Ξενοφών Μπρουντζάκης, Το λευκό κουστούμι, εκδ. Καστανιώτη

 

Ένα μικρό αιγαιοπελαγίτικο νησί μπορεί να είναι παράδεισος για ορισμένους, για κάποιους όμως μπορεί να φαίνεται σαν φυλακή ζωσμένη τριγύρω με θάλασσα. Έτσι αισθάνεται, τουλάχιστον, ο νεαρός πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος του Ξενοφώντα Μπρουντζάκη με τίτλο «Το λευκό κουστούμι».

 

Ο νεαρός θέλει απεγνωσμένα να ξεφύγει από τα στενά ασφυκτικά όρια του νησιού του, της Τήνου, από την θάλασσα που τον περιβάλλει, από τους ίδιους και τους ίδιους ανθρώπους που συναντά συνεχώς γύρω του, από τις προκαταλήψεις, τις παραδόσεις και τις συνήθειες του τόπου του. Ονειρεύεται την ανωνυμία που μπορεί να του εξασφαλίσει η πρωτεύουσα και παράλληλα αναθυμάται, καθώς παραθέτει στους αναγνώστες του σπαράγματα της ψυχοσύνθεσής του.

 

Οι οικογενειακές αναμνήσεις του πρωταγωνιστή είναι πλημμυρισμένες από τις διαμάχες του Εμφυλίου και του Εθνικού Διχασμού τις οποίες βίωσε ο παππούς του από πρώτο χέρι και η μορφή του πατέρα του τον στοιχειώνει. Ο θάνατος του τελευταίου θα είναι το αποκορύφωμα της αφήγησης και θα σηματοδοτήσει την απελευθέρωση του πρωταγωνιστή από τα δεσμά του. Μαζί με τις αναμνήσεις του Εμφυλίου, κομβικό ρόλο στις αναμνήσεις και τη ψυχοσύνθεση του πρωταγωνιστή παίζει η θάλασσα και το καράβι, κάτι απολύτως φυσιολογικό για όλους τους νησιώτες. Η θάλασσα μπορεί να φαίνεται σε κάποιους ως συνώνυμη της ελευθερίας και της απεραντοσύνης, για έναν νησιώτη, όμως, μπορεί κάλλιστα να παρομοιαστεί με την ειρκτή, αφού αποτελεί το μέσο του ακούσιου περιορισμού του. Δεν μπορείς να τη διασχίσεις όταν θέλεις, πάντοτε απαιτείται ένα μεταφορικό μέσο.

 

 Δε χρειάζεται ιδιαίτερη προσπάθεια προκειμένου να καταλάβει ο συγγραφέας ότι το βιβλίο αυτό είναι, κατά ένα μεγάλο μέρος του, αυτοβιογραφικό, αφού ο πρωταγωνιστής ταυτίζεται με τον συγγραφέα. Οι αναμνήσεις και οι μύχιες επιθυμίες του πρωταγωνιστή ανήκουν και στον συγγραφέα και ο τελευταίος αντλεί το αφηγηματικό υλικό του από τα παιδικά του χρόνια στο νησί και από τις μετέπειτα αναμνήσεις του στην πρωτεύουσα, όπου πήγε για πρώτη φορά στα δεκαοκτώ του χρόνια. Πρόκειται, επομένως, για ένα είδος μυθιστορηματικής αυτοβιογραφίας ή μιας εναλλακτικής ιστορίας ενηλικίωσης που απεικονίζει παραστατικά μία ολόκληρη εποχή. Ο συγγραφέας-πρωταγωνιστής πότε απευθύνεται στους αναγνώστες του ως παιδί και πότε ως ώριμος ενήλικας.

 

Η αφήγηση κρατάει κάποια γραμμικότητα σε ό,τι αφορά τη σειρά των παρατιθέμενων αναμνήσεων. Ο χρόνος, παρελθόν και παρόν, ενοποιούνται και η εναλλαγή ανάμεσα σε διαφορετικά χρονικά σημεία εξομαλύνεται.

 

 Ο λόγος είναι ενίοτε αποφθεγματικός, χωρίς πολλούς διαλόγους, χρωματισμένος με κάμποσες υπερρεαλιστικές πινελιές. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί κάποιες φορές επιφωνήματα προκειμένου να χρωματίσει συναισθηματικά τα γραφόμενά του και πολλά κόμματα προκειμένου να καταγράψει ενδελεχώς τις σκέψεις του στο χαρτί. Η γραφή μοιάζει περισσότερο με αυθόρμητη καταγραφή συναισθημάτων, σκέψεων και προσωπικών βιωμάτων. Όσο για το «λευκό κουστούμι», αυτό συμβολίζει την πολυπόθητη ελευθερία του πρωταγωνιστή -και  κατ’ επέκταση και του συγγραφέα.

 

Συγκινητικό, νοσταλγικό, πότε παιχνιδιάρικο και πότε στιβαρό στην αφήγησή του, «Το λευκό κουστούμι» είναι η τοιχογραφία μιας εποχής που παρήλθε ανεπιστρεπτί μέσα από τη  ματιά ενός άντρα του σήμερα που ανδρώθηκε στο χτες.

 

«Να ήταν αρχές Μαΐου που ο καιρός άλλαξε μετά τις τελευταίες ψύχρες και άρχισε να ζεσταίνει μυρίζοντας καλοκαίρι; Το όμορφο καλοκαίρι των νησιών που, θαρρείς, βγαίνουν από τη χειμερία τους νάρκη σ’ έναν θρίαμβο από φως λευκού και γαλάζιου. Ανοίγουν τα παραθυρόφυλλα να μπει ο ήλιος, ανοίγουν οι καρδιές να μπει ο έρωτας, να βγει η ζωή έξω, ν’ απλωθεί. Ο ορίζοντας είχε ανοίξει ολότελα. Έβλεπες τα απέναντι νησιά ζωγραφισμένα σαν θαλασσογραφίες».

Κάρλος Ρουίθ Θαφόν, Η τριλογία της ομίχλης 1, Ο πρίγκιπας της ομίχλης, εκδ. Ψυχογιός

 

Δεν μπορώ να πω ότι είμαι φανατική αναγνώστρια των μυθιστορημάτων τύπου γκόθικ, ωστόσο όταν γράφεται από έναν συγγραφέα του διαμετρήματος του Θαφόν είμαι διατεθειμένη να αλλάξω άποψη.

 

Ο λόγος για το πρώτο βιβλίο από την Τριλογία της Ομίχλης με τίτλο «Ο πρίγκιπας της ομίχλης». Πρόκειται για το πρώτο μυθιστόρημα που είδε το φως της δημοσιότητας προερχόμενο από τα χέρια του Θαφόν. Όπως μας λέει ο ίδιος στον πρόλογο του βιβλίου του, το συγκεκριμένο βιβλίο σηματοδότησε την αφοσίωσή του στο επάγγελμα του συγγραφέα. ‘Ήθελε, δε, να συγγράψει ένα βιβλίο το οποίο να απευθύνεται εκτός από ενήλικες και σε νεαρούς αναγνώστες. Και, πράγματι, πιστεύω ότι το συγκεκριμένο βιβλίο απευθύνεται κάλλιστα και σε εφηβικό-νεανικό αναγνωστικό κοινό.

 

Τα άλλα δύο βιβλία της τριλογίας, όλα γραμμένα τη δεκαετία του ’90, είναι «Το παλάτι του Μεσονυκτίου» και «Τα φώτα του Σεπτέμβρη». Μαζί με τον «Πρίγκιπα της ομίχλης» αποτελούν τριλογία όχι επειδή η υπόθεση του ενός βιβλίου συνεχίζει και εξελίσσεται από το ένα στο άλλο- απεναντίας πρόκειται για αυτοτελή βιβλία-αλλά επειδή αποτελούν έναν κύκλο ιστοριών με πολλά κοινά μεταξύ τους.

 

Το σκηνικό του βιβλίου, μία παραθαλάσσια ακτή κάπου στη Μεγάλη Βρετανία, είναι άκρως κατάλληλο προκειμένου να δημιουργηθεί μία ιστορία τρόμου, όχι υπερρεαλιστική απαραιτήτως, αλλά  διατηρούμενη κυρίως στα πλαίσια του μαγικού ρεαλισμού. Φυσικά το υπερφυσικό-φαντασιακό-παραμυθιακό στοιχείο δεν απουσιάζει, διότι διαφορετικά δεν θα μπορούσε να γραφτεί μία τέτοια ιστορία. Επιπλέον ο συγγραφέας τοποθετεί στην ιστορία του όλα εκείνα τα στοιχεία που συνδέονται με τέτοιου είδους μυθιστορήματα: υγρό στοιχείο,  βάλτοι, καταιγίδες, ομίχλη, γάτες, ναυάγια, φάροι, πνιγμοί.

Η οικογένεια Κάρβερ, με τα τρία παιδιά της μετακομίζει, εν μέσω του εξελισσόμενου δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, σε ένα μικρό παραθαλάσσιο χωριό. Το σπίτι όπου θα κατοικήσει «στοιχειώνεται» όμως από το πνεύμα του μικρού Τζέικομπ, ενός παιδιού που πνίγηκε εκεί πριν από πολλά χρόνια. Οι ακριβείς συνθήκες του θανάτου του, όμως, καλύπτονται από μυστήριο και επηρεάζουν ακόμη τη ζωή των κατοίκων του χωριού. Υπεύθυνος γι’ αυτό το «ατύχημα» ήταν ο αποκαλούμενο Πρίγκιπας της Ομίχλης, ένας διαβολικός μάγος που υπόσχεται να πραγματοποιήσει κάθε επιθυμία όσων κάνουν το λάθος να τον επισκεφθούν, με αντάλλαγμα, όμως, ένα πολύ ψηλό τίμημα. Ο πρωταγωνιστής Μαξ, η αδελφή του Αλίσια και ο φίλος του Ρόλαντ, με τη βοήθεια του ηλικιωμένου φαροφύλακα, παππού του Ρόλαντ, καλούνται να λύσουν το επικίνδυνο αυτό μυστήριο.

 

Το βιβλίο πληροί τη σημαντικότερη από τις προϋποθέσεις ενός μυθιστορήματος, ιδιαιτέρως τέτοιου τύπου μυθιστορήματος: «κρατάει» καθηλωμένο τον αναγνώστη, εξάπτοντας την περιέργειά του γι’ αυτό που θα γίνει παρακάτω. Κι έπειτα, ας μην γελιόμαστε: ο Θαφόν ήταν πραγματικά έναν από τους μεγαλύτερους σύγχρονους συγγραφείς. Ό,τι και να έγραψε μπορεί να χαρακτηριστεί από απλά καλό ως και εξαιρετικό, όπως το αριστούργημά του «Στη σκιά του ανέμου». «Ο πρίγκιπας της ομίχλης», επομένως, ένα βιβλίο που προαναγγέλλει το ταλέντο του συγκεκριμένου συγγραφέα, αποτελεί ένα από τα καταλληλότερα αναγνώσματα για τις χριστουγεννιάτικες διακοπές μας.

Gaston Dorren, 60 γλώσσες, ένα ταξίδι στην Ευρώπη, εκδ. Μεταίχμιο

 

Ποιες γλώσσες από αυτές που ομιλούνται στην Ευρώπη σήμερα είναι πιο κοντά στην αρχέγονη ινδοευρωπαϊκή γλώσσα; Πού έγκειται η δυσκολία των σλαβικών γλωσσών; Ποιες γλώσσες στην Ευρώπη σήμερα κινδυνεύουν άμεσα με εξαφάνιση; Πώς γίνεται να μοιάζουν τα κινέζικα και τα αγγλικά; Γιατί τα φινλανδικά θεωρούνται ως η ευκολότερη γλώσσα της Ευρώπης για να μάθει κάποιος; Και, τέλος, ποιος λαός μιλάει γρηγορότερα απ’ όλους;

 

Τον Ολλανδό γλωσσολόγο Gaston Dorren τον γνώρισε το ελληνικό κοινό μέσα από το αριστουργηματικό έργο του «Βαβέλ, ο γύρος του κόσμο σε 20 γλώσσες». Επί του παρόντος, ο διάσημος γλωσσολόγος επανέρχεται με ένα ακόμη εκλαϊκευμένο βιβλίο γλωσσολογίας το «60 γλώσσας, ένα ταξίδι στην Ευρώπη», το  οποίο υπόσχεται να μας ταξιδέψει στον γλωσσολογικό χάρτη όχι του κόσμου αλλά της ηπείρου στην οποία κατοικούμε, την Ευρώπη μας.

 

Το βιβλίο αποτελείται από 60 μικρά, ευσύνοπτα, αλλά περιεκτικά και διαφωτιστικότατα, συνάμα, κεφάλαια, κάθε ένα από τα οποία είναι αφιερωμένο σε μία γλώσσα της Ευρώπης. Αυτά δεν αφορούν μονάχα τις μεγάλες και γνωστές  γλώσσες, αλλά και πολλές που σήμερα έχουν σχεδόν εξαφανιστεί, όπως τα φριζικά, τη γλώσσα της νήσου Μαν, τα οσετικά, τα βασκικά, τα ουαλικά και άλλες. Υπάρχει, επίσης, κεφάλαιο αφιερωμένο στις γλώσσες των Εβραίων, την καραΐμ, τη λαντίνο και τη γίντις, όπως και τη ρομανί, τη γλώσσα των Ρομά.

 

O Dorren εξετάζει τις μεταξύ τους συγγένειες των γλωσσών και μας αφηγείται την πολιτισμική ιστορία τους.  Το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του είναι αφιερωμένο στις γλώσσες και τις οικογένειές τους, π.χ. τα λιθουανικά και τα οσετικά. Το δεύτερο εξετάζει κάποιες γλώσσες και την ιστορική διαδρομή τους μέσα στον χρόνο (π.χ. γερμανικά, ισλανδικά), ενώ το τρίτο βλέπει τις γλώσσες από την πλευρά της πολιτικής (λευκορωσικά, καταλανικά κ.α.). Με το λεξιλόγιο, τη γραπτή και την προφορική μορφή των γλωσσών ασχολείται το τέταρτο και το πέμπτο κεφάλαιο (σάμι, τσέχικα, ισπανικά κ.α.), ενώ το έκτο εξετάζει γλώσσες που υπακούουν σε ιδιαίτερους γραμματικούς κανόνες (ολλανδικά, βασκικά). Το έβδομο αφιερώνεται σε όσους κινδυνεύουν άμεσα με εξαφάνιση (γκαγκαούζ, κορνουαλικά κ.α.), ενώ το όγδοο σε γλωσσολόγους που άφησαν σημαντικό έργο πίσω τους και περιλαμβάνει και την  περίφημη εσπεράντο. Το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου είναι αφιερωμένο σε γλώσσες αρκετά ιδιαίτερες, που παρουσιάζουν ένα ξεχωριστό γλωσσολογικό πορτρέτο, όπως τα φινλανδικά, τα αγγλικά και τα μαλτέζικα.

 

Το μόνο σίγουρο είναι ότι αν γνωρίσουμε καλύτερα τον γλωσσολογικό χάρτη της Ευρώπης, θα γνωρίσουμε καλύτερα και τους ανθρώπους της καθώς και τις πολιτισμικές διαφορές μεταξύ των λαών της. Και το βιβλίο του Gaston Dorren είναι το κατάλληλο εργαλείο μας προκειμένου να το επιτύχουμε αυτό.

Rana Mitter, Η σύγχρονη Κίνα, εκδ.Πεδίο

 

Οι Κινέζοι είναι δημιουργοί ενός από τους παλαιότερους πολιτισμούς του πλανήτη μας. Αδιαμφισβήτητα είναι ένας λαός στου οποίου την ιστορία και  την ιστορική διαδρομή μέσα στον χρόνο αξίζει να αφιερώσει κανείς χρόνο προσκειμένου να τη γνωρίσει. Στη σύγχρονη  εποχή η Κίνα συνεχίζει να κατέχει σπουδαία θέση παγκοσμίως στις διεθνείς αγορές και την οικονομία. Ποια είναι όμως η φυσιογνωμία της χώρας σήμερα; Και πώς αξιοποίησε η χώρα αυτή τη γιγάντια κληρονομιά τόσων αιώνων ιστορίας προκειμένου να φτάσει εδώ που βρίσκεται σήμερα;

 

Στα ερωτήματα αυτά δίνει απάντηση το βιβλίο του καθηγητή Ιστορίας και Πολιτικής της Σύγχρονης Κίνας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Rana Mitter με τίτλο «Η σύγχρονη Κίνα, μία σύντομη εισαγωγή», σε μετάφραση του Ιωάννη Λιάκου. Δεν πρόκειται για ένα αμιγώς ιστορικό βιβλίο το οποίο εξετάζει ολόκληρη την ιστορική διαδρομή της Κίνας μέσα στον χρόνο, αλλά για μία σύντομη εισαγωγή- όπως άλλωστε διευκρινίζει και ο υπότιτλος του βιβλίου- σε ό,τι είναι η σύγχρονη Κίνα σήμερα.

 

«Η Κίνα είναι περισσότερο μία ξεχωριστή ήπειρος παρά μία απλή χώρα. Αποτελείται από διαδοχικές ταυτότητες, άλλες κοινές, άλλες διαφοροποιημένες και άλλες αντιφατικές: σύγχρονη, κομφουκιανική, αυταρχική, δημοκρατική, ελεύθερη και περιορισμένη. Πρώτα και κύρια η Κίνα είναι ένα μωσαϊκό».

 

Το γεγονός ότι το μικρό, ευσύνοπτο και περιεκτικό αυτό βιβλιαράκι δεν είναι ένας αμιγώς ιστορικό βιβλίο, δεν σημαίνει, βέβαια, ότι οι ιστορικές αναφορές σε παλαιότερες περιόδους ιστορίας πέραν της σύγχρονης, απουσιάζουν εντελώς. Αντιθέτως, ο συγγραφέας επιλέγει να παρουσιάσει στον αναγνώστη γεγονότα καίριας σημασίας από παλαιότερες ιστορικές περιόδους, τα οποία εξηγούν πως έφτασε η χώρα στο σημείο που βρίσκεται σήμερα.

 

Την αυλαία του βιβλίου ανοίγει ο πρόλογος του Κωνσταντίνου Τσιμώνη, καθηγητή Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών στο King’s Kollege  του Λονδίνου αλλά και στην Πάντειο και εν συνεχεία τη σκυτάλη της αφήγησης παίρνει ο συγγραφέας θέτοντας επί τάπητος το βασικό ερώτημα «Ποια είναι η σύγχρονη Κίνα». Κατόπιν, μετά από μία σύντομη ιστορική αναδρομή, ο συγγραφέας θέτει τα ερωτήματα κατά πόσον είναι σύγχρονη η κινεζική κοινωνία, η οικονομία και ο πολιτισμός της. Όπως είναι αυτονόητο, δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στα ιστορικά γεγονότα του δέκατου ένατου αιώνα και σε εκείνα του εικοστού , ιδιαίτερα μετά από την πτώση της τελευταίας δυναστείας, των Τσινγκ-Μαντσού, το 1912, οπότε και εγκαθιδρύθηκε άτυπα η δημοκρατία στην Κίνα. Τελικά, βέβαια, η χώρα βυθίστηκε στο εμφύλιο χάος κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα και στις αυταρχικές κυβερνήσεις, τόσο του Τσανγκ Κάι Σεκ όσο και του Μάο τσε Τουνγκ.

 

Παρά το γεγονός ότι  σήμερα η Κίνα δεν μπορεί να θεωρηθεί μία αμιγώς δημοκρατική χώρα, ωστόσο έχει να επιδείξει αρκετή πρόοδο σε πολλούς τομείς. Η κινεζική νεωτερικότητα, επομένως, μπορεί να είναι μεν δυτικής προελεύσεως, ανήκει όμως εξολοκλήρου στους ίδιους τους Κινέζους. Και επειδή προβλέπεται ότι μέσα στον εικοστό πρώτο αιώνα η Κίνα θα εξακολουθήσει να είναι ένας σημαντικός παίκτης στη διεθνή σκηνή, καλό θα ήταν να προσπαθήσουμε να γνωρίσουμε καλύτερα αυτή την τόσο μακρινή και εξωτική για εμάς χώρα, προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα τις διεθνείς εξελίξεις που συνδέονται με αυτήν. Και το βιβλίο του Rana Mitter είναι ένας πολύ καλός τρόπος για να το πράξουμε.

Arthur Larrve, Η διαγώνιος Αλιέχιν, εκδ. Μεταίχμιο

 

Ένα πρωτότυπο και ιδιαίτερο βιβλίο για τη ζωή του διάσημου σκακιστή Αλεξάντρ Αλιέχιν, Ρώσου με γαλλική υπηκοότητα, αποτελεί την Τρίτη μυθιστορηματική προσπάθεια του Γάλλου συγγραφέα Arthur Larrue. Το πόνημά του έχει τίτλο «Η διαγώνιος Αλιέχιν».

Ο διάσημος σκακιστής γεννήθηκε στη Μόσχα το 1892 και ασχολήθηκε από την εφηβική του ηλικία με το σκάκι, σημειώνοντας πολλές νίκες σε διάφορα πρωταθλήματα κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου. Το 1919 όμως κρίθηκε ύποπτος κατασκοπείας συνελήφθη και φυλακίστηκε. Δύο χρόνια αργότερα, αφού απελευθερώθηκε έφυγε για πάντα από τη σοβιετική Ρωσία για τη Γαλλία και το 1927 κέρδισε τον τίτλο του Παγκόσμιου Πρωταθλητή.

Το βιβλίο παρακολουθεί την πορεία της ζωής του από το 1939, όταν από το Μπουένος Άιρες γυρνάει στη Γαλλία, για να γίνει μάρτυρας της κατάρρευσης της δεύτερης πατρίδας του. Η σύζυγός του Γκρέις ήταν αρκετά μεγαλύτερη από εκείνον-16 ολόκληρα χρόνια- και θα επιλέξει να τον εγκαταλείψει όταν θα επιλέξει να προσεταιριστεί τους ναζί στο Παρίσι. Όπως είναι λογικό, οι κατακτητές θέλουν να χρησιμοποιήσουν τον παγκόσμιο πρωταθλητή και να εκμεταλλευτούν τη φήμη του. Του εμφυσούν, επομένως, το αντιεβραϊκό μένος τους, το οποίο αυτός μοιράζεται πρόσχαρα μαζί τους. Φτάνει μάλιστα σε σημείο να γίνει φίλος με τον υπουργό προπαγάνδας Γιόζεφ Γκέμπελς, συμμετέχοντας στα τουρνουά που διοργανώνει το Τρίτο Ράιχ.

Ο Αλιέχιν, όπως κάθε άλλη ιδιοφυΐα, ήταν αρκετά περίεργος άνθρωπος. Η αδυναμία του ήταν το ποτό. Έφτασε δε, κάποια στιγμή της ζωής του, σχεδόν στα πρόθυρα του αλκοολισμού. Η ζωή του θα τερματιστεί απότομα το  1946, όταν βρισκόταν εξόριστος στην Πορτογαλία, που τότε γνώριζε τη δικτατορία του Σαλαζάρ.

 

Το βιβλίο προσφέρει μία καλή ματιά τόσο στη ζωή του διάσημου σκακιστή, όσο και στην κατεχόμενη από τους ναζί Γαλλία. Οπωσδήποτε ο αναγνώστης δεν θα συμπαθήσει τον Αλιέχιν, δεν είναι όμως σίγουρο ότι θα αντιπαθήσει έναν πανέξυπνο καιροσκόπο, όπως αυτόν.

Το πρωτότυπο στο ιδιαίτερο αυτό μυθιστόρημα, δεν είναι τόσο το γεγονός ότι ασχολείται με τη ζωή ενός διάσημου σκακιστή, όσο το γεγονός ότι συνδυάζει τη ζωή του με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Διότι ο αναγνώστης μπορεί να παρακολουθήσει ολοκάθαρα, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου τη μελανή όψη της ζωής στο κατεχόμενο από τους ναζί Παρίσι. Και αυτό, αν μη τι άλλο, είναι μία ιδιαίτερα συναρπαστική όψη του διάσημου αυτού παιχνιδιού.

«Όχι στολή στο δείπνο, ήταν η οδηγία. Αν και είχε επιταχθεί κατά το ήμισυ από τη Λουφτβάφε, το ξενοδοχείο ήταν μία ελεύθερη ζώνη, όπου η καλή κοινωνία συνέχιζε το πανηγύρι λες και ο πόλεμος δεν υπήρχε, ή, καλύτερα, λες κι ο πόλεμος αφορούσε τους άλλους, δηλαδή απ’ όλο τον πληθυσμό μόνο τους βιοπαλαιστές και αγοραίους ανθρώπους, αγοραίους επειδή ήταν βιοπαλαιστές. Για να νιώθουν άνετα οι καλεσμένοι τους, οι Γάλλοι μιλούσαν γαλλικά με γερμανική προφορά. Οι Γερμανοί, για να ξεχαστεί η ελαφρώς επιβεβλημένη παρουσία τους, απαγόρευαν στον εαυτό τους να μιλά γερμανικά. Εάν δεν μιλούσαν καλά τα γαλλικά, τους επιτρεπόταν να μιλάνε αγγλικά ή ιταλικά».