Κώστας Αρκουδέας, Επικίνδυνοι συγγραφείς, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 2019, σελ. 585

     Το τελευταίο πόνημα του Κώστα Αρκουδέα, που δραστηριοποιείται στον χώρο της λογοτεχνίας εδώ και μία τριακονταετία, από το 1987, δεν είναι μυθιστόρημα με τη στενή έννοια του όρου. Εντούτοις, στην ανάγνωσή του είναι πιο καθηλωτικό και ευκολοδιάβαστο από ένα μυθιστόρημα. Πρόκειται για ένα οδοιπορικό, για μία άκρως εμπεριστατωμένη μελέτη, δοσμένη όμως με τρόπο μυθιστορηματικό, που κάνει τον αναγνώστη ανυπόμονο να γυρίσει τη σελίδα κατά τη διάρκεια της ανάγνωσής του ώστε να δει ποιος θα είναι ο επόμενος σταθμός στον χώρο και στον χρόνο στην ιστορία της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας.
     Το βιβλίο αφορά τη λογοκρισία και τα απαγορευμένα κατά καιρούς βιβλία που εμφανίστηκαν ανά την υφήλιο τους δύο τελευταίους αιώνες, με αναφορές όμως και σε παλαιότερες χρονικά περιπτώσεις, αρχής γενομένης από τη ρωμαϊκή αρχαιότητα.
     Το έργο διαιρείται σε πέντε μεγάλα κεφάλαια, συμπεριλαμβανομένου ενός προλόγου και επιλόγου, και εξετάζει τις προσπάθειες στις οποίες προέβησαν τα αυταρχικά καθεστώτα παγκοσμίως να βάλουν χαλινάρι στο πνεύμα των ελεύθερα σκεπτόμενων συγγραφέων με κάθε μέσο: από καταλόγους απαγορευμένων βιβλίων, μέχρι φυλακίσεις, βασανιστήρια, εξορίες ακόμη και φετβάδες εναντίον των ανυπότακτων πνευμάτων των συγγραφέων που θέλησαν με την πένα τους να αντιταχθούν σε κάθε μορφή δογματισμού και σκοταδισμού.

     Από τη Ρωσία των τσάρων και του Στάλιν στα δικτατορικά καθεστώτα της Λατινικής Αμερικής και από τον συντηρητικό αραβικό κόσμο μέχρι το απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής και τη μακρινή Αυστραλία, ο Κώστας Αρκουδέας εξετάζει τέσσερις μορφές λογοκρισίας που επιβλήθηκαν κατά καιρούς από απολυταρχικά καθεστώτα για λόγους πολιτικούς, θρησκευτικούς, ηθικού περιεχομένου και φυλετικούς. Παράλληλα, εκθέτει τα επίμαχα αποσπάσματα από τα έργα αυτά και μας ξεναγεί όχι μόνο στον τόπο και στον χρόνο, αλλά επιχειρεί μια αποκαλυπτική διείσδυση στη ζωή και το μυαλό των τολμηρών αυτών και πρωτοπόρων πνευμάτων για τα κίνητρα, τα εφαλτήρια και τον τρόπο με τον οποίο συνέθεσαν τα έργα αυτά τα οποία επρόκειτο να αποτελέσουν ''κόκκινο πανί" για τα συντηρητικά και τυραννικά μυαλά των κατά καιρούς κυβερνώντων. 
    Μέσα σε αυτή τη γεωγραφική και θεματική πανδαισία ο Αρκουδέας περιλαμβάνει και μία σύντομη παρένθεση που αφορά τη λογοκρισία στην Ελλάδα και μας τονίζει ήδη από τον πρόλογο τη βασική θέση του βιβλίου του: ότι πάντοτε, από καταβολής κόσμου, οι κυβερνήτες σε κάθε γωνιά του πλανήτη επιθυμούσαν και επιθυμούν να φιμώνουν τα ελεύθερα σκεπτόμενα πνεύματα για να χειραγωγούν τους πολίτες και να διατηρούν την εξουσία, ποινικοποιώντας με κάθε μέσο την ελευθερία της έκφρασης. Η απάντηση του συγγραφέα σε αυτή την πρόκληση αυτών που κατέχουν την εξουσία είναι ότι ο συγγραφέας οφείλει, ως φόρο τιμής απέναντι στην τέχνη του, να μάχεται ενάντια σε κάθε μορφή δεσποτισμού. Στην πορεία αυτού του οδοιπορικού δίνεται συχνά το προφίλ και άλλων προσώπων, όχι μόνο συγγραφέων, όπως δικτατόρων, μαχητών της ελευθερίας κ.α, έτσι ώστε το πνεύμα της κάθε εποχής να δίνεται παραστατικότερα στον αναγνώστη.
    Το πόνημα του Κώστα Αρκουδέα όσον αφορά προσωπικά εμένα την ίδια, με άγγιξε και με συγκίνησε με τέσσερις διαφορετικούς τρόπους που σχετίζονται με τη δική μου ταυτότητα: πρώτον ως ιστορικό, επειδή θαύμασα την απαράμιλλη προσήλωση του συγγραφέα στη συλλογή και παράθεση έγκυρων ιστορικών στοιχείων τα οποία αποδεικνύουν τα λεγόμενά του και καθιστούν το έργο του μία θαυμάσια τεκμηριωμένη ιστορική μελέτη.
Δεύτερον, ως φιλόλογο, αφού απόλαυσα κατά τα μέγιστα στη διάρκεια της ανάγνωσής του βιβλίου, την απλή, καθαρή, όσο και ρέουσα γλώσσα του συγγραφέα, καθώς και τη δομή του πονήματος. Τρίτον, ως λάτρης της λογοτεχνίας και αναγνώστρια, αφού το βιβλίο με έκανε να το "ρουφήξω" κυριολεκτικά και να περιηγηθώ κι εγώ μαζί του στα μήκη και τα πλάτη της γης, όσο και να βρω ένα σωρό ιδέες και προτάσεις για περαιτέρω μελέτη και διάβασμα. Και, τέλος, ως συγγραφέας η ίδια, που έχω κι εγώ κατά καιρούς εκθέσει κάποιες "ιδιάζουσες", ίσως, για τους πολλούς, απόψεις στα βιβλία μου, επειδή με έκανε να συγκινηθώ με τα πάθη των ομότεχνών μου ανά την υφήλιο και να καταλήξω να συμφωνήσω  κι εγώ με την άποψη του Κώστα Αρκουδέα ότι, δυστυχώς, η λογοκρισία στις μέρες μας, δεν αποτελεί παρελθόν και ότι- αντιθέτως- είναι πανταχού παρούσα και σήμερα με πολλές διαφορετικές μορφές.
ΤΟ ΔΥΝΑΤΟ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟ: η πρωτοτυπία του θέματος και ο μυθιστορηματικός τρόπος με τον οποίο αυτό εκτίθεται. Αυτά  ακριβώς είναι που καθιστούν το βιβλίο, παρά τη σοβαρή θεματική του, ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα. Η ποικιλία επίσης σε πρόσωπα, συγγραφείς, τόπους και χρόνο αναμφισβήτητα λειτουργεί υπέρ του, όπως και η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας.
ΠΟΙΟΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΟΥΝ: οι συγγραφείς και όσοι λατρεύουν τη λογοτεχνία σε όλες τις μορφές της!

Ένα παράδειγμα ανθρωπισμού μεσούντος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου: οι Δανοί βοηθούν τους Εβραίους

Το 1943 η επιχείρηση συλλογής και αποστολής των Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης είχε ενταθεί σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη. Αξίζει να μνημονευθεί λοιπόν το παράδειγμα των Δανών, οι οποίοι κατάφεραν να σώσουν πάνω από το 90% των 7.000 Εβραίων που διέμεναν τότε στη Δανία και να τους φυγαδέψουν στην ελεύθερη Σουηδία δια μέσου της θαλάσσης. Οι Σουηδοί τους υποδέχτηκαν εξίσου θερμά και σίγουρα και σε αυτούς αξίζουν εύσημα για την επιτυχία της επιχείρησης που έλαβε χώρα τον Σεπτέμβρη του '43.

 Η κυβέρνηση της Δανίας κατάφερε να πληροφορηθεί εγκαίρως για τις συλλήψεις χάρη στον Γερμανό διπλωμάτη Γκέοργκ Ντούκβιτς. Έτσι δεν ήταν λίγες οι δανέζικες οικογένειες που έκρυψαν Εβραίους στα σπίτια τους πριν να τους μεταφέρουν μυστικά στις ακτές. Στην επιχείρηση συμμετείχαν ακόμη φοιτητές και αντιστασιακοί. Αναμφίβολα πρόκειται για ένα ξεχωριστό παράδειγμα αλτρουϊσμού και προσφοράς ενός ολόκληρου λαού, το οποίο αξίζει να μνημονεύεται.
ΠΗΓΗ: Rick Beyer, Συναρπαστικές πολεμικές ιστορίες που δεν ειπώθηκαν ποτέ,εκδ. Κλειδάριθμος

Henry Purcell, Dido and Aneas, άρια της Διδώ και κλείσιμο της όπερας

Η όπερα Διδώ και Αινείας που γράφτηκε το 1689 πρόκειται αναμφισβήτητα για το πιο γνωστό έργο του Άγγλου συνθέτη της εποχής του μπαρόκ Henry Purcell(1659-1695). Το έργο είναι βασισμένο σε ένα επεισόδιο της Αινειάδας του Βιργίλιου. Η Διδώ, βασίλισσα της Καρχηδόνας, ερωτεύεται τον Αινεία που ναυαγεί στις ακτές της χώρας της. Όμως εκείνος, ακολουθώντας τις επιταγές των θεών φεύγει για να εκπληρώσει το πεπρωμένο του, να ιδρύσει δηλαδή τη Ρώμη και η βασίλισσα πεθαίνει από τη θλίψη της.
https://www.youtube.com/watch?v=_EkjmEFk6uk 

Εδώ ακούμε την τελευταία άρια της Διδώς (When I am laid in earth-Όταν το χώμα θα με σκεπάσει) πριν ξεψυχήσει και το τελικό χορωδιακό για την κηδεία της (With drooping wings- Με βαριές φτερούγες) σε μορφή ΑΑΒΒ. Η επανάληψη της λέξης soft (απαλός) στο χορωδιακό από τον συνθέτη συγκινεί ιδιαίτερα και είναι σύνηθες φαινόμενο στα μαδριγάλια του Μοντεβέρντι και των συνεχιστών του.
Εδώ ακούμε τη Maria Ewing στον ρόλο της Διδώς σε μία αγγλική παραγωγή του Collegium Musicum υπό τη διεύθυνση του Richard Hickox. 

ΠΗΓΗ: Joseph Machils- Kristine Forney, Η απόλαυση της μουσικής, εκδόσεις fagotto books

Αυγουστίνος Κομπαγιάσι, Ο Β ΄Παγκόσμιος Πόλεμος στη Μεσόγειο, εκδόσεις Historical Quest,Αθήνα, 2019, μετάφραση Γιάννης Κ. Χρονόπουλος,σελ.496

Ο σπουδαγμένος στην Αγγλία Ιάπωνας ιστορικός Αυγουστίνος Κομπαγιάσι έχει να μας προτείνει με το βιβλίο του μία θεώρηση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου που ξεφεύγει από τις συνηθισμένες.  Μακριά από τα πιο δημοφιλή μέτωπα του πολέμου, όπως το Ανατολικό ή εκείνου στον Ειρηνικό ή τον πόλεμο των υποβρυχίων στον Ατλαντικό, ο συγγραφέας εστιάζει στις πολλές διαφορετικές πτυχές που έλαβε ο πόλεμος στην Μare Nosrum, τη δική μας θάλασσα, άσχετα με το κατά πόσον αυτές ήταν τελικά σημαντικές για την τελική ήττα των δυνάμεων του Άξονα.
Αρχικά εξετάζονται οι λόγοι για τους οποίους επέλεξαν να εμπλακούν οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής σε μια πολεμική αναμέτρηση με επίκεντρο τη Μεσόγειο, ξεκινώντας από τη ναυτική σύγκρουση αρχικά της Ιταλίας και της Μ. Βρετανίας και ακολούθως την εμπλοκή της Γερμανίας. Ο Κομπαγιάσι εξετάζει στη συνέχεια την ιταλική εισβολή στη χώρας μας και την αναγκαστική μετέπειτα εμπλοκή των Δυνάμεων του Χίτλερ στον πόλεμο στα Βαλκάνια. Δεν αρκείται όμως μόνο σε απλή παράθεση των γεγονότων αλλά, αντιθέτως, εξηγεί αναλυτικά τους λόγους για τους οποίους τόσο οι Ιταλοί αρχικά, όσο και οι Βρετανοί και οι Γερμανοί στη συνέχεια αποφάσισαν να αναμιχθούν στην ελληνική περίπτωση. Μετά την εξέταση της Μάχης της Κρήτης, ο συγγραφέας επικεντρώνεται στη Μάχη της Μάλτας, πριν καταπιαστεί με την "Αλεπού της Ερήμου", τον Ρόμελ και τον πόλεμο στη Β. Αφρική, καθώς και τα προβλήματα ανεφοδιασμού που αντιμετώπιζαν εκεί οι Δυνάμεις του Άξονα. Η εμπλοκή των ΗΠΑ στον πόλεμο, τόσο της Μεσογείου όσο και γενικότερα ήταν φυσικά καθοριστική. Το συμπέρασμα πάντως είναι ότι η ναυτική υπεροχή της Μ. Βρετανίας δεν ήταν από την αρχή εξασφαλισμένη και οι Σύμμαχοι θα έπρεπε να περιμένουν για να πάρουν το ξεκάθαρο τουλάχιστον ως το τέλος του 1942, οπότε και φάνηκε πλέον ξεκάθαρα ότι ο Χίτλερ θα έχανε τον πόλεμο.

Στο τέλος του βιβλίου αναλύονται διεξοδικά οι δυσκολίες που συνάντησαν οι Σύμμαχοι  μετά την απόβαση στην Ιταλία, η ανάμειξη της Μ. Βρετανίας στην Ελλάδα και η άρνησή της να παραιτηθεί από τα αποικιακά της συμφέροντα στη Μεσόγειο.
ΤΟ ΔΥΝΑΤΟ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟ: η αντικειμενική θεώρηση των ευρωπαϊκών πραγμάτων από έναν Ιάπωνα ιστορικό και η διεξοδική εξέταση όλων των παραμέτρων του πολέμου στη Μεσόγειο.
ΠΟΙΟΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΟΥΝ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ: οι ερασιτέχνες λάτρεις της πολεμικής ιστορίας και της ιστορίας του Β' Παγκοσμίου Πολέμου αφού η γραφή του Κομπαγιάσι είναι ιδιαίτερα προσιτή στους μη ειδήμονες επί του συγκεκριμένου θέματος. Όσον αφορά τους ιστορικούς, φυσικά το πόνημα θα τους προσφέρει μια εναλλακτική, και καμιά φορά διαφορετική, οπτική των γεγονότων την οποία αξίζει να διαβάσουν.

Η μάχη της Κρήτης

Η μάχη της Κρήτης (επιχείρηση Ερμής) στα τέλη Μαΐου του 1941 είναι από τα γνωστότερα επεισόδια που αφορούν την εμπλοκή της Ελλάδας στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Μετά τη γερμανική  εισβολή στην Ελλάδα στις 6 Απριλίου του ίδιου έτους, την κατάρρευση της ελληνικής άμυνας μπροστά στον κεραυνοβόλο Blitzkrieg τον Γερμανών και την εσπευσμένη εκκένωση της ηπειρωτικής Ελλάδας από τους Βρετανούς, ο τότε πρωθυπουργός της Μ. Βρετανίας Ουίνστον Τσόρτσιλ σκέφθηκε ότι ίσως η Κρήτη θα μπορούσε να κρατηθεί ως βάση των Άγγλων στην ανατολική Μεσόγειο. Ήδη οι Άγγλοι είχαν τη βάση τους στη Σούδα, την οποία όμως δεν είχαν επαρκώς προετοιμάσει για άμυνα απέναντι σε τόσους πολυάριθμους και εμπειροπόλεμους εισβολείς όπως οι Γερμανοί.
Οι τελευταίοι από την άλλη, δεν ήθελαν με τίποτε να αφήσουν στα χέρια των Άγγλων ένα τόσο σημαντικό προγεφύρωμα στη Μεσόγειο. Απεναντίας, ο Χίτλερ ήθελε να "ξεμπερδεύει" με τον πόλεμο στη Μεσόγειο προκειμένου να επικεντρωθεί στην κατά πολύ μεγαλύτερης βαρύνουσας σημασίας γι' αυτόν, Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα, στην εισβολή δηλαδή κατά της ΕΣΣΔ.

 

Δυστυχώς για τους Γερμανούς η απόβαση στρατευμάτων με τη βοήθεια του γερμανικού ναυτικού δεν ήταν εφικτή αφού η Βρετανία υπερείχε στην Ανατολική Μεσόγειο στο κομμάτι του ναυτικού. Με την υπεροχή όμως της Luftwaffe δεδομένη, κρίθηκε εφικτή η κατάκτηση του νησιού με τη ρίψη αλεξιπτωτιστών, κάτι που δεν είχε ξαναγίνει ποτέ έως τότε, ούτε και δοκιμάστηκε ξανά σε τέτοια κλίμακα. Ο στρατηγός Kurt Student τέθηκε επικεφαλής της επιχείρησης έχοντας απέναντί του τον Νεοζηλανδό Bernard Freyberg. Το σχέδιο των Γερμανών προέβλεπε καταρχάς την κατάληψη των αεροδρομίων και στρατηγικών σημείων του Μάλεμε, του Ρεθύμνου και του Ηρακλείου. Τελικώς ο Φράϊμπεργκ επέλεξε να μην εστιάσει σε συγκεκριμένα σημεία την άμυνά του με αποτέλεσμα να τα χάσει τελικά όλα μέσα σε έξι μόλις ημέρες σφοδρών μαχών, παρά τη γενναιότητα που επέδειξαν σύμμαχοι και Κρητικοί.
Βέβαια οι απώλειες δεν ήταν μικρές ούτε για τους νικητές Γερμανούς. Οι τελευταίοι έχασαν συνολικά 200 αεροπλάνα και 7.500 περίπου αλεξιπτωτιστές. Από την άλλη 12.600 Σύμμαχοι και 2.000 Έλληνες αιχμαλωτίστηκαν, ενώ 3.400 Σύμμαχοι και σχεδόν 10.000 Έλληνες σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν. Μπορεί ο Χίτλερ να κλονίστηκε από τις απώλειες των στρατών του, τουλάχιστον όμως ως το τέλος του 1941 η υπεροχή των Γερμανών στην Ανατολική Μεσόγειο είχε εξασφαλιστεί.
ΠΗΓΗ: Αυγουστίνος Κομπαγιάσι, Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος στη Μεσόγειο, εκδόσεις Historical Quest, Αθήνα, 2019

Πότε ξεκίνησε τελικά ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα;

Για τους περισσότερους η τραγωδία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου ξεκίνησε τον τελευταίο μήνα του 1944, με τα πασίγνωστα Δεκεμβριανά ή, όπως αποκαλείται διαφορετικά, με τη Μάχη της Αθήνας. Μάλιστα οι 7.000 περίπου νεκροί από τα τραγικά γεγονότα εκείνων των ημερών στην ελληνική πρωτεύουσα θεωρούνται από πολλούς ως τα πρώτα αθώα θύματα του εμφυλίου.
Ήταν όμως πράγματι έτσι; Μήπως στην πραγματικότητα τα γεγονότα αυτά ήταν μέρος ενός ευρύτερου κύκλου σύγκρουσης ο οποίος είχε ξεκινήσει ήδη πολύ νωρίτερα;
Η αλήθεια είναι ότι οι συγκρούσεις Ελλήνων εναντίον άλλων Ελλήνων είχαν ήδη αρχίσει από το 1943, πριν ακόμη οι Δυνάμεις του Άξονα εγκαταλείψουν την Ελλάδα, αφού πολλές φορές τα μέλη μίας ένοπλης αντιστασιακής οργάνωσης σήκωσαν τελικά τα όπλα εναντίον της άλλης. Ούτως ή άλλως οι συγκρούσεις στον ελληνικό χώρο μετά το 1943 περιλαμβάνουν τρεις διαφορετικούς τύπους: τη σύγκρουση ανάμεσα στα αντάρτικα των αντιστασιακών οργανώσεων, τη σύγκρουση ανάμεσα σε αντάρτες και τις μονάδες του επίσημου ελληνικού στρατού ή της αστυνομίας-χωροφυλακής και, τέλος, τη σύγκρουση ανάμεσα σε αντάρτες και τοπικές πολιτοφυλακές που υποστηριζόταν από το κράτος. Φυσικά τα παράπλευρα θύματα και στις τρεις αυτές περιπτώσεις των συγκρούσεων ήταν οι άμαχοι και οι πολίτες, κυρίως στα χωριά και την ύπαιθρο.

Έτσι λοιπόν ορθότερος θα ήταν ο διαχωρισμός του εμφυλίου σε τρεις φάσεις: στα γεγονότα της περιόδου 1943-44, κατόπιν στα γεγονότα από τον Δεκέμβρη του 1944 ως τον Γενάρη του 1945 και, τέλος, στα γεγονότα από το 1954 ως το 1949 που αποτελούν και την τελική φάση του εμφυλίου. Από το 1943 ως το 1946 τα θύματα ήταν κυρίως άμαχοι. Μόνο στην Πελοπόννησο κατά τη διάρκεια της Κατοχής και της Απελευθέρωσης, οι νεκροί του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ πλησιάζουν τους 4.500.
Εν κατακλείδι, η αλήθεια είναι ότι οι ένοπλες συγκρούσεις στον ελληνικό χώρο την περίοδο 1943-49 ήσαν τόσο περίπλοκες που ίσως ο όρος "εμφύλιος" να μην είναι αρκετός για να τα περιγράψει.
ΠΗΓΗ: Στάθης Ν. Καλύβας, Νίκος Μαντζαρίδης, Εμφύλια Πάθη, 23+2 ερωτήσεις για τον εμφύλιο, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα, 2015

W.A. Amadeus, Piano concerto No.21 "Elvira Madigan"

Το συγκεκριμένο κοντσέρτο για πιάνο του Μότσαρτ (Κ.467) είναι από τα πιο γνωστά του κυρίως για το αργό δεύτερο μέρος του (Andante) το οποίο ακούστηκε στην σουηδικής παραγωγής ταινία του 1967 "Εlvira Madigan"και έκτοτε είναι γνωστό στο κοινό με αυτόν τον τίτλο. Το έργο το έγραψε ο Μότσαρτ το 1785 για σόλο πιάνο και ορχήστρα για τρομπέτες, φλάουτα, όμποε, κόρνα (όλα από 2), τύμπανα και έγχορδα. Η πρεμιέρα του δόθηκε στη Βιέννη τον ίδιο χρόνο. Τα άλλα δύο μέρη του είναι το πρώτο Allegro maestoso (γρήγορα μεγαλόπρεπα) και το τρίτο Allegro vivace assai (γρήγορα και ζωηρά). H παρούσα εκτέλεση είναι με την κορυφαία Martha Argerich στο πιάνο και τη συμφωνική ορχήστρα της Κολωνίας.

https://www.youtube.com/watch?v=qEoNN9urLR8

 

ΠΗΓΗ: μουσικό σχόλιο από CD της Naxos με το ομώνυμο κοντσέρτο

Κατερίνα Καριζώνη, Το λυκόφως του Αιγαίου, εκδ. Καστανιώτη, σελ. 282

Αιγαίο, τουρκοκρατία, πειρατές, 17ος αιώνας...
   Εποχές μακρινές τις οποίες έχουμε συνήθως συνυφασμένες στη μνήμη μας με το πέπλο της τουρκοκρατίας που σκέπαζε βαρύ τα πάντα στον ελλαδικό χώρο μετά την Άλωση του 1453.
Κι όμως, το βιβλίο της Κατερίνας Καριζώνη, αυτής της τόσο έμπειρης Κυρίας της ελληνικής λογοτεχνίας και της ποίησης, αποδεικνύει ότι η παραπάνω ρήση δεν αληθεύει επακριβώς.
   Αντιθέτως, το Αιγαίο τον 17ο αιώνα ήταν ένας τόπος σε αναβρασμό, ένας τόπος όπου κουρσάροι κάθε φυλής, Ρωμιοί, Φράγκοι και μουσουλμάνοι αλώνιζαν και όργωναν κατά βούληση, λεηλατώντας ανηλεώς καράβια, νησιά και παραθαλάσσιες περιοχές, συνάπτοντας συμφωνίες που δεν είχαν κανένα ενδοιασμό να καταπατήσουν και ιδρύοντας, κάποτε, ευκαιριακά βασίλεια, κοιτίδες ελευθερίας και ανεξαρτησίας ενάντια στην οθωμανική τυραννίδα.

Η Καριζώνη σταχυολογεί και μας προσφέρει στο πιάτο τις πιο ενδιαφέρουσες από αυτές τις στιγμές από τις ταραχώδεις ζωές των πειρατών, των συντρόφων, των αντιπάλων και των οικογενειών τους, συνυφαίνοντάς τις σε έναν μαγευτικό όσο και ατμοσφαιρικό ιστό μυθοπλασίας. Ο Ούγκω ντε Κρεβαλιέ, ο Ιωάννης Κάψης, ο Μιχελής Μανιάτης, οι αδελφοί Τεμερικούρ και πολλοί άλλοι διαβόητοι κουρσάροι αποτελούν τους βασικούς ήρωες του βιβλίου που μας ξεναγούν στο μυστηριακό κόσμο του Αιγαίου, τότε που Φράγκοι, Βενετοί, Οθωμανοί και Έλληνες αγωνίζονταν να επιβάλλουν την κυριαρχία τους στα νησιά του μέσα από ένα πεδίο διαρκούς σύγκρουσης των θρησκειών και των εμπορικών συμφερόντων. Από το Μάνη, μέχρι τη Μήλο, τη Μυτιλήνη, την Ικαρία και πολλά άλλα μέρη, η συγγραφέας μας προσφέρει μια πρωτότυπη περιήγηση, ένα ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο του Αιγαίου και των δοξασιών του τον 17ο αιώνα, μέσα από το πρίσμα του μαγικού ρεαλισμού, που υπόσχεται να μας καθηλώσει.
ΤΟ ΔΥΝΑΤΟ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟ: οι γλαφυρές, σχεδόν ποιητικές, περιγραφές, οι γρήγορες εναλλαγές τόπων και προσώπων, αλλά και η πρωτοτυπία του θέματος.
ΠΟΙΟΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΟΥΝ: οι λάτρεις των πειρατικών ιστοριών και όσοι αγνοούν την ιστορία του ελλαδικού χώρου, και ιδίως των νησιών, κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας.

Αναστασιούπολη Θράκης

Πρόκειται για έναν από τους πιο όμορφους και μυστηριακούς πρωτοβυζαντινούς χώρους όχι μόνο της Θράκης, αλλά και ολόκληρης της Ελλάδας. Η Αναστασιούπολη, στον νομό Ροδόπης, ιδρύθηκε και πήρε το όνομά της από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Αναστάσιο (491-518μ.Χ.). Χτίστηκε κατά μήκος της τότε Εγνατίας οδού στο σημείο όπου υπήρχε ο σταθμός Stabulo Diomedis, δηλαδή ο Σταύλος του Διομήδη, ο οποίος ήταν γιος του θεού Άρη και βασιλιάς της Θράκης. 
Μετά την καταστροφή της πόλης από τον Βούλγαρο τσάρο Καλογιάννη(1170-1207), τον οποίο οι Βυζαντινοί αποκαλούσαν Σκυλογιάννη για ευνόητους λόγους, ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Γ΄Παλαιολόγος(1328-41) ανοικοδόμησε την κατεστραμμένη πόλη που μετονομάστηκε σε Περιθεώριον. Κάποιοι μελετητές πάντως δεν δέχονται την ταύτιση Αναστασιούπολης-Περιθεώριου.

Η πόλη στα βυζαντινά χρόνια ήταν λιμάνι στον μυχό του Πόρτο Λάγους. Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός(527-565) είχε χτίσει τα τείχη της, που σώζονται μισοκατεστραμμένα σήμερα, καθώς και ένα υδραγωγείο. Τείχη έχτισε και ο Ανδρόνικος Β΄Παλαιολόγος (1282-1328), γι' αυτό σε πολλούς πύργους διακρίνουμε το μονόγραμμα των Παλαιολόγων και τα αρχικά από το Ιησούς Χριστός Νικά. Τα τείχη σήμερα καλύπτονται στα περισσότερα σημεία τους από πυκνή βλάστηση, κάτι που κάνει τον χώρο πολύ ιδιαίτερο και μοναδικό στο είδος του κατά την περιήγηση.
ΠΗΓΗ: Νικόλαος Γ. Νικολούδης, Μεσαιωνική Μακεδονία, Θράκη και Μικρά Ασία, προσεγγίσεις και αντιπαραθέσεις βυζαντινών, Σλάβων και Τούρκων, εκδ. Αντ. Σταμούλη

Roland de Lassus, γαλλική καντσόνα, Bonjour mon coer

Πρόκειται για μία απο τις πιο όμορφες καντσόνες για τέσσερις φωνές του Φλαμανδού συνθέτη Roland de Lassus, βασισμένη σε ένα εννιάστιχο ποίημα του Πιερ ντε Ρονσάρ. Ο συνθέτης αυτός της Αναγέννησης (1532-1594) θεωρείται από τους πιο ώριμους εκπροσώπους της γαλλοφλαμαδικής σχολής, ο οποίος υπήρξε πολυγραφότατος. Συνέθεσε πάνω από 500 μοτέτα,175 περίπου μαδριγάλια, γαλλικές καντσόνες και γερμανικά λίντερ, καθώς και 60 περίπου λειτουργίες. Εδώ ακούμε την περίφημη καντσόνα από φωνητικό σύνολο της Κολωνίας.

https://www.youtube.com/watch?v=RYXbVrNIYOk 

Σίμος Κερασίδης, Ο στοιχειοχαράκτης, εκδόσεις Ωκεανός, Αθήνα, 2018, σελ.670

Θεωρώ πως στην ελληνική βιβλιογραφία έχει χρόνια να εμφανιστεί μυθιστόρημα που να μπορεί να χαρακτηριστεί ταυτόχρονα ιστορικό, μα και επικό συνάμα. Σε ορισμένους αναγνώστες μπορεί να φέρει στον νου την τριλογία του Νίκου Θέμελη(Αναζήτηση, Ανατροπή, Αναλαμπή). 
 Πρόκειται για την ιστορική και μυθιστορηματική βιογραφία του, αναμφίβολα πανέξυπνου και χαρισματικού Μανουήλ Ντρέτου, γιου ενός ευκατάστατου Γιαννιώτη εμπόρου. Ο Μανουήλ θα μεταβεί σε τρυφερή ηλικία για να σπουδάσει στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες ακριβώς την εποχή που οι Έλληνες έμποροι, λόγιοι και τυπογράφοι διαπρέπουν στις πόλεις του εξωτερικού, στα μέσα δηλαδή του 19ου αιώνα, και τελικά θα αναδειχτεί ως ταλαντούχος στοιχειοχαράκτης και τυπογράφος, κάτι που μαρτυρά άλλωστε και ο τίτλος του βιβλίου. 
Το μυθιστόρημα του Σίμου Κερασίδη, Θεσσαλονικιού απόφοιτου της Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών επιστημών της συμπρωτεύουσας, με εμπειρία στον χώρο του βιβλίου που προσμετράται από το 1995, μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει τέσσερις διαστάσεις.

 

 Πρώτον, την ιστορική, αφού, όπως προαναφέρθηκε, πρόκειται για ένα πόνημα γραμμένο με μεγάλο σεβασμό στη μούσα της ιστορίας Κλειώ. Η καταρρέουσα οθωμανική αυτοκρατορία, το νεοσύστατο ελληνικό κράτος που αγωνίζεται να απελευθερώσει κι άλλα εδάφη του από τον Τούρκο κατακτητή, οι Έλληνες του εξωτερικού, η επέκταση των σιδηροδρόμων με τη βιομηχανική επανάσταση, τα τυπογραφεία, η άνοιξη των λαών του 1848 ενάντια στην απολυταρχία των Ευρωπαίων ηγεμόνων, ο αγώνας για την ιταλική ενοποίηση και, τέλος, ο Κριμαϊκός Πόλεμος είναι ορισμένα μόνο από τα ιστορικά θέματα που θίγει ο συγγραφέας με μυθιστορηματικό και λογοτεχνικό τρόπο. Η δεύτερη διάσταση είναι ακριβώς αυτή που προαναφέρθηκε, η μυθιστορηματική δηλαδή και λογοτεχνική πλευρά του πονήματος, με τον έρωτα να έχει φυσικά τον αναμενόμενο ρόλο του στην πλοκή και τη ζωή του Μανουήλ Ντρέτου. Ο Σίμος Κερασίδης διεισδύει στις πιο απόκρυφες σκέψεις των ηρώων του και τις μοιράζεται ενίοτε με τον αναγνώστη, κάτι που προσδίδει αδιαμφισβήτητα μία ιδαιτερότητα, όσο και πρωτοτυπία στο πόνημα.
Πρόκειται όμως και για ένα έργο με αστυνομική-κατασκοπευτική διάσταση, με πολλές αναπάντεχες αποκαλύψεις προς το τέλος του βιβλίου. Ο ήρωας θα αποτελέσει ακούσια, λόγω των έμφυτων ικανοτήτων του, όργανο υψηλά ιστάμενων σκοτεινών δυνάμεων και θα περιπλανηθεί ανά την Ευρώπη προσπαθώντας να φέρει εις πέρας τις αποστολές που του ανατίθενται. Αυτό θα μας φέρει αναπόφευκτα στην τελευταία διάσταση που περιέχει ο Στοιχειοχαράκτης, την περιηγητική. 
Πάνω απ' όλα ο αναγνώστης διαβάζοντάς το θα πραγματοποιήσει έναν περίπατο σε όλες τις ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις, όπως αυτές ήταν τον αιώνα των αλλαγών, τον 19ο: Βουκουρέστι, Πέστη, Βιέννη, Βενετία, Παρίσι, Λονδίνο, με αφετηρία και τέλος στην περιήγηση αυτή τα τουρκοκρατούμενα ακόμη Ιωάννινα.
ΤΟ ΔΥΝΑΤΟ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟ: οι πολλές εναλλαγές της υπόθεσης και των τόπων όπου αυτή διαδραματίζεται, καθώς και των προσώπων, αλλά και οι προσεγμένες περιγραφές των πόλεων και των συναισθημάτων των ηρώων που δεν αφήνουν την αφήγηση να πλατειάσει και τον αναγνώστη να χάσει το ενδιαφέρον του.
ΠΟΙΟΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΟΥΝ: οι εραστές της ιστορίας, αλλά και όσοι αγαπούν τα επικά μυθιστορήματα των παλαιότερων εποχών.

Η μπύρα στην αρχαία Αίγυπτο

Περίεργο, κι όμως τελικά η μπύρα, και όχι το κρασί θεωρείται το παλαιότερο αλκοολούχο ποτό στον κόσμο! Πέντε χιλιάδες χρόνια πριν στην Εγγύς Ανατολή, οι Αιγύπτιοι έφτιαχναν μπύρα από κριθάρι και σίτο την οποία έπιναν με... καλαμάκι λόγω των υπολειμμάτων που αυτή περιείχε! Το ποτό αυτό, που ήταν το "εθνικό" ποτό των Αιγυπτίων, φαίνεται να το ανακάλυψαν οι Αιγύπτιοι μετά την "εξημέρωση" των δημητριακών. Είχε δε την ίδια διατροφική αξία με το ψωμί. Η αρχική πάντως εκδοχή της μπύρας μάλλον παραγόταν από φρούτα και μέλι. Οι Αιγύπτιοι θεωρούσαν ότι η μπύρα ήταν δώρο των θεών και τσούγκριζαν τα ποτήρια τους καθώς την έπιναν, ακριβώς δηλαδή όπως κάνουμε και σήμερα. Επίσης η μπύρα ήταν η βάση για πολλά φαρμακευτικά σκευάσματα.

 

ΠΗΓΗ: Tom Standage, Η ιστορία του κόσμου σε 6 ποτήρια, εκδόσεις Κέδρος, 2005

Susato, 3 αναγεννησιακοί χοροί

O Φλαμανδός συνθέτης Tielman Susato (περίπου 1510 με 1575) είναι από τους γνωστότερους συνθέτες της Αναγέννησης που έχουν συνθέσει χορευτική μουσική. Εδώ ακούμε τρεις από τους χορούς του με όργανα εποχής από την Accademia del Riccercare με τον Pietro Busca να διευθύνει. Η συλλογή η οποία περιλαμβάνει αυτούς τους 3 χορούς δημοσιεύτηκε στην Αμβέρσα το 1551 και έγινε μία από τις πιο δημοφιλείς χορευτικές συλλογές του 16ου αιώνα.
Ακούγονται με σειρά: ένας Bass dance, η Pavana Mille regretz (χίλια συγγνώμη) που βασίζεται στην ομώνυμα καντσόνα του επίσης Φλαμανδού συνθέτη Josquin des Prez και το Pass et midio.

https://www.youtube.com/watch?v=Pvx7n4Bk02k 

 Τα όργανα εποχής που χρησιμοποιούνται εδώ είναι:πνευστά(τέσσερα φλάουτα με ράμφος διαφόρων μεγεθών, τα οποία έμοιαζαν με σημερινές ξύλινες φλογέρες), κρουστά(κύμβαλα δαχτύλων και ταμπούρλο), έγχορδα (βιόλα ντα γκάμπα και λαούτο) και πληκτροφόρα (ρεγκάλ και τσέμπαλο, που έμοιαζαν με το σημερινό πιάνο).

Peter Wolleben, Η ΜΥΣΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΔΕΝΤΡΩΝ, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα,2017, μετάφραση Γιώτη Λαγουδάκου, σελ.291

Πρόκειται για ένα από τα πιο πρωτότυπα βιβλία που κυκλοφορούν και, πιστεύω, το ίδιο θα πουν οι περισσότεροι αναγνώστες αν αποφασίσουν να το διαβάσουν. Ο συγγραφέας του, ο Γερμανός Peter Wolleben, είναι δασολόγος και έχει υπηρετήσει για περισσότερα από είκοσι χρόνια στη γερμανική Κρατική Υπηρεσία Διαχείρισης Δασών. Μας δωρίζει λοιπόν απλόχερα με το εν λόγω βιβλίο το απόσταγμα της εμπειρίας του στον τομέα του μετά από είκοσι χρόνια σπουδών και δουλειάς.

Ο αναγνώστης θα εκπλαγεί ευχάριστα με όσα θα αποκομίσει διαβάζοντάς το για τη ζωή των δέντρων, τη "συμπεριφορά" τους, η οποία μοιάζει περισσότερο με εκείνη των ανθρώπων και των ζώων από ότι νομίζουμε, αλλά και για τη λειτουργία του δάσους ως οικοσυστήματος και το πόσο διαφορετικό είναι για ένα δέντρο να μεγαλώνει σε ένα δάσος και σε μία πόλη. Πολλά από τα στοιχεία που ο συγγραφέας παραθέτει σίγουρα θα μας κάνουν να αναφωνήσουμε: "Μα καλά είναι δυνατόν;" Τέτοια είναι σίγουρα τα παρακάτω: Τα δέντρα μετρούν, έχουν μνήμη και μεγαλώνουν με τρυφερότητα τα παιδιά τους! Τα δέντρα επικοινωνούν μεταξύ τους και όταν διατρέχουν κίνδυνο...ουρλιάζουν! Τέτοια και πολλά άλλα αξιοπερίεργα, που θα πλουτίσουν όμως τις γνώσεις μας για τη φύση όταν τα διαβάσουμε, παραθέτει ο συγγραφέας στο εν λόγω πόνημα, το οποίο είναι επίσης και εξαιρετικά καλογραμμένο. Όπως και να έχει όμως, όσο δύσπιστοι κι αν είμαστε σε αυτά που μπορούν να κάνουν τα..."άψυχα," όπως πολλοί τα θεωρούν, δέντρα, το μόνο σίγουρο είναι ότι το βιβλίο αυτό θα μας εκπλήξει ευχάριστα και θα μας κάνει να δούμε τους φουντωτούς πράσινους φίλους μας με άλλο μάτι!
ΤΟ ΔΥΝΑΤΟ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟ: μα αναμφίβολα η τεράστια πρωτοτυπία του θέματος!
ΠΟΙΟΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΟΥΝ: οι φυσιολάτρες, οι δασολόγοι και οι εραστές των ξεχωριστών βιβλίων!