχεια, οι τύψεις και ο γονεϊκός ρόλος. Τίθεται επίσης επί τάπητος το παρακάτω ερώτημα: εάν κάποιος γνωρίζει ότι συμβαίνει ένα έγκλημα και δεν αντιδρά σε αυτό, λόγω καθαρής δειλίας, θεωρείται άραγε συνένοχος με τον θύτη ή όχι;


Beth o’ Leary, Η ανταλλαγή, εκδ. Μεταίχμιο

  Αναντίρρητα, δεν είναι όλα τα feelgood μυθιστορήματα ωραία, ούτε και καλογραμμένα. "Η ανταλλαγή" όμως διαθέτει αυτά τα χαρακτηρι...