Kate Evans, Κόκκινη Ρόζα, εκδ. Πατάκη, μετ. Σ. Τριανταφύλλου, 2022, σελ.227

 

"Δεν έχει ακόμα ειπωθεί ολόκληρη η ιστορία. Θα χρειαστεί πολλή ερευνητική δουλειά σε γραπτές και προφορικές πηγές. Η δική μας δουλειά, η δουλειά του καλλιτέχνη και του επιμελητή, είναι μέρος μιας μεγάλης σάγκα που θα έχει συνέχεια: τόμοι γραπτών της Ρόζας μένει να δημοσιευτούν".

Η συγγραφέας και εικονογράφος της "Κόκκινης Ρόζας" Κέιτ Έβανς επιλέγει να τελειώσει την αφήγηση στο επίμετρο του βιβλίου της με την παραπάνω ρήση, αφήνοντας, δηλαδή, ανοιχτό το πεδίο της έρευνας και της ερμηνείας σχετικά με τη Ρόζα Λούξεμπουργκ. Πολλά έχουν γίνει μεν προς την κατεύθυνση της ανασύνθεσης της ζωής της, αλλά πολλά ακόμη μένει να γίνουν.

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ, η επαναστάτρια πολονωεβραία των σπαρτακιστών της αποτυχημένης επανάστασης του 1919 στη Γερμανία, γνώριζε επί χρόνια την περιφρόνηση επειδή είχε τολμήσει να εκφράσει την αντίθεσή της στις ανελέητες δικτατορικές πολιτικές που είχε ακολουθήσει ο Λένιν. Έτσι λοιπόν, αφού είχε διαφωνήσει με την επίσημη γραμμή του κόμματος, η προσφορά της ως θεωρητικός του μαρξισμού και ως ένοπλη επαναστάτρια είχε λησμονηθεί, έως ότου η Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας την κατέστησε μάρτυρα του κινήματος της ελευθερίας της, το 1988. Το συναρπαστικό αυτό βιβλίο, υπό μορφή γκράφικ νόβελ, μας αφηγείται τη ζωή της.

Γεννημένη το 1871, το επαναστατικό έτος της παρισινής κομμούνας στο Ζάμοτς της Πολωνίας, που βρισκόταν τότε υπό ρωσική κατοχή, η Ρόζα δεν θα μπορούσε παρά να γίνει επαναστάτρια κυριολεκτικά από τα γεννοφάσκια της. Με Εβραίους γονείς που πίστευαν στη μόρφωση, έμαθε να μιλά τέσσερις γλώσσες, ρωσικά, εβραϊκά, γερμανικά και πολωνικά και γρήγορα επέλεξε να σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, το οποίο ήταν από τα ελάχιστα εκείνη την εποχή που δεχόταν γυναίκες. Η μύησή της στον σοσιαλισμό, όμως, χρονολογείται από πριν. 

Η Ρόζα θα επιδείξει ένα σπάνιο ταλέντο στη μάθηση και τα το αποδείξει όταν θα γίνει τελικά διδάκτορας της πολιτικής οικονομίας με ειδίκευση στην πολωνική εκβιομηχάνιση. Θα γράψει πολλά βιβλία σχετικά με την θεωρία του μαρξισμού, χωρίς ποτέ, όμως, να πάψει να αγωνίζεται ενόπλως για  την εφαρμογή των ιδεών της και την πραγματοποίηση της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης. 

Θα φυλακιστεί πολλές φορές κατά τη διάρκεια του πολυτάραχου βίου της σε Πολωνία, Ζυρίχη και Βερολίνο, πριν καταλήξει τελικά να προσφέρει και την ίδια τη ζωή της για την σοσιαλιστική επανάσταση, στην οποία τόσο πολύ πίστευε. Ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να μην θαυμάσει το πως η μικροκαμωμένη αυτή, ασχημούλα και κουτσή γυναίκα, διέθετε τόσο μεγάλη δύναμη ψυχής έτσι ώστε να μην πάψει ποτέ να προσπαθεί για την υλοποίηση του ανέφικτου, ενάντια σε όλα τα κατεστημένα της εποχής. Συν τοις άλλοις, δεν έπαψε ποτέ να την καταδιώκει η δυσκολία που έθετε στις κινήσεις της το φύλο της, σε μία εποχή όπου οι γυναίκες δεν είχαν καν δικαίωμα ψήφου. Έτσι η Ρόζα, εκτός από κόκκινη επαναστάτρια, διεκδικεί επάξια και τον τίτλο της μαχήτριας φεμινίστριας.

Η εξαιρετικά ρεαλιστική, στα όρια της ασχήμιας πολλές φορές, πολύ επιτυχημένη εικονογράφηση της ίδιας της συγγραφέως, αποδίδει ιδανικά την πραγματικότητα και τις δύσκολες συνθήκες της εποχής, δίχως ίχνος ωραιοποίησης ή αιδούς. Το τέλος, τόσο του βιβλίου όσο και της προσωπικής ιστορίας της Ρόζας είναι, εκτός από άκρως συγκινητικό, αισιόδοξο και ελπιδοφόρο. Η ίδια η συγγραφέας φαίνεται να συμμερίζεται την τεράστια ενεργητικότητα και αισιοδοξία της Ρόζας.

Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα βιβλίο που αποδεικνύεται ακόμη ωραιότερο απ' ότι περιμένει κανείς και το οποίο προσφέρει στον αναγνώστη, εκτός από γνώσεις για τον βίο της Ρόζας Λούξεμπουργκ, και πλήθος πληροφοριών για την κοινωνικοπολιτική κατάσταση της Ευρώπης στα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου.

Giovanna Giordano, Μια πτήση μαγική, εκ. Μεταίχμιο, 2022, σελ.182, μετ.Σ. Πεκιαρίδη

 

https://www.metaixmio.gr/el/products/%CE%BC%CE%B9%CE%B1-%CF%80%CF%84%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CE%BC%CE%B1%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CE%B7

 Μία ιδιαίτερη και μαγευτική πτήση πάνω από τη Μαύρη Ήπειρο στη δεκαετία του 1930 μας καλεί να ζήσουμε η πρωτοεμφανιζόμενη στην Ελλάδα Ιταλίδα συγγραφέας Τζιοβάννα Τζιορντάνο με το βιβλίο της "Μία πτήση μαγική". 

Η Ιταλίδα δημοσιογράφος και συγγραφέας παραμένει ακόμη άγνωστη στην Ελλάδα- μα με προοπτικές να γίνει ευρύτερα γνωστή- παρά το γεγονός ότι το 2020 προτάθηκε για βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Το βιβλίο μιλάει με τρόπο παραμυθιακό και μαγικό για αληθινά ιστορικά γεγονότα και, πιο συγκεκριμένα, για τα γεγονότα που συνόδεψαν τις προσπάθειες της ιταλικής επέκτασης στην Αφρική, τότε που η αποικιοκρατία βρισκόταν ακόμη στο απόγειό της, δηλαδή ακριβώς πριν από το ξέσπασμα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Στις 24 Ιουλίου του 1935 ο Ιταλός πιλότο Τζούλιο Τζαμό, ο άνθρωπος κουνούπι, όπως είναι γνωστός με το παρατσούκλι του, θα πετάξει με ένα Καπρόνο 133 στην Ερυθραία για την εκπλήρωση μιας μυστικής αποστολής και θα μαγευτεί από τις κρυμμένες ομορφιές της ηπείρου, οι οποίες έρχονται σε ευθεία αντίθεση με τον πόλεμο και τις βιαιότητες της αποκιοκρατίας.

Το βιβλίο αποτελεί ένα δριμύ κατηγορώ στις αποικιακές πρακτικές των Μεγάλων Δυνάμεων που καταδυνάστευσαν τον Τρίτο Κόσμο κατά τις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα. Τελικά, ο πιλότος θα επιλέξει να ταχθεί με το μέρος της ειρήνης και με τις ομορφιές του τόπου και όχι με τις απάνθρωπες τακτικές των αποκιοκρατών.

Η συγγραφέας προσφέρει στον αναγνώστη, εκτός από μία πολύ κατατοπιστική εικόνα της Αφρικής κατά τη δεκαετία του 1930 και της ιταλικής αποικιοκρατικής μηχανής, και την ευκαιρία της γνωριμίας πρόσωπο με πρόσωπο μεγάλων προσωπικοτήτων της εποχής, όπως ο Ιταλός στρατιωτικός διοικητής Γκρατσιάνι της ανατολικής Αφρικής και ο αποκαλούμενος "λέων της Αιθοπίας", Χαϊλέ Σελασιέ. Όλα αυτά μέσα από την προσωπική επαφή του πιλότου με αυτούς.

Στην ουσία, η συγγραφέας επιχειρεί μέσω μιας μαγικής και υπερρεαλιστικής προσέγγισης, ανακατεμένης με μία μεγάλη δόση φαντασίας, να αφηγηθεί αληθινά ιστορικά συμβάντα. Μία περαιτέρω υπερρεαλιστική διάσταση στα πραγματικά γεγονότα δίνει η παρουσία ενός ευφυούς παπαγάλου, ο οποίος προβαίνει συχνά σε κρίσεις και διαδραματίζει καίριο ρόλο με την παρουσία του στους πολυάριθμους φανταστικούς, αποφθεγματικούς και συχνά υπερβατικούς διαλόγους του κειμένου. Μαγικός ρεαλισμός, συμβολισμός, υπερρεαλισμός, όπως κι αν τον ονομάσουμε, το υπερβατικό στοιχείο μπλέκεται αξεδιάλυτα με το πραγματικό.

Η γλώσσα που χρησιμοποιεί η συγγραφέας είναι πολύ ιδιαίτερη, ρυθμική, ποιητική και σχεδόν μουσική, εξασφαλίζοντας μία πολύ γρήγορη εξέλιξη της υπόθεσης, δίχως περιττές επεξηγήσεις και περιγραφές. 

Εν τέλει, πρόκειται για ένα παραμύθι, το οποίο μπορεί να διαβαστεί άνετα τόσο από ενήλικες, όσο και από εφήβους. Το θέμα του βιβλίου είναι αναμφισβήτητα πολύ ιδιαίτερο, η ιταλική αποικιοκρατία μέσα από τα μάτια ενός πιλότου, αλλά εξαιρετικά πρωτότυπη είναι επίσης και ο τρόπος αφήγησης και η προσέγγιση της συγγραφέας στο θέμα αυτό. Και αυτό ακριβώς είναι που κάνει το βιβλίο να ξεχωρίζει.

Μάνος Κοντολέων, Ο άλλος, εκδ. Πατάκη, 2022, σελ.220

 

https://www.patakis.gr/product/656877/patakis-nees-kuklofories-ana-kathgoria-paidika--efhvika/O-allos/

Ο αγαπημένος συγγραφέας των εφήβων-αλλά και των ενηλίκων- επιστρέφει για να συναρπάσει εκ νέου τους νεαρούς αναγνώστες του, με ένα βιβλίο επίκαιρο, αινιγματικό και αμφίσημο. 

Ο λόγος για το βιβλίο με τίτλο "Ο άλλος".

Μετά τη "Μάσκα του Καπιτάνο", ο Κοντολέων καταπιάνεται αυτή τη φορά με το ζήτημα της υιοθεσίας.

Σπυρίδων Πλουμίδης, Η σιδηρά δεκαετία, εκδ. Μίνωας, σελ. 309

https://minoas.gr/product/i-sidira-dekaetia-oi-ethnikoi-polemoi-tis-elladas-1912-1922/

 Ένα πολύ αξιόλογο ιστορικό βιβλίο, όχι μονάχα για τη Μικρασιατική Εκστρατεία, αλλά για όλους τους πολέμους της δεκαετίας 1912-1922 υπογράφει ο ιστορικός Σπυρίδων Πλουμίδης. Τίτλος του "Η "σιδηρά" δεκαετία" και υπότιτλος "Οι Εθνικοί Πόλεμοι της Ελλάδας (1912-1922)".

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία κεφάλαια. Το πρώτο αφορά τους βαλκανικούς πολέμους, το δεύτερο τη συμμετοχή της Ελλάδας στο Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και το τρίτο τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Το κέντρο βάρους της αφήγησης αφορά κατά κύριο λόγο τα στρατιωτικοπολιτικά γεγονότα. Μάχες, νικηφόρες και μη, του ελληνικού στρατού αναλύονται κατά κόρον.

 Ο συγγραφέας όμως δεν παραλείπει να εξηγήσει και τις περίπλοκες βαλκανικές συμμαχίες και το πως η διαμόρφωσή τους οδήγησε στο ξέσπασμα των δύο Βαλκανικών Πολέμων, καθώς και το περίπλοκο διπλωματικό παρασκήνιο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου- ο οποίος δικαίως μπορεί να θεωρηθεί ότι ξεκίνησε ως Γ΄Βαλκανικός- και τα αντικρουόμενα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων στην πυριτιδαποθήκη των Βαλκανίων. Ο Πλουμίδης, προκειμένου να εξηγήσει ικανοποιητικά τις πολιτικές εξελίξεις, πιάνει το νήμα της αφήγησης από τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Δεν παραλείπει επίσης να αναφερθεί στις, άγνωστες στους πολλούς, μεταρρυθμίσεις του Θεοτόκη επί του ελληνικού στρατεύματος μετά το 1909 και στις καταλυτικές πολιτικές εξελίξεις που επιταχύνθηκαν με την άνοδο του Ελευθερίου Βενιζέλου στην εξουσία, οπότε από την τραγική ήττα του 1897, περάσαμε στο έπος των Βαλκανικών πολέμων.

Άξιο μνείας είναι επίσης το υποκεφάλαιο στο τέλος του βιβλίου σχετικά με τη μνήμη των Εθνικών αυτών πολέμων και τις ανεγέρσεις των πολυάριθμων μνημείων του Αγνώστου Στρατιώτη που τους ακολούθησαν. Ο συγγραφέας δεν παραλείπει να αναφερθεί και στη διαχείριση της ήττας στο μικρασιατικό μέτωπο και το τέλος της Μεγάλης Ιδέας.

Ο αναγνώστης θα γνωρίσει από πρώτο χέρι όλα τα στρατιωτικά γεγονότα που έλαβαν χώρα κατά την εν λόγω περίοδο, από τη μάχη του Σαρανταπόρου, της Δοϊράνης και του Κιλκίς-Λαχανά των Βαλκανικών Πολέμων, ως τη μάχη του Σκρα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, του Αφιόν Καραχισάρ και του Εσκί Σεχίρ στη Μικρά Ασία.

Ο συγγραφέας δεν αποφεύγει τα σχόλια και τις κρίσεις, όπου το θεωρεί αναγκαίο, και η ματιά του δηλώνει ότι έχει ξεκάθαρη οπτική και ότι προβαίνει ορθά στην αποτίμηση των γεγονότων.

Αξιόλογο είναι επίσης το φωτογραφικό υλικό που συνοδεύει το βιβλίο, καθώς και η παράθεση της πολυπληθούς ελληνικής και  ξενόγλωσσης βιβλιογραφίας στο τέλος του βιβλίου.

Όσοι αναγνώστες ενδιαφέρονται, επομένως, για τη Νεώτερη Ελληνική Ιστορία, αξίζει να διαβάσουν την επετειακή αυτή έκδοση, όχι μονάχα για το 1922, αλλά και για το πώς φτάσαμε ως την οδυνηρή αυτή ήττα.

Η εξημέρωση της γάτας και η ιστορία της

 

Η γάτα, ως γνωστόν, εξημερώθηκε αρκετά πιο μετά από τον σκύλο-αν και για κάποιους η γάτα δεν θεωρείται ακόμα εξημερωμένη! Ενώ η εξημέρωση του σκύλου τοποθετείται από 30.000-15.000 χρόνια νωρίτερα, η εξημέρωση του συμπαθητικού αιλουροειδούς τοποθετείται μόλις 9.500-8.000 χρόνια νωρίτερα.

Η καταγωγή του ζώου ανάγεται, πέραν πάσης αμφιβολίας, στην Αφρική και συγκεκριμένα, στην αφρικανική αγριόγατα. Η εξημέρωσή της ξεκίνησε από την Εγγύς ή τη Μέση Ανατολή. Στην Ελλάδα πέρασε μέσω της Κύπρου και της Κρήτης, αλλά στην αρχαία Ελλάδα δεν ήταν ζώο τόσο διαδεδομένο όσο ο σκύλος-σύμφωνα με κάποιους δεν υπήρχε καν, σε μεγάλους τουλάχιστον αριθμούς. Στην Ευρώπη εξαπλώθηκε μονάχα μετά τον όγδοο αιώνα και κυρίως μετά από τις Σταυροφορίες.

Παρ' όλο που ήταν χρήσιμη ως κυνηγός ποντικιών, ο μεσαιωνικός κόσμος ήταν ιδιαίτερα δύσπιστος με τις γάτες αφού τις θεωρούσε ύποπτες για συμμαχία με τον διάβολο, επειδή ζευγάρωνε σε κοινή θέα και η θηλυκιά γάτα φώναζε πολύ δυνατά κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής. Γι' αυτό και είχε ιδιαίτερα κακή φήμη και θεωρούταν ακόλαστη. Οι άνθρωποι πίστευαν δε εντελώς λανθασμένα ότι η γάτα ήταν φορέας της πανούκλας-ενώ, από τραγική ειρωνεία, η γάτα ήταν υπεύθυνη για την εξόντωση των ποντικιών που κουβαλούν τους ψύλλους, τους υπαίτιους της μαύρης πανώλης. Γι' αυτό τις κυνηγούσαν και τις σκότωναν, αφού τις θεωρούσαν συντρόφους των μαγισσών, ιδιαίτερα μάλιστα τις μαύρες. Στο Παρίσι υπήρχε μάλιστα μία φρικιαστική τελετή, όπου έκαιγαν ζωντανές γάτες κλεισμένες μέσα σε δίχτυ για τη διασκέδαση του πλήθους!

Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, η έξαρση της μαύρης πανώλης τον 14ο αιώνα σημειώθηκε ακριβώς επειδή ο πληθυσμός τους στην Ευρώπη είχε μειωθεί πολύ και είχε μεγαλώσει, αντίστοιχα, εκείνος των ποντικιών.

Αυτή η κακή της φήμη δεν έπαψε να τη συνοδεύει μέχρι και τον 19ο αιώνα, οπότε συνέχισε να συμβολίζει ό,τι έκλυτο και ανήθικο και την απέφευγαν ως κατοικίδιο ακόμη και οι αστοί. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, βέβαια, ότι η γάτα ήταν ζώο ιερό, όχι μονάχα στη Αρχαία Αίγυπτο, αλλά και στην Περσία και την Κίνα.

Σήμερα μόνο έχει αποκατασταθεί πλήρως η φήμη της γάτας, αφού οι περισσότερες έρευνες τη θεωρούν ως ένα από τα εξυπνότερα ζώα,  με εφυΐα ανώτερη από του σκύλου μάλιστα. Επίσης, παρά τη φήμη της ως ανεξάρτητο ζώο, έχει αποδειχτεί πλέον ότι επιδεικνύει την αγάπη της προς τα αφεντικά της με διάφορους τρόπους-έστω κι αν δεν εκπαιδεύεται- και ότι είναι εξίσου πιστή με τους σκύλους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-John Monhaupt, Zώα στον εθνικοσοσιαλισμό, εκδ. Gutenberg

- Darren Oldridge, Παράξενες ιστορίες του Μεσαίωνα, εκδ. Αλεξάνδρεια

 

Άγγελος Συρίγος, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Μικρασιατική Καταστροφή, 50 ερωτήματα και απαντήσεις, εκδ. Πατάκη, 2022, σελ.255

 

https://www.patakis.gr/product/656296/vivlia-anthropistikes-kai-koinonikes-episthmes-istoria-arxaiologia/Mikrasiatikh-Katastrofh-50-erothmata-kai-apanthseis/

 

Χωρίς υπερβολή αυτό το τόσο μικρό βιβλίο για τη Μικρασιατική Καταστροφή, για ένα θέμα, δηλαδή, τεράστιο σε ό,τι αφορά τη βιβλιογραφία, τις αντικρουόμενες απόψεις που έχουν διατυπωθεί για αυτό, αλλά και τη γιγάντια σημασία του, είναι κυριολεκτικά ό,τι πληρέστερο μπορεί να διαβάσει ο Έλληνας αναγνώστης προκειμένου να αποκτήσει μία καλή και έγκυρη γνώση για το συγκεκριμένο ζήτημα, τέτοια που δεν αποκτάται, δυστυχώς, ως όφειλε, στο σχολείο.

Η Μικρασιατική Καταστροφή, ένα βιβλίο υπό μορφή πενήντα ερωταποκρίσεων, δεν αξιώνει να αφηγηθεί τα γεγονότα με πάσα λεπτομέρεια, κάτι που δηλώνουν, εξάλλου, οι συγγραφείς ξεκάθαρα στον πρόλογο του βιβλίου τους. Το πρόβλημα με το συγκεκριμένο ζήτημα εξάλλου δεν είναι η περιγραφή των γεγονότων όπως ακριβώς- ή τουλάχιστον περίπου- έγιναν, αλλά κυρίως η δύσκολη ερμηνεία τους και οι πολλές αντικρουόμενες απόψεις που έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς για ένα θέμα τόσο ευαίσθητο για την ελληνική ψυχή.

Όσοι το διαβάσουν, και ιδιαίτερα οι ιστορικοί που γνωρίζουν καλά τη σημασία που έχει για την Ιστορία η αποστασιοποίηση από τα εθνικά πάθη και η ψύχραιμη περιγραφή των γεγονότων, δεν θα μπορέσουν παρά να θαυμάσουν την αντικειμενικότητα των περιγραφών, απαλλαγμένη από τους συναισθηματισμούς, τους οποίους ο ιστορικός οφείλει να εξοβελίζει από το έργο του. 

Οι συγγραφείς αναγνωρίζουν πως η Μικρασιατική Καταστροφή είναι ένα θέμα εθνικά φορτισμένο για μεγάλη μερίδα των σημερινών Νεοελλήνων και ιδιαίτερα για όλους εκείνους που έχασαν κάποιον πρόγονό τους εκεί, ή ήταν παιδί ή εγγόνι προσφύγων. Ωστόσο, δεν διστάζουν να αποστασιοποιηθούν από τα γεγονότα τόσο όσο είναι απαραίτητο, προκειμένου να τα περιγράψουν με αντικειμενικότητα και άρτια επιστημονική τεκμηρίωση, καθώς και αναδείξουν τα συναισθήματα και της απέναντι πλευράς. Διότι δεν πρέπει να ξεχνάμε και το πως είδαν οι αντίπαλοί μας, οι Τούρκοι, τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Όσο κι αν δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί ότι σκοπίμως διέπραξαν γενοκτονία με την ανελέητη προς τις χριστιανικές μειονότητες πολιτική τους στις αρχές του εικοστού αιώνα στα εδάφη της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, άλλο τόσο δεν μπορεί να αρνηθεί όμως ότι ήταν απολύτως φυσιολογικό να αντιτίθενται στον διαμελισμό της αυτοκρατορίας τους.

Επίσης, οι δύο συγγραφείς δεν διστάζουν να καταρρίψουν και παγιωμένους από χρόνια μύθους σχετικά με το ζήτημα και να φέρουν άγνωστα στοιχεία στο φως.

Προσωπικά, ενώ μελετώ Ιστορία τόσα πολλά χρόνια, πουθενά αλλού δεν διάβασα τόσο ικανοποιητικές και κατανοητές εξηγήσεις σχετικά με την περιγραφή των συμφερόντων των Μεγάλων Δυνάμεων στην Εγγύς Ανατολή και πουθενά δεν συνάντηση τέτοια ψύχραιμη θεώρηση του Εθνικού Διχασμού, ο οποίος μπορεί, σαφέστατα, να λάβει τη σκυτάλη για τον υπεύθυνο της μεγαλύτερης συμφοράς στην ιστορία του νεώτερου ελληνισμού. Χωρίς να θεοποιούν-αλλά ούτε και να δαιμονοποιούν καμία από τις δύο πλευρές, οι συγγραφείς καταγράφουν καρέ καρέ όλο το μπλεγμένο διπλωματικό παρασκήνιο της ταραγμένης δεκαετίας 1912-1922.

Συμπερασματικά, αν κάποιος επιλέξει να διαβάσει ένα μονάχα βιβλίο για την επέτειο των εκατό χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή, τότε, ως ιστορικός, αλλά και ως αναγνώστρια, προτείνω ανεπιφύλακτα το εν λόγω βιβλίο. Το μικρό του μέγεθος, η καλοδουλεμένη και ρέουσα γλώσσα, ο πλουραλισμός των θεμάτων και η αποφυγή της ενσωμάτωσης περιττών λεπτομερειών στο κείμενο είναι όλα στοιχεία τα οποία λειτουργούν αναμφισβήτητα υπέρ του.

Χριστοφίλη Λεκάκου, Ο φτερωτός κλέφτης, 2022, σελ.354

 

https://ekdoseis.vakxikon.gr/shop/ekdoseis/ellhnikh-logotexnia/o-fterotos-kleftis/

 

Ένα φανταστικό ταξίδι στον υποτιθέμενο παράδεισο και μία φιλοσοφική συζήτηση με τον ίδιο τον Θεό περιγράφει η πρωτοεμφανιζόμενη συγγραφέας Χριστοφίλη Λεκάκου στο φιλοσοφικό της μυθιστόρημα με τίτλο "Ο φτερωτός κλέφτης".

Φτερωτός κλέφτης δεν είναι άλλος από τον παράδεισο στον ουρανό, πάνω σε ένα γιγάντιο δέντρο, εκεί όπου ζουν τρισευτυχισμένα όλα τα παιδιά που έχουν πεθάνει σε μικρή ηλικία. Ένα τέτοιο παιδί είναι και ο Ντάνιελ, ο οποίος χάνει τη ζωή του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα και βρίσκεται σε αυτόν τον παράδεισο των παιδιών- οι ενήλικες βρίσκονται σε έναν άλλο παρακείμενο παράδεισο, όπως και τα ζώα.

Η Λεκάκου θα περιγράψει τον παράδεισο περίπου όπως τον έχουμε όλοι κατά νου όταν ήμασταν παιδιά: σαν έναν κόσμο όπου βασιλεύει η δικαιοσύνη, η ισότητα και η ευτυχία, έναν κόσμο αφθονίας και πληρότητας τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τα ζώα.

Εκεί όπου πρωτοτυπεί είναι στο ότι παρουσιάζει τον ίδιο τον Θεό αυτοπροσώπως, με σάρκα και οστά ολοζώντανο μπροστά μας, όχι σαν έναν σοφό γέροντα, αλλά σαν ένα νεαρό παιδί, δραστήριο και ζωηρό, που έχει μάλιστα και κουνελάκια στην κατοχή του και ένα σπίτι που θυμίζει τα σπίτια της γης.

Ο Ντάνιελ θα γνωρίσει πολύ καλά τον Θεό, ο οποίος θα ενδιαφερθεί ιδιαίτερα για εκείνον, και θα συνομιλήσουν για πολλά θέματα: τα φυτά, τα ζώα, τα χρώματα, τη φαντασία, τα βιβλία και, κυρίως, τον έρωτα, αυτόν που ο Ντάνιελ δεν πρόλαβε να γνωρίσει εξαιτίας της σύντομης παραμονής του στη γη, και καραδοκεί εκεί πέρα υπό της μορφή μιας όμορφης κοπέλας της Νταϊάνα. Όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι θα πάψει να του λείπει η οικογένειά του, απλά ότι ο πόνος του αποχωρισμού θα γίνει πιο υποφερτός.

Ο Θεός φαίνεται πως κρύβει ένα μυστικό, το οποίο θα μοιραστεί με τον Ντάνιελ και θα του δώσει μάλιστα και την ευκαιρία να επιστρέψει στη γη εφόσον το επιθυμεί, έχοντας φυσικά αναθεωρήσει πολλά πράγματα λόγω της παραμονής του στον Φτερωτό Κλέφτη. Η τελική απόφαση όμως ανήκει στον ίδιο τον Ντάνιελ.

Η Λεκάκου δημιουργεί ένα πρωτότυπο φιλοσοφικό παραμύθι, αισιόδοξο, γλυκό και τρυφερό, που ακολουθεί πιστά το ρομαντικό πλαίσιο. Οι ιδέες και οι περιγραφές της είναι εκείνες για τις οποίες αξίζει να διαβάσει κανείς το βιβλίο, το οποίο δίνει άφθονη τροφή για σκέψη και προβληματισμό. Συνάμα, δεν χάνει ευκαιρία να διακηρύξει περίτρανα την αγάπη της για τα βιβλία σε πολλά σημεία του πονήματός της.

"Ο φτερωτός κλέφτης" είναι γραμμένος  σε μία ολόδροση γραφή που περικλείει μέσα της όλη την αθωότητα και τον αυθορμητισμό της νιότης και της παιδικότητάς μας. Αν η ιδέα και το θέμα της συγγραφής κάνει ένα βιβλίο να ξεχωρίζει, τότε σίγουρα το βιβλίο της Λεκάκου μπορεί να αποδειχτεί ένα ιδιαίτερο μυθιστόρημα που θα ξεχωρίσει για την πρωτοτυπία του.

Αγγελική Δαρλάση, Το παιδί και το άγαλμα του Άντερσεν, εκδ. Μεταίχμιο, 2022, εικ. Βασ. Κουτσογιάννης

 https://www.metaixmio.gr/el/products/%CF%84%CE%BF-%CF%80%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B9-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF-%CE%B1%CE%B3%CE%B1%CE%BB%CE%BC%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B5%CF%81%CF%83%CE%B5%CE%BD

 Από μία άγνωστη ιστορία για ένα άγαλμα του μεγαλύτερου παραμυθά στον κόσμο, του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, αντλεί έμπνευση αυτή τη φορά η αγαπημένη και βραβευμένη συγγραφέας παιδικών βιβλίων, Αγγελική Δαρλάση. Μετά από τα πολύ επιτυχημένα Όταν έφυγαν τα αγάλματα (εκδόσεις Μεταίχμιο 2015), Το αγόρι στο θεωρείο (εκδόσεις Μεταίχμιο 2021) και Από μακριά (εκδόσεις Μεταίχμιο 2021) προσπαθεί να μας πείσει ότι πρέπει να δίνουμε σημασία στα παραμύθια μέσα από το νέο της βιβλίο με τίτλο Το παιδί και το άγαλμα του Άντερσεν.

Λίγοι γνωρίζουν ότι στο λιμάνι του Όντενσε της Δανίας, της γενέτειρας του διάσημου Δανού παραμυθά, βρισκόταν ένα άγαλμα του Άντερσεν, μισοβυθισμένο στο λιμάνι. Αυτό το άγαλμα είναι και ο ήρωας του παραμυθιού που δημιουργεί η Δαρλάση μαζί με το αινιγματικό εκείνο και μοναχικό παιδί, το οποίο επισκέπτεται καθημερινά το λιμάνι και συνομιλεί με το άγαλμα.

Το παραμύθι της Δαρλάση ακροβατεί διαρκώς μεταξύ μύθου και πραγματικότητας, ενώ καίρια θέση σε αυτό έχουν και ήρωες των παραμυθιών του Άντερσεν,  όπως το αηδόνι του αυτοκράτορα, ο Χανς, η Γκέρντα, το Ασχημόπαπο, το κοριτσάκι με τα σπίρτα, η Τοσοδούλα και η Βασίλισσα του Χιονιού.

 Το αγόρι της ιστορίας παρουσιάζεται ανώνυμο, ιδιαίτερο και μοναχικό. Ακριβώς όμως γι' αυτό θα είναι εκείνο το μοναδικό άτομο που θα καταφέρει να συνομιλήσει με το μυστηριώδες μισοβυθισμένο άγαλμα του λιμανιού του Άντερσεν. Και, μαζί του, θα καταφέρει να δει όσα οι άλλοι αρνούνται να δουν και να ζήσει μαζί τους τις πιο απίθανες περιπέτειες παρέα με τους ήρωες των παραμυθιών του Άντερσεν. Διότι οι ήρωες αυτοί είναι στην πραγματικότητα ολοζώντανοι με σάρκα και οστά. Επαφίεται όμως στη δική μας θεώρηση και θέληση το αν θα καταφέρουμε τελικά να τους αντικρίσουμε.

Η ζωή είναι σαν ένα πανέμορφο τραγούδι που οι στίχοι του συχνά δεν βγάζουν κανένα νόημα. Εμείς είμαστε εκείνοι που πρέπει να τους δώσουμε αυτό το νόημα. Εμείς από πλευρά μας, οφείλουμε να συνεχίσουμε να δίνουμε σημασία, κι ας μην μας ακολουθούν οι άλλοι σε αυτό, τόσο στα παιδιά και στα αγάλματα, όσο και στα παραμύθια, ακριβώς επειδή η ζωή είναι αυτή που μας προσφέρει τα πιο υπέροχα παραμύθια, αρκεί να έχουμε τα μάτια και την καρδιά μας ανοιχτά για να τα αντιληφθούμε.

Διότι, "ακόμη κι όταν βρίσκεσαι μέσα σε μια κατασκότεινη καμινάδα, αν κοιτάξεις ψηλά θα δεις ένα αστέρι να λαμπυρίζει και να σου δείχνει τον δρόμο". Αυτό μας λέει η συγγραφέας στο πιο αισιόδοξο μήνυμα του βιβλίου της.

Η Δαρλάση μέσω ενός σύντομου, αλληγορικού και αμφίσημου παραμυθιού με πολλές προεκτάσεις, αποδοκιμάζει τους ανθρώπους που κλείνουν τα αυτιά και την ψυχή τους απέναντι στην ίδια τη ζωή και στο όνομα του στεγνού και στείρου ρεαλισμού, απορρίπτουν κάθε τι όμορφο και μαγικό, κάθε τι παραμυθιακό στη ζωή, ξεχνώντας τελικά την τέχνη του να ζουν.

Συμπληρωματικά, ας μην λησμονήσουμε να αναφέρουμε ότι η εικονογράφηση του Βασίλη Κουτσογιάννη, στις αποχρώσεις της θάλασσας, αναδεικνύει ιδανικά το έντονο παραμυθιακό και μαγικό στοιχείο του πονήματος της Δαρλάση με έντονα ζωντανά χρώματα και αιθέριες ανθρώπινες μορφές.

Τσο Ναμ-Τζου, Κιμ Τζιγιάνγκ, Γεννημένη το 1982, εκδ. Μίνωας, 2022, σελ.179, μετ.Α. Κονταξάκη

 

https://minoas.gr/product/kim-tzigiangk-gennimeni-to-1982/

 

Απρόσμενα καλογραμμένο και συγκλονιστικό αποδεικνύεται το βιβλίο της Κορεάτισσας σεναριογράφου Τσο Ναμ-Τζου με τίτλο "Κιμ Τζιγιάνγκ, Γεννημένη το 1982". Το βιβλίο μας αφηγείται, ουσιαστικά, τον βίο μιας γυναίκας στη Νότια Κορέα, της Κιμ Τζιγιάνγκ, γεννημένης το 1982, που έρχεται αντιμέτωπη με τον παγιωμένο μισογυνισμό της χώρας της.

Η Κιμ Τζιγιάνγκ ζει στα περίχωρα της Σεούλ με τον άνδρα της και τη νεογέννητη κόρη της. Έχει αναγκαστεί να παραιτηθεί από τη δουλειά που βρήκε με πολύ κόπο και την ικανοποιούσε αρκετά προκειμένου να μεγαλώσει το παιδί της. Δεν είναι όμως αυτό που θέλει και αυτό που πραγματικά επιθυμεί... Και το γεγονός αυτό μπορεί να σταθεί ικανό να την οδηγήσει στον ψυχίατρο...

Η συγγραφέας μας προσφέρει στην αρχή του βιβλίου ένα στιγμιότυπο από τη ζωή της Κιμ ως μητέρας, στα πρόθυρα νευρικής κρίσης. Κατόπιν, κάνοντας ένα πισωγύρισμα, πιάνει το νήμα της αφήγησης από τα παιδικά χρόνια της Κιμ, προκειμένου να εξηγήσει στους αναγνώστες το πως βρέθηκε σε αυτή την κατάσταση, να αποζητά δηλαδή τη βοήθεια ενός ψυχοθεραπευτή για να ξαναβρεί τις ισορροπίες της.

Η Τσο Ναμ-Τζου μας αφηγείται με τρόπο καθηλωτικό τα παιδικά και τα φοιτητικά χρόνια της Κιμ, τη γνωριμία της με τον μελλοντικό της σύζυγο, αλλά και άλλους άνδρες πριν από αυτόν και τις προσπάθειές της να βρει εργασία σε κάποια εταιρεία στην Κορέα, ως γυναίκα σπουδαγμένη. Η συγγραφέας, χωρίς να αναλώνεται σε μακροσκελείς και κουραστικές περιγραφές, απεικονίζει, εντούτοις, έξοχα τη ζωή στη Νότια Κορέα στο τέλος του περασμένου αιώνα, τις εργασιακές συνθήκες- που είναι κατά πολύ δυσκολότερες για τις γυναίκες- και τις οικογενειακές συνήθειες των εκεί ανθρώπων- με την εμφανή προτίμηση στα άρρενα μέλη να είναι και πάλι εύλογη. Και, εν τέλει, επιλέγει να τελειώσει την αφήγησή της με τη μαρτυρία του ίδιου του ψυχιάτρου που είδε την Κιμ. Η ανδρική και ιατρική συνάμα οπτική θα προσφέρει το πιο συγκλονιστικό φινάλε στο μυθιστόρημα. Πρόκειται όμως για μία μυθιστορία, η οποία, δυστυχώς, θα μπορούσε κάλλιστα να είναι αληθινή.

Οι αναλογίες και οι συγκρίσεις με την κατάσταση  σε ό,τι αφορά τη γυναικεία εργασία και τη θέση της γυναίκας στην οικογένεια στη Δύση, στις ΗΠΑ και τη δική μας χώρα, είναι σίγουρο ότι θα γίνουν σε ένα βιβλίο που διαβάζεται μονορούφι και μας κεντρίζει την περιέργεια με την εξέλιξη της υπόθεσής του από την πρώτη κιόλας σελίδα.

Το βιβλίο απευθύνει ένα δριμύ κατηγορώ για την κατάσταση με την οποία έρχονται καθημερινά αντιμέτωπες οι γυναίκες κάθε ηλικίας στην Κορέα, τόσο στο σχολικό περιβάλλον και στην οικογένειά τους, όσο και στον γάμο τους και το εργασιακό τους περιβάλλον.

Σε κανένα άλλο βιβλίο δεν παρουσιάζονται τόσο ξεκάθαρα οι δραματικές επιλογές τις οποίες πρέπει να κάνει μία εργαζόμενη γυναίκα όταν αποφασίσει να γίνει μητέρα. Κανείς δεν θα τις εξέφραζε πιο παραστατικά απ' ότι η ίδια η Κιμ Τζιγιάνγκ στο παρακάτω απόσπασμα, που απευθύνεται στον σύζυγό της:

" Είπες να μη σκέφτομαι μόνο τι θα χάσω. Ρισκάρω τα νιάτα μου, την υγεία μου, τη δουλειά μου, τους συναδέλφους μου, την κοινωνικότητά μου, τα επαγγελματικά σχέδιά μου και το μέλλον μου. Επόμενο είναι λοιπόν να σκέφτομαι αυτά που χάνω. Εσύ όμως; Τι έχεις να χάσεις εσύ αν αποκτήσεις παιδί;"

Πρόκειται για σκέψεις τις οποίες αναμφίβολα όσες γυναίκες από εμάς είναι εργαζόμενες στον ιδιωτικό τομέα και συγχρόνως μητέρες θα τις έχουν κάνει οπωσδήποτε όταν αποφάσιζαν να αποκτήσουν παιδί.

Η άδικη μεταχείριση που υφίσταται η Κιμ στο σπίτι, στην οικογένεια, στη δουλειά της και στον γάμο της θα κάνει τους αναγνώστες κυριολεκτικά να αγανακτήσουν με την ανδρική κυριαρχία σε όλους τους τομείς της δημόσιας και της ιδιωτικής ζωής στην Κορέα. Καταλαβαίνουμε, επομένως, για ποιον λόγο το βιβλίο αυτό έγινε μπεστ-σέλερ και στάθηκε συγχρόνως το έναυσμα για την αφετηρία του νέου φεμινιστικού κινήματος της Κορέας.

Κώστας Κατσουλάρης Αφαίας και Τελαμώνος, εκδ.Μεταίχμιο, 2021, σελ.137

  

Η συλλογή διηγημάτων που τιτλοφορείται με τον ασυνήθιστο και κάπως αλλόκοτο τίτλο "Αφαίας και Τελαμώνος" του πολυγραφότατου και βραβευμένου συγγραφέα Κώστα Κατσουλάρη είναι από τις πιο ιδιαίτερες και πρωτότυπες που κυκλοφόρησαν τη χρονιά που μας πέρασε.

Ο Κώστας Κατσουλάρης προσφέρει άφθονη τροφή για σκέψη με τα διηγήματά του και, συγχρόνως, προσπαθεί να τον πείσει ότι συχνά στη λογοτεχνία, όπως και στη ζωή, τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται.

Ποιος, λοιπόν, θα μπορούσε να φανταστεί ότι ο ευφάνταστος τίτλος της συλλογής θα αντιστοιχούσε σε δύο οδούς των Αθηνών και ότι αντιστοιχεί στον τίτλο ενός από τα διηγήματα της συλλογής;

Ο συγγραφέας όμως ξαφνιάζει πολλαπλώς τον αναγνώστη με το συγκεκριμένο βιβλίο του, τόσο με τις θεματικές των διηγημάτων του, όσο και με τους αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί. Σε ελάχιστες συλλογές διηγημάτων παρουσιάζεται τέτοια μεγάλη ποικιλία ειδών και αφηγηματικών τρόπων, αλλά και θεμάτων. Θέματα όπως τα εξαφανισμένα εμού της Αυστραλίας, μία κλοπή ενός διάσημου πίνακα, το μετρό κάτω από την Εθνική Άμυνα, το ποδόσφαιρο, μία μαύρη γάτα, ακόμη και άρθρα εφημερίδων και αναρτήσεις στο διαδίκτυο, όλα αυτά τα τόσο ετερόκλητα μεταξύ τους στοιχεία αποδεικνύεται ότι μπορούν να εμπνεύσουν τον συγγραφέα και να αποτελέσουν την πρώτη ύλη για τη δημιουργία ενός διηγήματος.

Όσο για τις τάσεις και τα είδη του διηγήματος, σχεδόν τίποτε δεν αφήνεται απέξω: σουρεαλισμός με την "Πλατεία Κέννεντυ", αφαιρετισμός με το διήγημα-εικόνα, διηγήματα μινιατούρες, ένα σκηνικό αρχαιοελληνικού θεάτρου με το διαλογικό διήγημα σε ύφος αρχαίας τραγωδίας, πρωτοπρόσωπο, διαλογικό και τριτοπρόσωπο αφήγημα, αυτοσαρκασμός και ειρωνεία για το σινάφι του Κατσουλάρη, τους άλλους δηλαδή συγγραφείς, διήγημα αποκλειστικά με αινιγματικούς διαλόγους που αφήνει μετέωρο τον νου του αναγνώστη.

Σε κάποια από τα διηγήματα ο συγγραφέας δίνει έντονα το παρόν. Αλλού πάλι, φαίνεται να απουσιάζει εντελώς και ο αναγνώστης μένει να αναρωτιέται αν όντως ήταν το ίδιο άτομο που έγραψε το συγκεκριμένο διήγημα. Μία λεπτή ειρωνική απόχρωση και μία συγκαλυμμένη κριτική της σημερινής πραγματικότητας είναι εμφανέστατη σε ορισμένα σημεία, όπως και οι αναφορές στην πανδημία.

Η γλώσσα είναι άμεση και καλοδουλεμένη, μια ολοζώντανη καρδιά που πάλλεται αδιάκοπα και σφύζει από ζωή, συγχρόνως όμως μπορεί να αλλάζει και χαμαιλεοντικά ανάλογα με την περίσταση. Εντέλει ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να καταλήξει κατά πόσον τα διηγήματα αυτά είναι αισιόδοξα ή απαισιόδοξα. Αντιθέτως φαίνεται να ακροβατούν διαρκώς ανάμεσα στην απελπισία και την ιλαρότητα.

Η ομορφιά των διηγημάτων έγκειται ακριβώς στη μεγάλη ποικιλομορφία τους, στον καθαρό λόγο και την καλοδουλεμένη γλώσσα τους και στο γεγονός ότι αφήνουν "χώρο" στον αναγνώστη προκειμένου να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα από τις, συχνά, αινιγματικές, διηγήσεις του συγγραφέα. Αμφίσημα και πολυσήμαντα εν κατακλείδι λοιπόν, είναι τα πρωτοποριακά και τολμηρά διηγήματα του Κώστα Κατσουλάρη. Απευθύνονται σε όλους τους σκεπτόμενους αναγνώστες προκειμένου να τους βάλουν σε σκέψεις και να τους κάνουν να αναρωτηθούν για πλήθος θεμάτων που σχετίζονται με τους ίδιους, την ψυχική γαλήνη τους, την απώλεια, τον θάνατο, τη σύγχρονη καθημερινότητα, αλλά και το νόημα της λογοτεχνίας γενικότερα.

Πραγματικά δεν μας βοήθησαν οι Δυτικοί το 1453;

Ως γνωστόν, η Ιστορία βρίθει από μύθους. Ένας από τους πιο διαδεδομένους είναι ότι οι Ευρωπαίοι άφησαν το Βυζάντιο αβοήθητο το 1453 όταν οι ορδές του Μωάμεθ πολιορκούσαν την Κωνσταντινούπολη. Η πραγματικότητα όμως είναι εντελώς διαφορετική και κάποιοι από εμάς ίσως εκπλαγούν αν μάθουν ότι αυτοί που πολέμησαν με μεγαλύτερο σθένος ενάντια στους Οθωμανούς- πέρα από τον ίδιο τον Αυτοκράτορα και κάποιους ενωτικούς Έλληνες- ήταν οι Ευρωπαίοι.

Καταρχάς, οφείλουμε να αναφέρουμε τέσσερις πολύ σημαντικές παραμέτρους σχετικά με το θέμα. Πρώτον, η ευρωπαϊκή Δύση την εποχή εκείνη ήταν κατακερματισμένη, οπότε αν έχουμε κατά νου ότι οι χώρες της Δύσης μπορούσαν να στείλουν ολόκληρη στρατιά προς υπεράσπιση της Κωνσταντινούπολης, απατόμαστε οικτρά. 

Δεύτερον, οι στρατοί ήταν κάτι υπερβολικά κοστοβόρο εκείνη την εποχή-όπως άλλωστε και σήμερα- τόσο για το ίδιο το Βυζάντιο όσο και για τη Δύση. Ας μην ξεχνάμε πως η έλλειψη χρημάτων δεν ταλάνιζε μονάχα το Βυζάντιο εκείνη την εποχή, αλλά και τα καταχρεωμένα από τους πολέμους μεσαιωνικά δυτικά βασίλεια. 

Τρίτον, η Δύση, λίγα χρόνια μόλις πριν από το 1453, είχε διοργανώσει δύο σταυροφορίες προκειμένου να αποσοβήσει οριστικά τον οθωμανικό κίνδυνο από την Ευρώπη, αλλά, για κακή τύχη των Ελλήνων, απέτυχαν τελικά και οι δύο. Η πρώτη αποτυχημένη σταυροφορία ήταν εκείνη του 1396, οπότε οι Οθωμανοί είχαν νικήσει τους δυτικούς στη Νικόπολη, και η δεύτερη το 1444, οπότε είχε σημειωθεί η πανωλεθρία του συνασπισμένου ευρωπαϊκού στρατού στη Βάρνα. Και οι δύο τοποθεσίες βρίσκονται στη σημερινή Βουλγαρία. Μετά από αυτές τις αποτυχημένες προσπάθειες και τη διάλυση των ευρωπαϊκών στρατευμάτων ήταν, φυσικά, πολύ δύσκολο για τις ευρωπαϊκές δυνάμεις της εποχής, όπως της Ουγγαρίας, της Πολωνίας, των ναυτικών ιταλικών δημοκρατιών και τους Ιωαννίτες ιππότες, να συστήσουν ξανά τέτοιον στρατό.

Τέταρτον,  στην ίδια την Κωνσταντινούπολη δεν ήθελαν όλοι οι Έλληνες να πολεμήσουν τους Οθωμανούς. Η μερίδα που αντιτασσόταν σφόδρα στον επικείμενο πόλεμο κατά των Οθωμανών και υπονόμευε κατά κόρον τις προσπάθειες αντίστασης του τελευταίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου ήταν οι Ανθενωτικοί, με επικεφαλής τον Γεώργιο Γεννάδιο Σχολάριο- ο οποίος, παρεμπιπτόντως είχε υπογράψει και αποδεχτεί τη διακήρυξη της Ένωσης των Εκκλησιών στη Σύνοδο της Φεράρρας-Φλωρεντίας το 1439.

Οι Ανθενωτικοί- όσο κι αν είχαν τα δίκια με το μέρος τους εξαιτίας του τραύματος από την Άλωση του 1204-ήταν, δυστυχώς, οι συντηρητικοί εκείνης της εποχής και αυτοί που, προσκολλημένοι στην παράδοση και την Ορθοδοξία, απέρριπταν κάθε τι δυτικό και νεωτερικό, διακηρύσσοντας με φανατισμό"«Kρειττότερόν ἐστιν εἰδέναι ἐν μέσῃ τῇ πόλει φακιόλιον βασιλεῦον Τούρκων ἢ καλύπτραν λατινικήν», καλύτερα δηλαδή να δούμε να βασιλεύει στην Πόλη το τούρκικο σαρίκι παρά η παπική τιάρα. Και ήταν εκείνοι που στη μεγάλη τους πλειοψηφία αρνήθηκαν να πολεμήσουν όταν ο Μωάμεθ έφερε τον στρατό του έξω από τα τείχη της Βασιλεύουσας τον Απρίλιο του 1453.

Πολλοί από τους Ανθενωτικούς ήταν κλεισμένοι στα μοναστήρια και αρνήθηκαν κατηγορηματικά να σηκώσουν όπλο σε μια τόσο κρίσιμη ώρα για την άμυνα της Πόλης, ενώ άλλοι, όπως ο Μέγας Δούκας Λουκάς Νοταράς, έκαναν ό,τι μπορούσαν προκειμένου να υπονομεύσουν την άμυνα της Πόλης, αλλά και να προαγάγουν τη βαθιά διαίρεση του λαού της Πόλης και να προωθούν το μίσος για τους δυτικούς υπερασπιστές της. Ακόμη, πολλοί Ανθενωτικοί της ανώτερης τάξης είχαν επιλέξει να εγκαταλείψουν την Πόλη πριν από την έναρξη της πολιορκίας, σώζοντας τους εαυτούς, τις οικογένειές τους και την περιουσία τους.

Να σημειώσουμε εδώ ότι οι Έλληνες που ήταν σε θέση να πολεμήσουν το 1453 δεν ήταν ούτε 5.000-και σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται τόσο οι Ενωτικοί που πολέμησαν με πάθος, όσο και οι Ανθενωτικοί που υπονόμευαν την άμυνα,- ενώ οι Δυτικοί υπερασπιστές αριθμούσαν περί τους 3.000 και ήσαν εκείνοι που ήταν οι πλέον αξιόμαχοι και αυτοί στους οποίους στηριζόταν ο Κωνσταντίνος. Αυτοί περιλάμβαναν δυνάμεις από το Βασίλειο της Σικελίας, διακόσιους στρατιώτες του Πάπα με επικεφαλής τον καρδινάλιο Ισίδωρο, καθώς και στρατιώτες και στόλο που είχαν στείλει οι ναυτικές δημοκρατίες της Βενετίας και της Γένοβας. Ο επικεφαλής της άμυνας, ο Γενουάτης Ιωάννης Ιουστινιάνης ήταν εκείνος που, μαζί με τους επτακόσιους στρατιώτες του, κράτησε γερά την άμυνα της Πόλης -τη γενναιότητά του δεν αρνούνται ούτε οι βενετσιάνικες πηγές της πολιορκίας, παρ' όλη την αντιπαλότητα που υπήρχε μεταξύ των δύο ναυτικών δυνάμεων-μέχρι την ατυχή στιγμή που τραυματίστηκε θανάσιμα, λίγη ώρα μόνο προτού η Πόλη πέσει τελικά, κυρίως εξαιτίας του τραυματισμού του.

Από τα παραπάνω, συνάγεται, επομένως ότι η Δύση δεν άφησε, στο σύνολό της, αβοήθητη τη Βασιλεύουσα και θρήνησε ακολούθως την πτώση της πολύ περισσότερο από τον Γεώργιο Σχολάριο και τους φανατικούς οπαδούς του, οι οποίοι θεωρούσαν την κατάκτηση της Πόλης από τους Οθωμανούς αναπόφευκτη και αποτέλεσμα θείας θέλησης και "νέμεσις" για τις αμαρτίες των Ελλήνων και της Ένωσης των εκκλησιών. 

Και για την Ιστορία να αναφέρουμε εδώ ότι την προδοτική στάση του Νοταρά δεν εκτίμησε τελικά ούτε ο ίδιος ο Μωάμεθ-που τόσο πολύ ήθελε ο Νοταράς να του δώσει την Πόλη για να μην την πάρουν οι Δυτικοί- και αποκεφάλισε τον ίδιο και όλη του την οικογένεια τελικά. Ο Γεννάδιος, αντίθετα, είχε πολύ καλύτερη τύχη-έγινε ο πρώτος Πατριάρχης μετά από την Άλωση και αυτό διότι ο σουλτάνος χρειαζόταν έναν φανατικό αντιδυτικό στο τιμόνι της διοίκησης των υπόδουλων πλέον Ελλήνων,έτσι ώστε να αποτρέψει τυχόν προσπάθεια των Δυτικών να ανακαταλάβουν την Πόλη με την αρωγή των Ελλήνων.

ΕλένηΤσαμαδού, Μυστικές ιστορίες, εκδ. Ψυχογιός, 2022, σελ.391

 

https://www.psichogios.gr/el/mystikes-istories.html

 

 Πρωτότυπα διηγήματα με πρωταγωνιστές γνωστά ιστορικά πρόσωπα, αλλά και αφανείς ήρωες της καθημερινότητας του παρελθόντος μαζί με... γάτες καταθέτει η πολυγραφότατη λάτρης της Ιστορίας Ελένη Τσαμαδού στο νέο της βιβλίο με τίτλο "Μυστικές ιστορίες".

Ο αφηγητής των ιστοριών αυτών δεν είναι άλλος από μία... γάτα, η οποία προσωποποιείται στην αρχή και το τέλος του βιβλίου. Ακολούθως τη σκυτάλη παίρνουν γνωστοί και άγνωστοι πρωταγωνιστές της Ιστορίας και οι μικροί τετράποδοι σύντροφοί τους. Πρόκειται για ιστορίες που περιέχουν έναν ιστορικό πυρήνα αλήθειας, συγχρόνως όμως περιέχουν και πολλά στοιχεία μυθοπλασίας. Οι πρωταγωνιστές των ιστοριών έχουν όλοι γάτες στην κατοχή τους, γεγονός βέβαια το οποίο δεν τεκμηριώνεται ιστορικά, αλλά δεν αποκλείεται κιόλας, αφού κάτι τέτοιο προφανώς δεν θα διασώθηκε από τις ιστορικές πηγές.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι, ακόμη κι αν δεν το γνωρίζουμε, η περίφημη βασίλισσα της Αιγύπτου, η Κλεοπάτρα, πιθανότατα θα είχε γάτες στην κατοχή της, αφού στην αρχαία Αίγυπτο οι γάτες θεωρούνταν ζώα ιερά.

Η Τσαμαδού, αφορμώμενη λοιπόν από την πιθανή σύνδεση ενός ιστορικού προσώπου με ένα μικρό αιλουροειδές, βρίσκει την αφορμή να μας αφηγηθεί κάποιες σημαντικές στιγμές στην Ιστορία: τη διάσωση του Μωυσή από το νερό, τη Μικρασιατική Καταστροφή, τη Στάση του Νίκα, τις σκέψεις της Ρωξάνης, της γυναίκας του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη μακρινή Περσία, τον θάνατο του Φρεντερίκ Σοπέν, τη δημιουργία του περίφημου πίνακα της Μόνα Λίζα από τον ντα Βίντσι, τη συνάντηση της Βαλιδέ Σουλτάνας με την Μπομπουλίνα και πολλές ακόμα.

Το βιβλίο διατρέχει πολύ επιτυχημένα όλους τους αιώνες της Ιστορίας, από τη μακρινή μυθική εποχή μέχρι και τον εικοστό αιώνα, εστιάζοντας στους αφανείς ήρωες της καθημερινότητας-τετράποδους και μη- οι οποίοι πλαισίωναν τα γνωστά ιστορικά πρόσωπα. Στόχος της Τσαμαδού είναι τόσο η ψυχαγωγία όσο και η προσφορά γνώσης προς τον αναγνώστη, χωρίς όμως η τελευταία να περιέχει ίχνος διδακτισμού.

Το βιβλίο λοιπόν παραμένει πρωτίστως ένα καλογραμμένο λογοτεχνικό έργο που αντλεί έμπνευση αλλά και προσφέρει ιστορική γνώση, χωρίς όμως να θυσιάζει τη λογοτεχνική υπόστασή του. Εγώ προσωπικά ξεχώρισα από αυτό τις ιστορίες για τον Σοπέν και τη συνάντηση της Βαλιδέ Σουλτάνας με τη Μπουμπουλίνα. Εσείς ποιες θα ξεχωρίσετε;

Jan Monhaupt, Ζώα στον εθνικοσοσιαλισμό, εκδ. Gutenberg, 2021, μετ.Γ. Κέλογλου, σελ. 285

 

Ένα αλλόκοτο και εξαιρετικά πρωτότυπο βιβλίο για το Τρίτο Ράιχ για ένα παραμελημένο και παραγνωρισμένο θέμα υπογράφει ο Γερμανός δημοσιογράφος και συγγραφέας Ίαν Μόνχαουπτ.

Ο μύθος ότι οι ναζί υπήρξαν φιλόζωοι κρατάει γερά ως τις μέρες μας και έχει την αφετηρία του στο γεγονός ότι ο ίδιος ο Φύρερ είχε έναν θηλυκό γερμανικό ποιμενικό στην κατοχή, τη διάσημη Μπλόντι, την οποία και υπεραγαπούσε.

Τα πράγματα όμως δεν είναι πάντοτε όπως φαίνονται. Αν κοιτάξει κανείς πιο προσεκτικά κάτω από τη φανταχτερή επιφάνεια του εθνικοσοσιαλισμού, θα προκύψει ότι ο ρατσισμός και η βία που επέδειχνε το καθεστώς εναντίον πολλών ανθρώπων, ίσχυε τελικά και για τα ίδια τα ζώα.

Αποδεικνύεται επομένως, μέσα από την έρευνα του συγγραφέα, ότι οι ναζί ήταν φιλόζωοι-ή έδειχναν έτσι προς τα έξω- μονάχα όταν αυτό τους συνέφερε πραγματικά, δηλαδή μονάχα όταν αποκόμιζαν κάποιο όφελος από αυτό. Πιο συγκεκριμένα, το βιβλίο θίγει θέματα που σχετίζονται με τρόπο απίστευτο με τα ζώα και τη ζωοφιλία στο Τρίτο Ράιχ, όπως τις διατροφικές συνήθειες του γερμανικού λαού, την εκπαίδευση στο Τρίτο Ράιχ, αλλά και προσφιλείς στους ναζί συνήθειες.

Για παράδειγμα, γνωρίζουμε  ότι ο ίδιος ο Φύρερ απεχθανόταν το κυνήγι, το οποίο τόσο λάτρευαν άλλοι υφιστάμενοί του και δη ο πανίσχυρος Χέρμαν Γκαίρινγκ. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο Χίτλερ αγαπούσε πραγματικά τα ζώα. Χαρακτηριστική είναι η αντίδρασή του προς τη δήθεν αγαπημένη του σκύλα Μπλόντι όταν την εξαναγκάζει σε αυτοκτονία με αμπούλα υδροκυάνιου.

Κι αν κάποιοι ναζί καταδίκαζαν τις πρακτικές του κυνηγιού, άλλοι θεωρούσαν ότι το κυνήγι απηχεί τη συνέχεια της πρωσικής γερμανικής παράδοσης. Ακόμη, μπορεί ο ίδιος ο Χίτλερ να μην έτρωγε κρέας, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο γερμανικός λαός ενέκρινε την πρακτική του αυτή. Ο Ίαν Μόνχαουπτ αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στην εκτροφή και τη σφαγή των χοίρων, η οποία διογκώθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Ένα ακόμη κεφάλαιο του βιβλίου είναι αφιερωμένο στον βαρύ φόρο αίματος που πλήρωσαν τα άλογα κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης του Σχεδίου Μπαρμπαρόσα, της γερμανικής, δηλαδή, εισβολής στη Ρωσία. Τρεισήμισι εκατομμύρια άλογα, μουλάρια και γαϊδούρια χρησιμοποιήθηκαν συνολικά για την εκστρατεία αυτή και τα περισσότερα από αυτά άφησαν την τελευταία τους πνοή στο ανατολικό μέτωπο.

Εξόχως διαφωτιστικό είναι το κεφάλαιο που αναφέρεται στην ιδεολογία που ήθελαν να περάσουν οι ναζί στα μυαλά των νέων μέσω της εκπαίδευσης και στο πως η ρατστιστική ιδεολογία εναντίον μερικών ζώων πέρασε τελικά και εναντίον κάποιων ομάδων ανθρώπων.

Ο αναγνώστης θα μάθει πράγματα που κυριολεκτικά θα τον καταπλήξουν όπως το ότι οι περισσότεροι ναζί απεχθάνονταν τις γάτες, ως συνέχεις του μίσους που έτρεφαν γι' αυτές οι περισσότεροι άνθρωποι του Μεσαίωνα, θεωρώντας τις διαβολικές. Επίσης, οι περισσότεροι αγνοούν ότι δίπλα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπούχενβαλτν λειτουργούσε ζωολογικός κήπος ή ότι στο στρατόπεδο εξόντωσης της Τρεμπλίνκα υπήρχε περιστερώνας και κλουβιά με αλεπούδες προς διασκέδαση των ναζί φρουρών.

Εν κατακλείδι, το βιβλίο είναι εξαιρετικά καλογραμμένο και ο συγγραφέας βασίζει την αλήθεια των γραφομένων του σε έγγραφα και πηγές της εποχής με πολλές παραπομπές. Το ύφος του δε, είναι συχνά ειρωνικό και επικριτικό προς τους ναζί.

Ο Μονχάουπτ καταρρίπτει τον μύθο των φιλόζωων ναζί στο εν λόγω πόνημα και δεν καταφέρνει να κρύψει την απέχθειά του για τους ανθρώπους του καθεστώτος και τον ίδιο τον Φύρερ. Το βιβλίο του αξίζει να διαβαστεί επειδή αφορά ένα παραγκωνισμένο θέμα για το οποίο ακόμη και οι ίδιοι οι ιστορικοί δεν γνωρίζουν πολλά, αλλά και επειδή οι παράπλευρες όψεις του ζητήματος αυτού μας αφορούν όλους και αποδεικνύονται εξαιρετικά ενδιαφέρουσες κατά την ανάγνωση.

Ferzan Ozpetek, Για μια ανάσα, εκδ. Κλειδάριθμος, 2022, σελ.205, μετ.Α. Παπασταύρου

 

https://www.klidarithmos.gr/gia-mia-anasa

 

Μια πρωτότυπη και καθηλωτική ιστορία μας αφηγείται με κινηματογραφικό τρόπο ο σκηνοθέτης, συγγραφέας και κινηματογραφικός παραγωγός Φερζάν Όζπετεκ στο βιβλίο του "Για μια ανάσα".

Το σκηνικό τοποθετείται στην Κωνσταντινούπολη και τη Ρώμη στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στη σημερινή εποχή. Ο Σέρτζιο και η Τζοβάνα καλούν στο σπίτι τους για κυριακάτικο γεύμα δύο άλλα φιλικά ζευγάρια. Όμως, καθώς οι ετοιμασίες για το τραπέζι βρίσκονται σε εξέλιξη, μία απρόσμενη επίσκεψη θα φέρει τα πάνω κάτω στο σπιτικό τους. Μία άγνωστη, ονόματι Έλσα Κόρτι, θα εμφανιστεί ξαφνικά στο κατώφλι τους, εξηγώντας στο ζευγάρι ότι μόλις αφίχθη από την Κωνσταντινούπολη και ότι ήρθε για να δει το σπίτι στο οποίο κατοικούσε παλιά. Το σπίτι αυτό δεν είναι άλλο από του Σέρτζιο και της Τζοβάνα. Το ζευγάρι, ξαφνιασμένο, αποφασίζει να κρατήσει την αλλόκοτη κυρία μαζί του για φαγητό.

Κάτι μυστηριώδες όμως φαίνεται να τρέχει με την Έλσα καθώς  το βλέμμα της μοιάζει χαμένο και φαίνεται επίσης ότι διαρκώς επώδυνες αναμνήσεις από το σπίτι επανέρχονται στο μυαλό της. Το μόνο σίγουρο είναι ότι κρύβει κάποιο μυστικό, αλλά πριν προλάβει να το μάθει η συντροφιά των τριών ζευγαριών, μία ακόμη ανατροπή έρχεται να ταράξει το μέχρι πρότινος ήρεμο κυριακάτικο γεύμα τους. Θα είναι τελικά η αδελφή της Έλσας εκείνη που θα λύσει το μυστήριο και θα δώσει τις απαραίτητες εξηγήσεις.

Η επιδεξιότητα του συγγραφέα φαίνεται στην πολύ ενδιαφέρουσα και συναρπαστική υπόθεση με τις πολλές ανατροπές την οποία φιλοτεχνεί που καταφέρνει να κορυφώσει την αγωνία και την περιέργεια του αναγνώστη. Η επιτηδειότητά του όμως είναι εμφανέστατη και στην καλοδουλεμένη γραφή του, η οποία ρέει αβίαστα, αλλά και στην αφηγηματική τεχνική του.

Παράλληλα με τα παραπάνω, ο Φέρζαν Όζπετεκ προσφέρει ένα πολύχρωμο ψηφιδωτό για τη ζωή στη Ρώμη και την Κωνσταντινούπολη των μέσων του περασμένου αιώνα, δίνοντας έτσι στο πόνημά του μία ελαφριά ιστορική πινελιά.

Το μυστικό της Έλσας αποκαλύπτεται από την αδελφή της, αλλά και από μία σειρά παλαιών επιστολών τις οποίες η Έλσα κουβαλά μαζί της και ο συγγραφέας πολύ επιδέξια παρεμβάλει στο σώμα της κυρίως αφήγησής του. Από την άποψη αυτή, το μυθιστόρημα μπορεί να θεωρηθεί ότι ανήκει-μερικώς τουλάχιστον-στην κατηγορία του επιστολικού μυθιστορήματος.

Οι αναλογίες της ζωής της Έλσας αντανακλώνται στις ζωές των τριών ζευγαριών. Αυτές σημαδεύονται ανεπανόρθωτα από το μυστικό της Έλσας, στο οποίο άθελά τους γίνονται κοινωνοί, και θα τους κάνει να αναρωτηθούν σχετικά με τις μεταξύ τους σχέσεις. Διότι, εκτός από την Έλσα, και ο καθένας από τους έξι συνδαιτυμόνες φαίνεται πως έχει κάτι να κρύψει.

Το "Για μια ανάσα" είναι ένα βιβλίο για την περιπλοκότητα της ζωής και των ανθρώπινων σχέσεων που αποδεικνύει ότι το παρελθόν και οι πράξεις μας μας σημαδεύουν οριστικά και αμετάκλητα. Γι' αυτό, λοιπόν, θα πρέπει να σκεφτόμαστε προσεκτικά και να ζυγίζουμε με ρεαλισμό τις συνέπειες των πράξεών μας προτού προβούμε σε αυτές. Το τέλος του βιβλίου ίσως φανεί λιγάκι απότομο και αινιγματικό σε κάποιους αναγνώστες, εντούτοις αυτοί θα έχουν απολαύσει τα μέγιστα την ανάγνωσή του, αφού πρόκειται για ένα έργο γραμμένο με μεγάλη λογοτεχνική δεινότητα που αξίζει να ξεχωρίσει.

"Αρμένηδες, Γενοβάζοι, Βενετσιάνοι, Γάλλοι, Έλληνες, Κύπριοι: δεν φαντάζεσαι καν πόσες κοινότητες συμβιώνουν, τώρα που μιλάμε, σε τούτη τη μητρόπολη, παρότι στα μισά της δεκαετίας του '50 ξέσπασε ανάμεσά τους μια φριχτή ξενοφοβική εξέγερση. Ήταν τρομερό: ένα αγριεμένο πλήθος ακραίων εθνικιστών πλημμύρισε τη συνοικία. Τα έβαλαν κυρίως με τους Έλληνες, ωστόσο κανείς δεν γλίτωσε από την ωμότητά τους. Έκαψαν σπίτια, κατέστρεψαν μαγαζιά, έδιωξαν ολάκερες οικογένειες. Λίγοι σώθηκαν".

Andrew H. Knoll, Μια σύντομη ιστορία της γης, εκδ. Ψυχογιός, 2022, σελ.268, μετ. Μ. Μακρόπουλος

 

https://www.psichogios.gr/el/e-book-mia-syntomh-istoria-ths-ghs.html

Με την επιθυμία το έργο του να αποτελέσει κίνητρο για τη σωτηρία του πλανήτη, μας αφηγείται ο επιστήμονας Andrew Knoll την ιστορία της γης, σύντομα, απλά και κατανοητά για το ευρύ κοινό σε αυτό το εύληπτο και πολύ αξιόλογο βιβλίο με τίτλο "Μια σύντομη ιστορία της γης".

Ο Knoll πρεσβεύει ορθώς ότι μονάχα αν γνωρίσουμε και κατανοήσουμε την, εν πολλοίς, άγνωστη ακόμη στους περισσότερους  από εμάς ιστορία της γης μας, θα καταφέρουμε να τον προστατέψουμε αποτελεσματικά. Πράγματι, η αλήθεια είναι ότι οι πιο πολλοί άνθρωποι έχουν κατά νου μία πολύ συγκεχυμένη εικόνα σχετικά με την γεωλογική ιστορία και την εξέλιξη του πλανήτη μας.

Το βιβλίο χωρίζεται σε οκτώ κεφάλαια και συνοδεύεται από ασπρόμαυρες φωτογραφίες πετρωμάτων, απολιθωμάτων και της ίδιας της γης. Στο πρώτο κεφάλαιο εξιστορείται η δημιουργία του σύμπαντος, του ηλιακού μας συστήματος και του πλανήτη μας. Στο δεύτερο κεφάλαιο ο συγγραφέας αφηγείται τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώθηκε η επιφάνεια του πλανήτη μας και στο τρίτο το πως ακριβώς άρχισε η ζωή στη γη. Αυτή ήταν αρχικά αναερόβια, με τα αποκαλούμενα κυανοβακτήρια να αποτελούν τους πρώτους ζωντανούς ενοίκους. Ακολούθως, ο Knoll εξιστορεί τη διαδικασία σχηματισμού του οξυγόνου στη γη, ενός γεγονότος που οδήγησε στην έκρηξη της ζωής.

Έπειτα, στο πέμπτο κεφάλαιο, ο Knoll επικεντρώνεται στην έκρηξη ζωής του Κάμβριου και στην ακόλουθη εξέλιξη της ζωής κατά τη διάρκεια του Παλαιοζωικού αιώνα. Το έκτο κεφάλαιο αφηγείται τον εποικισμό της ξηράς από τα φυτά και τα ζώα, κατά τη διάρκεια της Μεσοζωικής περιόδου. Τότε ήταν που μεσουράνησαν στη γη μας και οι δεινόσαυροι. Ο Knoll δεν παραλείπει να αναφερθεί στις πέντε  μαζικές εξαφανίσεις των ζωικών ειδών από την επιφάνεια του πλανήτη, με πιο γνωστή εκείνη στο τέλος της κρητιδικής περιόδου από την πτώση μετεωρίτη που εξαφάνισε τους δεινόσαυρους. 

Το τελευταίο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στην παρουσία του ανθρώπου στη γη, με τους πρώτους ανθρωπίνους να εμφανίζονται στην επιφάνεια του πλανήτη πριν από επτά περίπου εκατομμύρια χρόνια. Η εμφάνιση των Αυστραλοπιθήκων και του γένους Homo, τρία με δύο εκατομμύρια χρόνια που αποτελούν γνωστότερα γεγονότα, είναι αυτά με τα οποία επιλέγει ο συγγραφέας να τερματίσει την περιήγησή του.

Δεν παραλείπει όμως να αναφερθεί στο πως ο ίδιος ο άνθρωπος  έχει αλλάξει τη μορφή του πλανήτη που μας φιλοξενεί με τις επιζήμιες γ' αυτόν δραστηριότητες. Έτσι τελειώνει το βιβλίο, με μία ηχηρή προειδοποίηση από μεριάς του συγγραφέα: να δράσουμε προτού να είναι αργά.

Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα θαυμάσιο πόνημα, το οποίο έρχεται να συμπληρώσει ένα μεγάλο κενό στην ελληνική βιβλιογραφία για το εν λόγω θέμα, αφού απουσίαζε ένα τέτοιο, εκλαϊκευμένο επιστημονικό έργο, που να εξηγεί παραστατικά τον τρόπο δημιουργίας και εξέλιξης του πλανήτη που μας φιλοξενεί. Και αν η γνώση συνεπάγεται δύναμη και δράση, τότε όλοι μας θα πρέπει να διαβάσουμε το εν λόγω βιβλίο, για να μάθουμε και, ακολούθως, να δράσουμε!

Η ιστορία της γης πριν από τους ανθρωπίδες

 

Όλα ξεκίνησαν από πολύ μικρή και πυκνή κουκκίδα, η οποία αιωρούταν στο κενό. Κανείς δεν ξέρει τι υπήρχε πριν από αυτήν και κανείς δεν γνωρίζει γιατί αυτή άρχισε να διαστέλλεται με πάρα πολύ γοργούς ρυθμούς πριν από 13,8 περίπου δισεκατομμύρια χρόνια. Ξέρουμε μονάχα πως από αυτή η πολύ μικρή τελεία υπήρξε εκείνη από την οποία δημιουργήθηκαν τελικά όλα όσα υπάρχουν σήμερα.

Όταν η κουκκίδα αυτή εξερράγη, κατά τη Μεγάλη Έκρηξη, το αποκαλούμενο Big Bang, ίχνη του οποίου ανιχνεύουμε στο διάστημα ακόμη και σήμερα, απελευθερώθηκαν ασύλληπτα κύματα ενέργειας και δημιουργήθηκε αυτό που ονομάζουμε σύμπαν. Τότε η ύλη αποτελούταν από κουάρκ, λεπτόνια και γλουόνια.

Η βαρύτητα υπήρξε -και είναι ακόμη- ο αρχιτέκτονας του σύμπαντος. Αστέρες δημιουργήθηκαν όταν τα τοπικά συσσωματώματα της ύλης ήλκαν το ένα το άλλα και εν τέλει κατέρρευσαν σε καυτές και πυκνές σφαίρες γεμάτες υδρογόνο. Τότε, τα μόνα στοιχεία που υπήρχαν, εκτός από το υδρογόνο,  ήταν το ήλιο, το λίθιο και ελάχιστο δευτέριο. Υπήρχε όμως και κάτι άλλο, του οποίου τη σύσταση δεν γνωρίζουμε επακριβώς. Αυτό οι επιστήμονες το αποκαλούν σκοτεινή ύλη και θεωρούν ότι το 95% όλων όσων υπάρχουν σήμερα περιέχει κάτι από τη σκοτεινή αυτή και απροσδιόριστη ύλη.

Μέσα σε όλο αυτό το χάος, σύνολα από αστέρες, αέρια και σκόνη που τα συγκρατούσε όλα μαζί η βαρύτητα, σχημάτισαν τους γαλαξίες στο σύμπαν. 4,5 δισεκατομμύρια, λοιπόν, χρόνια πριν, ένα νεφέλωμα από αέρια και σκόνη, με 75% περίπου υδρογόνο, 25% ήλιο, σκοτεινή ύλη, πάγο και κόκκους ορυκτών, ήταν αυτό που δημιούργησε τον ήλιο μας και, κατ' επέκταση, τη γη μας και όλο το ηλιακό μας σύστημα. Οι πλανήτες, επομένως, οι δορυφόροι και οι αστεροειδείς δημιουργήθηκαν γύρω από τον καυτό και γεμάτο υδρογόνο πυρήνα του ήλιου, όταν διαφορετικά υλικά έγιναν στερεά, δημιουργώντας τους πλανήτες και την ίδια τη γη μας, με την επίδραση, φυσικά, των βαρυτικών δυνάμεων. Οι βαρυτικές αυτές δυνάμεις είναι που κρατούν αενάως τη γη και τους πλανήτες με τους δορυφόρους τους γύρω από τον ήλιο.

Ακολούθως, μία βροχή από χονδρίτες μετεωρίτες - μετεωρίτες που αποτελούνται από χόνδρους βομβάρδιζε αδιάκοπα τη νεογέννητη γη μας κατά τα πρώτα 600 εκατομμύρια χρόνια της ζωής της, τους δικούς της Σκοτεινούς Χρόνους. Τότε ήταν που δημιουργήθηκε και η σελήνη, όταν ένα ξένο σώμα στο μέγεθος του Άρη έπεσε πάνω στη γη μας, εκσφενδονίζοντας ύλη στο διάστημα. Η ύλη αυτή συνενώθηκε και κρατήθηκε με τη δύναμη της βαρύτητας γύρω από τη γη δημιουργώντας τον δορυφόρο μας, τη σελήνη.

Έπειτα η καυτή γη μας άρχισε να ψύχεται και να παίρνει τη μορφή αυγού, διατηρώντας το καυτό εσωτερικό της κυρίως από σίδηρο και νικέλιο -και αρκετά λιγότερο θείο, άζωτο, οξυγόνο και υδρογόνο-στον κεντρικό πυρήνα της. Ο εσωτερικός πυρήνας είναι στερεός, ενώ ο εξωτερικός κινείται πολύ αργά. Τον περιβάλλει ο μανδύας, όπως το ασπράδι περικλείει τον κρόκο του αυγού. Το λεπτό τσόφλι-λιγότερο από το 1% της μάζας της γης- είναι ο στερεός φλοιός, με τον υγρό μανδύα να κινείται από κάτω του, κουνώντας τις λιθοσφαιρικές πλάκες στις οποίες είναι χωρισμένος. Από καιρού εις καιρόν το υλικό του μανδύα ξεπροβάλλει στην επιφάνεια της γης με τις εκρήξεις των ηφαιστείων, ενώ οι κινήσεις του κουνούν τις λιθοσφαιρικές πλάκες γεννώντας τους σεισμούς.

Τότε η καυτή ατμόσφαιρα δεν περιείχε καθόλου οξυγόνο, αλλά η σύστασή της ήταν παρόμοια με τα αέρια των ηφαιστειακών εκρήξεων. Καθώς η γη ψυχόταν, δημιουργήθηκε το νερό υπό την  μορφή απέραντων ωκεανών-πιθανότατα με την επίδραση του ηλιακού ανέμου, δηλαδή της ηλιακής σωματιδιακής ακτινοβολίας-και σταδιακά σταμάτησε ο βομβαρδισμός της με μετεωρίτες.

Οι πρώτες μορφές ζωής σχηματίστηκαν μέσα σε αυτούς τους τεράστιους ωκεανούς και ήταν αναερόβιες, αφού δεν υπήρχε ακόμη οξυγόνο πριν από 4-3,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Επρόκειτο για μονοκύτταρους προκαρυωτικούς μικροοργανισμούς, αφού δημιουργήθηκαν τα πρώτα λιπίδια, τα αμινοξέα -οι βάσεις των πρωτεϊνών- και τα νουκλεοτίδια -τα συστατικά του RNA και του DNA- μέσα από χημικές διεργασίες στην πρωταρχική αυτή σούπα της ζωής που δεχόταν τις ηλεκτρικές εκκενώσεις των κεραυνών. Έχουν διατηρηθεί μέχρι σήμερα σε απόμερες ορεινές γωνιές του πλανήτη πυκνές μάζες κυανοβακτηριδίων και άλλων μικροοργανισμών ηλικίας 3,5 δισεκατομμυρίων χρόνων.

 

Πριν από 2,4 δισεκατομμύρια χρόνια έλαβε χώρα ένα πολύ σημαντικό γεγονός που έμελλε να αλλάξει τα πάντα στον πλανήτη μας, η δημιουργία του οξυγόνου. Η διαδικασία αυτή ονομάστηκε "Μεγάλη Οξυγώνοση" και δεν υπάρχει ομοφωνία μεταξύ των επιστημόνων σχετικά με το πως ακριβώς συνέβη. Φαίνεται πως αυξήθηκαν οι ανερόβιοι οργανισμοί μέσα στο νερό,- τα κυανοβακτηρίδια- άρχισαν να "κατασκευάζουν" οξυγόνο με τη βοήθεια του φωτός μέσα από περίπλοκες χημικές διεργασίες και, ακολούθως, να το απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα. Πάντως μετά από εκείνη την πρώτη "τυχαία" συνεργασία ενός κυανοβακτηριδίου και ενός πρωτόζωου, που δημιούργησε τελικά το πρώτο αερόβιο φύκος, πλέον οι αερόβιοι  οργανισμοί  ήταν έτοιμοι να κατακτήσουν τη γη. Από εκεί κι έπειτα όλα πήραν σιγά σιγά τον δρόμο τους. 

Στην αποκαλούμενη έκρηξη ζωής της Κάμβριας περιόδου (570 εκατομμύρια χρόνια πριν)αναπτύχθηκαν τα μαλάκια, τα αρθρόποδα και εξαφανισμένα πλέον ασπόνδυλα ζώα, οι τριβολίτες. Παγετώνες ενέσκηψαν στη γη αμέσως μετά και σημειώθηκε μία πρώτη μαζική εξαφάνιση των ειδών, αλλά η ζωή γρήγορα ανέκαμψε. Τότε, κατά τη Σιλούρια περίοδο, σημειώθηκε έκρηξη της ζωής στη θάλασσα με τη δημιουργία των πρώτων γναθόστομων ψαριών. Η ξηρά ήταν ήδη κατακλυσμένη από φυτά, ενώ λίγο αργότερα, περίπου 350 εκατομμύρια χρόνια πριν τα ζώα βγήκαν από τη θάλασσα και άρχισαν να κατακλύζουν την ξηρά, αρχικά αμφίβια και έντομα (Δεβόνια περίοδος, 41-350 εκατομμύρια χρόνια πριν).

Στη συνέχεια μία ακόμη μαζική εξαφάνιση ειδών σημειώθηκε. Κατά τη διάρκεια της Πέρμιας περιόδου(300-250 περίπου εκατομμύρια χρόνια πριν) που ακολούθησε, τα κωνοφόρα δέντρα κυριαρχούσαν στη στεριά και ερπετά άρχισαν να αντικαθιστούν τα αμφίβια. Εδώ τοποθετείται και το τέλος του παλαιοζωικού αιώνα με μία ακόμη μαζική καταστροφή, τη μεγαλύτερη που είχε συμβεί ως τότε, με ένα ποσοστό της τάξεως του 90% των ζώων και των φυτών να εξαφανίζονται εξαιτίας μία πολύ έντονης ηφαιστειακής δραστηριότητας. Τότε εξαφανίστηκαν οι τριβολίτες. 

Με την έλευση του Μεσοζωικού αιώνα (250-66 εκ. χρόνια πριν), αρχίζει στη γη η κυριαρχία των ερπετών. Μετά από μία ακόμη μαζική εξαφάνιση στο τέλος της Τριαδικής περιόδου, οι δεινόσαυροι μεσουρανούν στη γη  σε ολόκληρη την Ιουρασική και την Κρητιδική εποχή. Παράλληλα εμφανίζονται και τα ανθοφόρα φυρά και τα μικρόσωμα θηλαστικά, τα μόνα που θα επιβιώσουν μετά από την πτώση του μετεωρίτη, 66 εκ. χρόνια πριν, στη θαλάσσια περιοχή της χερσονήσου του Γιουκατάν στο Μεξικό, που θα οδηγήσει τις τρομερές σαύρες στον αφανισμό.

Μόνο κατά τον Καινοζωικό αιώνα που ακολούθησε επρόκειτο να επικρατήσουν τα θηλαστικά και τα πουλιά στη γη. Τα τελευταία αποτελούν τους μοναδικούς εν ζωή συγγενείς των δεινοσαύρων, αφού τα φτερά τους αναπτύχθηκαν από τα αδύναμα μπροστινά πόδια των δεινοσαύρων που χρησίμευαν σαν χέρια. Οι πρώτοι ανθρωπίνοι που περπατούσαν όρθιοι, αλλά ζούσαν κυρίως πάνω σε δέντρα ήταν οι αρδιπίθηκοι, έξι με επτά εκατομμύρια χρόνια πριν. Οι Αυστραλοπίθηκοι-η περίφημη Λούσυ -ξεκίνησαν το ταξίδι τους στη γη με κοιτίδα την Αφρική πριν από 3,5 περίπου εκατομμύρια χρόνια, για να μας οδηγήσουν στους ανθρωπίδες του γένος Homo,  την εξέλιξη των Αυστραλοπιθήκων ένα εκατομμύριο περίπου χρόνια πριν. Το είδος μας Homo sapiens sapiens αριθμεί μονάχα 200.000 χρόνια περίπου πριν. Πώς ήταν όμως αλήθεια η μορφή της γης κατά τη διάρκεια όλων αυτών των εκατομμυρίων χρόνων εξέλιξης;

Πριν από 570 με 510 εκατομμύρια χρόνια ο φλοιός της γης ήταν χωρισμένος στη Γκοντβάνα και τη Λαυρασία. Η Γκοντβάνα αρχικά ήταν κι αυτή χωρισμένη σε ανατολική και δυτική Γκοντβάνα, πριν ενωθεί σε μία ενιαία υπερήπειρο. Η Λαυρασία ήταν η μικρότερη που βρισκόταν βορειότερα και αποτελούταν από ό,τι ονομάζουμε εμείς σήμερα Ευρασία. 335 εκατομμύρια χρόνια πριν, κατά τη διάρκεια του Παλαιοζωικού αιώνα οι δύο υποήπειροι αυτές συνενώθηκαν στην Παγγαία, την οποία περιέβαλε ένας μονάχα ωκεανός  η Τηθύς.

 

Η διάσπαση της Παγγαίας ξεκίνησε περίπου 175 εκατομμύρια χρόνια πριν, δηλαδή κατά τη διάρκεια του Μεσοζωικού αιώνα, την εποχή των δεινοσαύρων. 50 εκατομμύρια χρόνια πριν ο Ατλαντικός ωκεανός ήταν ακόμη πολύ στενός και οι ήπειροι βρίσκονταν υπό διαδικασία διάσπασης και σχηματισμού. Το Αιγαίο πέλαγος είναι ακόμη  πιο πρόσφατος σχηματισμός, περίπου 2 εκατομμύρια χρόνια πριν και προήλθε από τη διάσπαση της Αιγηίδας, της ενιαίας ξηράς που υπήρχε κάποτε στη θέση της ηπειρωτικής Ελλάδας και του Αιγαίου. 

Οι ήπειροι της γης όμως είχαν ήδη πάρει τη σημερινή τους θέση, μετά από εκατομμύρια χρόνια μετακινήσεων στην ανατολή του καινοζωικού αιώνα, δηλαδή 66 εκατομμύρια περίπου, απομακρυνόμενες και συγκρουόμενες διαρκώς μεταξύ τους και σχηματίζοντας όλες τις ψηλές οροσειρές του πλανήτη μας, τις Άλπεις, τα Ιμαλάια και τις Άνδεις. Μάρτυρες της έντονης αυτής γεωλογικής δραστηριότητας της υπερδραστήριας γης μας και της ιστορίας της αποτελούν ιδιαίτεροι γεωλογικοί σχηματισμοί στην Αυστραλία, στη Γη του Πυρός ακόμη και στη Σκοτία. 

Η γη όμως συνεχίζει να εξελίσσεται και να αλλάζει ακόμη και σήμερα με ρυθμούς που έχουν επιταχυνθεί από την ανθρώπινη επίδραση, η οποία ίσως μας οδηγήσει σε μία ακόμη μαζική εξαφάνιση, αν δεν δράσουμε γρήγορα.

Nick Rennison,1922 η χρονιά που άλλαξε τον κόσμο, εκδ. Διόπτρα, 2022, μετ.Μ. Δελέγκος, σελ.316

 Εκτός από την επέτειο των διακοσίων χρόνων από την Παλιγγενεσία την περσινή χρονιά, φέτος η χώρα μας διανύει το έτος μνήμης για τη συμπλήρωση των εκατό χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Φαίνεται όμως πως το έτος 1922 δεν ήταν έτος καθοριστικό μονάχα για την πατρίδα μας, αλλά και για ολάκερο τον κόσμο, αφού κάποια καίριας σημασίας γεγονότα έλαβαν χώρα κατά τη διάρκειά του. Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζει ο συγγραφέας, επιμελητής και βιβλιοπώλης Nick Rennison στο βιβλίο του "1922 η χρονιά που άλλαξε τον κόσμο".

 Βέβαια, η αλήθεια είναι πως τα περισσότερα από τα γεγονότα που περιγράφονται στο βιβλίο αντιπροσωπεύουν ολάκερη τη δεκαετία του 1920 και γενικότερα τον κόσμο του Μεσοπολέμου και όχι μονάχα τη χρονιά του 1922. Όπως και να 'χει όμως, ακόμη κι αν δεν συμφωνήσει κάποιος ότι το 1922 ήταν μία χρονιά που άλλαξε τον κόσμο, οφείλει να συμμορφωθεί με την κοινώς αποδεκτή πεποίθηση ότι η δεκαετία του 1920 ήταν μία δεκαετία κοσμοϊστορικών συμβάντων και αλλαγών, που ώθησε την υφήλιο ένα βήμα εγγύτερα στον Αρμαγεδώνα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και "ενοποίησε" κατά κάποιον τρόπο τον πολιτισμό της υφηλίου.

Κατά τη διάρκεια της παρούσης δεκαετίας σημειώθηκαν πολλές εξελίξεις στην αεροπλοΐα. Η δεκαετία του 1920 δικαίως αποκαλείται επίσης εποχή της τζαζ, μιας μουσικής που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ και τελικά κατέκτησε τον κόσμο. Κατά την ίδια δεκαετία "άνθισε" η ρατσιστική οργάνωση Κου Κλουξ Κλαν στις ΗΠΑ και ο ρατσισμός κατά τον Αφροαμερικανών έφθασε στο αποκορύφωμά του στην ίδια χώρα. Υπήρχαν επίσης εξελίξεις στο ζήτημα της αυτονομίας της Βόρειας Ιρλανδίας μέσω της δράσης του ΙRΑ, του παράνομου ιρλανδικού απελευθερωτικού στρατού.

Ειδικότερα τώρα στο έτος 1922, η Καταστροφή της Σμύρνης, αλλά και το ουσιαστικό τέλος  της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η μετατροπή της σε εθνικό κράτος υπήρξε γεγονός μεγίστης σημασίας, όχι μονάχα για την Ελλάδα, αλλά για ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο. Το έτος 1992 σηματοδότησε το τέλος της δράσης του θρυλικού Αλ Καπόνε και εκδόθηκε το σημαντικό μυθιστόρημα Οδυσσέας του Ιρλανδού Τζέιμς Τζόις, όπως και το Σαβουάρ Βιβρ της Έμιλι Ποστ, δημιουργήθηκε το BBC και πραγματοποιήθηκε η πρώτη επιτυχής πτώση με αλεξίπτωτο από αεροσκάφος. Ακόμη, κατά το ίδιο έτος η παντοδυναμία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας άρχισε να παρουσιάζει τριγμούς, έγινε η πρώτη ένεση ινσουλίνης σε διαβητικό και ο περίφημος τάφος του Τουταγχαμών ήρθε στο φως.

Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου ξεδιπλώνονται μπροστά στα μάτια του αναγνώστη όλες οι καθημερινές συνήθειες των ανθρώπων του Μεσοπολέμου-οι διατροφικές τους συνήθειες, η διασκέδαση και τα αναγνώσματά τους, η μουσική και η μόδα τους, καθώς και οι πεποιθήσεις τους.

Πολιτικά, καλλιτεχνικά, λογοτεχνικά, αθλητικά, επιστημονικά και κοινωνικά γεγονότα, όλα έχουν τη θέση τους στις σελίδες του βιβλίου, το οποίο χωρίζεται σε δώδεκα κεφάλαια, ένα για κάθε μήνα του έτους.

Ίσως,  λοιπόν, να είναι υπερβολή αν πούμε ότι το έτος 1922 ήταν το έτος που άλλαξε τον κόσμο. Γενικεύοντας όμως, μέσα από το βιβλίο του Rennison, μπορούμε να πούμε με κάθε σιγουριά ότι κατά τη διάρκεια της εν λόγω δεκαετίας τέθηκαν οι βάσεις της ζωής που γνωρίζουμε και έχουμε όλοι μας σήμερα. Και την αναλογία αυτή μεταξύ του σήμερα και του τότε θα μας βοηθήσει να την κατανοήσουμε καλύτερα το εν λόγω βιβλίο, ένα ευχάριστο, ελαφρύ και ιστορικής χροιάς ανάγνωσμα.

Βασίλης Τσιάμης, 54 ημέρες, Η πολιορκία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης, εκδ. Κέδρος, 2021, σελ.606

 

https://www.kedros.gr/product/9125/imeres-poliorkia-alwsi-kwnstantinoypolis.html

 
Οφείλω να ομολογήσω ότι πρώτη φορά στη ζωή μου διαβάζω ένα πολύ αξιόλογο και τεκμηριωμένο ιστορικό μυθιστόρημα για ένα τόσο πολυσυζητημένο και προβεβλημένο θέμα όπως η άλωση της Κωνσταντινούπολης του 1453 που να είναι γραμμένο από Έλληνα συγγραφέα. Ως τώρα, οι πιο γλαφυρές και συναισθηματικές, αλλά και στηριγμένες στις πηγές της εποχής μαρτυρίες για την άλωση ανήκαν σε ξένους ιστορικούς-όπως ο Sr Steven Runciman, o Donald Nicol και ο Crowely Roger που έγραψαν την ιστορία της πτώσης της Βασιλεύουσας σαν Ιστορία, αποδομένη όμως με μυθιστορηματικό τρόπο.

Με βάση αυτά τα δεδομένα  και το γεγονός πως το βιβλίο αυτό διαβάζεται κυριολεκτικά απνευστί και μεταφέρει τον αναγνώστη απευθείας στον 15ο αιώνα, μπορώ να πω με σιγουριά ότι με το "54 ημέρες, Η πολιορκία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης", ο πρωτοεμφανιζόμενος συγγραφέας Βασίλης Τσιάμης έγραψε πραγματικά ένα αριστούργημα, το οποίο, αν μη τι άλλο, προτίθεται να λατρέψουν τουλάχιστον οι φανατικοί οπαδοί του ιστορικού μυθιστορήματος, αν όχι όλοι, όπως θα ήταν το λογικό.

Ελάχιστες φορές στην ελληνική βιβλιογραφία Έλληνας συγγραφέας έχει παραδεχτεί ότι υπεύθυνοι σε μεγάλο βαθμό για την άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς ήταν οι ανθενωτικοί που αρνούνταν να πολεμήσουν, σε αντίθεση με τους Λατίνους, οι οποίοι ήταν τελικά εκείνοι που σήκωσαν το μεγαλύτερο βάρος της άμυνας στην δύσμοιρη πόλη, μαζί με τον ηρωικό αυτοκράτορα.

Οι ανθενωτικοί, οι συντηρητικοί υπέρμαχοι του "Ορθοδοξία ή θάνατος", του " είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει" και του " Κάλλιον ειδέναι εν τη Πόλιν φακιόλιον Τούρκικον παρά καλύπτραν λατινικήν", εκείνοι δηλαδή που, καταβαραθρώνοντας κάθε ίχνος λογικής, αποκήρυσσαν το νέο ρεύμα του ουμανισμού από τη Δύση και αρνούνταν να σηκώσουν τα όπλα ενάντια στον δεσποτισμό και την απολυταρχία της Ανατολής, ήταν εκείνοι οι οποίοι καταδίκασαν τελικά το γένος μας στη μακρόχρονη οθωμανική σκλαβιά, εκείνη που μας άφησε ως έθνος τόσο πίσω σε σχέση με τη Δύση. Δεν ήταν, λοιπόν, οι ενωτικοί Έλληνες και οι Λατίνοι, άνθρωποι όπως ο Βενετός πλοίαρχος Κόκο, ο Γενουάτης Ιουστινιάνης, αλλά και ο τραγικός αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος εκείνοι που μας παρέδωσαν στους Οθωμανούς, αλλά δυστυχώς οι φανατικοί υπέρμαχοι της παράδοσης που εναντιώνονταν στη λογική και την αναγκαιότητα της Ένωσης των Εκκλησιών.

Δυστυχώς, ο μύθος της "εγκατάλειψης" της Βασιλεύουσας από τους Λατίνους, είναι ακόμη πολύ διαδεδομένος και πολλοί τείνουν να ξεχνούν τις σταυροφορίες των Δυτικών λίγα χρόνια μόλις πριν από την Άλωση, της Νικόπολης το 1396 και της Βάρνας το 1444. Όχι όμως και ο Βασίλης Τσιάμης, ο οποίος δεν διστάζει να αναφερθεί και στο πολύ μεγαλύτερο αγωνιστικό σθένος των Λατίνων μέσα στην πολιορκημένη πόλη σε σχέση με πολλούς Ρωμιούς της ανθενωτικής παράταξης ή κάποιους ευγενείς που είχαν επιλέξει τη φυγή αντί για τον αγώνα. Αναδεικνύεται επίσης η προδοτική στάση  του Μέγα Δούκα Λουκά Νοταρά, ο οποίος είχε συμπαραταχθεί ανοιχτά με τους ανθενωτικούς και προέβαινε κάποιες φορές σε ενέργειες που υπονόμευαν την άμυνα της πόλης.

Ο Βασίλης Τσιάμης έχει μελετήσει ενδελεχώς πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές, τόσο ξένων όσο και Ελλήνων ιστορικών. Είναι, επιπροσθέτως, πολύ καλός γνώστης των ιδεολογιών-θρησκευτικών, φιλοσοφικών, αλλά και πολιτικών, που επικρατούσαν εκείνη την εποχή. Η απεικόνιση των προσώπων είναι πιστότατη από ιστορικής απόψεως, όπως και οι διάλογοι μεταξύ των ηρώων του και οι εικόνες που δημιουργεί.

Ένα άλλο σημείο το οποίο κάνει το μυθιστόρημα να διαφέρει από άλλα του είδους του είναι ότι ο συγγραφέας δεν φαίνεται να ξεχωρίζει κάποιον από τους ήρωές του ως πρωταγωνιστή, πέρα από τον ίδιο τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνου. Οι άλλοι χαρακτήρες,  αληθινοί και μη, όπως ο Μέγας Δούκας Λουκάς Νοταράς, ο επικεφαλής της άμυνας Γενουάτης Ιουστινιάνης, ο σουλτάνος Μεχμέτ Β΄, ο αρχηγός των ανθενωτικών Γεννάδιος, ο πιστός στρατιώτης στον αυτοκράτορα Ραγκαβές, ο γραφέας Βασίλειος και η ανθενωτική ραδιούργα Μανφρεντίνα, εμφανίζονται κατά καιρούς στις σελίδες του βιβλίου, χωρίς όμως ο  συγγραφέας να ξεφεύγει από το βασικό θέμα του βιβλίου του: από την αφήγηση, δηλαδή, των γεγονότων της πολιορκίας, η οποία είναι και ο πραγματικός πρωταγωνιστής του βιβλίου.

Πρόκειται για ένα βιβλίο που θα θυμάμαι πάντα με αγάπη, συγκίνηση, αλλά και με πικρία, εξαιτίας της θεματικής του, το οποίο συνιστάται επίσης ανεπιφύλακτα και ως βοηθητικό-και συνάμα συναρπαστικό- ανάγνωσμα τόσο για μαθητές λυκείου και γυμνασίου όσο και για τους σπουδαστές της ιστορικής επιστήμης.

Erik Larson, Οι μέρες που έχτισαν ιστορία, εκδ. Διόπτρα, 2021, σελ.771, μετ.Α. Αντωνίου

 

https://www.dioptra.gr/vivlio/istoria-filosofia-politismoi/oi-meres-pou-extisan-tin-istoria/

 
Οι μέρες που έχτισαν την Ιστορία στη Μεγάλη Βρετανία ήταν το δίχως άλλο οι μέρες της πρωθυπουργίας του Τσόρτσιλ και, πιο συγκεκριμένα, οι δύσκολες εκείνες μέρες κατά τις οποίες η Μεγάλη Βρετανία κατόρθωσε να αντισταθεί στο σφοδρό σφυροκόπημα των Γερμανών και να αποτρέψει την απόβασή τους στο νησί, να πετύχει δηλαδή τη ματαίωση της Επιχείρησης "Θαλάσσιος Λέων".

Το έπος της αντίστασης της χώρας στις στρατιωτικές και αεροπορικές δυνάμεις του Χίτλερ οφείλεται αναντίρρητα στο σθένος ενός άντρα που εμψύχωσε τον βρετανικό λαό με το πείσμα, την αποφασιστικότητά του και την ακλόνητη πεποίθησή του για τη νίκη. Ο άντρας αυτός δεν ήταν άλλος από τον Ουίνστον Τσόρτσιλ(1874-1965), του οποίου τα πεπραγμένα κατά τον πρώτο χρόνο της πρωθυπουργίας του(1940-1941) εξετάζει ο ιστορικός  Erik Larson στο παρόν πόνημά του με τίτλο "Οι μέρες που έγραψαν ιστορία".

Το non-fiction αυτό βιβλίο περιέχει πολλά βιογραφικά στοιχεία για τον δυναμικό Πρωθυπουργό της Μεγάλης Βρετανίας, καθώς και πλήθος ιστορικών στοιχείων σχετικά με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτές περιλαμβάνουν λεπτομερείς συζητήσεις του ίδιου του Πρωθυπουργού με τους συμβούλους του, αλλά και με την οικογένειά του, τη Μάχη της Βρετανίας σε αριθμούς, την καθημερινότητα των Βρετανών πολιτών στο βομβαρδιζόμενο Λονδίνο, τη μυστική πτήση του Ρούντολφ Ες, του υπαρχηγού του Χίτλερ στη Μεγάλη Βρετανία, την αντίδραση των Γερμανών στις κινήσεις του Τσόρτσιλ, τους σκοπούς και τις επιδιώξεις του Χίτλερ, αλλά και όλο το παρασκήνιο με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Φραγκλίνο Ρούσβελτ έως ότου αυτός αποφασίσει τελικά, αρχικά να βοηθήσει ενεργότερα τους Βρετανούς και, εν συνεχεία, να βάλει και τη χώρα του στον πόλεμο στο πλευρό του Τσόρτσιλ και του Στάλιν.

Πλάι στην πληθώρα των ιστορικών στοιχείων παρουσιάζονται ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για τη ζωή, τις πιο προσωπικές συνήθειες και τα πεπραγμένα του Τσόρτσιλ, συχνά βασισμένες σε έγγραφα, στα ημερολόγια ή στα λόγια κάποιων ανθρώπων της εποχής- ή και του ίδιου του Πρωθυπουργού-τα οποία μεταφέρονται αυτούσια στο βιβλίο. Η μπλεγμένη οικογενειακή ζωή του Πρωθυπουργού με τα τέσσερα παιδιά παρουσιάζεται αναλυτικά, καθώς και τα γεγονότα της γέννησης του μικρού Ουίνστον, του εγγονού του Πρωθυπουργού, ο οποίος ήρθε στον κόσμο κατά τη διάρκεια των σφοδρών βομβαρδισμών που δεχόταν η χώρα από τη Luftwaffe, τη γερμανική αεροπορία.

Χάρη σε όλες αυτές τις πικάντικες λεπτομέρειες που παρατίθενται αναλυτικότατα στο βιβλίο, καθώς και τα πλήρη προφίλ όλων σχεδόν των προσώπων που εμφανίζονται στις σελίδες του βιβλίου κάνουν το πόνημα του Larsen να μοιάζει περισσότερο με μυθιστόρημα, παρά με ιστορικό δοκίμιο. Έτσι απευθύνεται ανεπιφύλακτα σε κάθε αναγνώστη, ακόμη και σε εκείνους που δεν αρέσκονται να διαβάζουν ιστορικά πονήματα.

Το βιβλίο επικεντρώνεται στα γεγονότα από την ημέρα ανάληψης της πρωθυπουργίας από τον Τσόρτσιλ, δηλαδή στις 10 Μαΐου του 1940, την ίδια μέρα με την έναρξη της επίθεσης των Γερμανών στις Κάτω Χώρες, έως και τις 10 Μαΐου του 1941, έναν χρόνο μετά, οπότε η έκβαση του πολέμου ήταν ακόμη αβέβαιη για τους Βρετανούς.  Το κεντρικό σημείο της αφήγησης αποτελούν τα γεγονότα που σχετίζονται με τους σφοδρούς βομβαρδισμούς που έπληξαν το Λονδίνο και άλλες βρετανικές πόλεις κατά τη διάρκεια της Μάχης της Βρετανίας, όταν οι δυνάμεις της Βασιλικής Πολεμικής Αεροπορίας της Μεγάλης Βρετανίας αντιστάθηκαν σθεναρά στο σφυροκόπημα της Luftwaffe. Η αντοχή του βρετανικού λαού ατσαλώθηκε χάρη στο απίστευτο πείσμα και τη θέληση του Τσόρτιλ, ο οποίος ενέπνευσε τον λαό προκειμένου να αντισταθεί και να μην το βάλει κάτω σε ώρες που ο πόλεμος έμοιαζε να έχει χαθεί οριστικά για τους Βρετανούς, πριν από την είσοδο των ΗΠΑ στο πλευρό τους. 

Κατά τη Μάχη της Βρετανίας σκοτώθηκαν συνολικά 45.000 περίπου Βρετανοί και καταστράφηκαν 2 εκατομμύρια σπίτια, παρ' όλα αυτά όμως, ο λαός άντεξε και δεν παραδόθηκε. Αυτό ακριβώς το έπος της αντίστασης και της ατσάλινης θέλησης του Τσόρτσιλ μας παραδίδει ο Larson. Η αφήγησή του για τις πιο ιδιωτικές στιγμές του Πρωθυπουργού είναι τόσο προσωπική που πραγματικά ο αναγνώστης νομίζει, μερικές φορές, ότι ο συγγραφέας ήταν εκεί μαζί με τον Τσόρτσιλ και παρακολουθούσε τις κινήσεις του.

Μερική αυτοβιογραφία, λοιπόν,  non fiction βιβλίο, χρονικό καθημερινότητας του Πρωθυπουργού, έπος του Τσόρτσιλ, ιστορικό δοκίμιο, όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί μπορούν να χρησιμοποιηθούν για το "Μέρες που έγιναν ιστορία", ένα από τα πιο επιτυχημένα βιβλία της χρονιάς που μας πέρασε και στο οποίο αξίζει να αφιερώσουμε λίγο από τον χρόνο μας τόσο για να μάθουμε Ιστορία, όσο και για να περάσουμε ευχάριστα την ώρα μας.

Ξενοφών Φύτρος, Αγαπημένο μου ημερολόγιο, εκδ. Bell, 2021, σελ.356

 

Πώς θα ήταν άραγε αν ένας κατά συρροήν δολοφόνος κρατούσε ημερολόγιο για τις αποτρόπαιες πράξεις του; Και πώς θα ήταν αν εμείς καταφέρναμε να διαβάσουμε αυτό το ημερολόγιο προκειμένου να ανακαλύψουμε τις απώτερες προθέσεις του, τα συναισθήματά του και τον λόγο για τον οποίον σκοτώνει;

Αυτό ακριβώς μας προσφέρει ο Ξενοφών Φύτρος στο βιβλίο του με τίτλο "Αγαπημένο μου ημερολόγιο", μία ημερολογιακή καταγραφή των σκέψεων του δολοφόνου, μαζί με τη γραμμική αφήγηση των γεγονότων εν έτει 2031 στην Αθήνα.

Το βιβλίο ανήκει στην κατηγορία του αστυνομικού δυστοπικού μυθιστορήματος. Η αφήγηση των γεγονότων είναι γρήγορη, χωρίς μακροσκελείς περιγραφές και η ταυτότητα του ενόχου κάτι παραπάνω από καλά κρυμμένη. Οι διάλογοι είναι άφθονοι και ολοζώντανοι και εξασφαλίζουν τη γρήγορη, και καταιγιστική, πολλές φορές, δράση. 

Ο Ξενοφών Φύτρος περιγράφει έναν κόσμο τον οποίο όλοι απευχόμαστε να δούμε κάποτε και να συμβούν. Το ξέσπασμα μίας πανδημίας θερίζει ολοένα και περισσότερες ανθρώπινες ζωές, η διαφθορά έχει εισχωρήσει σε όλους τους κρατικούς τομείς και η αθρόα εισροή των μεταναστών στη χώρα έχει καταστρέψει όλες τις υποδομές. Πείνα, εξαθλίωση και μεγάλες ουρές για την απόκτηση τροφίμων είναι η καθημερινότητα των Αθηναίων πολιτών.Σημειωτέον επίσης ότι η χώρα έχει βγει από την Ευρωπαϊκή Ένωση και πρέπει να αντιμετωπίσει την ανθρωπιστική κρίση εντελώς μόνη και αβοήθητη. Πόσο ουτοπικός είναι, άραγε ένας τέτοιος κόσμος;

Πρωταγωνιστής είναι ο καλά κρυμμένος δολοφόνος και οι πολυάριθμοι αστυνομικοί που προσπαθούν να εξιχνιάσουν την όλη  υπόθεση, αλλά και οι εκπρόσωποι της διεφθαρμένης κυβέρνησης. Ο δολοφόνος έχει αφήσει ελάχιστα στοιχεία πίσω του, ενώ δεν φαίνεται να έχει σαφή προτίμηση σχετικά με την ταυτότητα των θυμάτων του: απλά σκοτώνει όποιον και όποια βρεθεί στον δρόμο του. Τουλάχιστον έτσι φαίνεται αρχικά…

Ο Ξενοφών Φύτρος δημιουργεί όχι μόνο ένα έξυπνο αστυνομικό μυστήριο σε έναν δυστοπικό κόσμο, αλλά και ένα έξοχο ψυχογράφημα ενός κατά συρροήν δολοφόνου, ο οποίος κρύβει επιδέξια την ταυτότητά του από τους διώκτες του, μέχρι το σημείο μηδέν λίγο πριν από το τέλος του βιβλίου, όταν θα πέσουν οι μάσκες. Και πάλι όμως τότε, θα μας ξαφνιάσει και πάλι ο συγγραφέας με μία ακόμη απρόσμενη τροπή στην υπόθεση. Διότι, για άλλη μία φορά, τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται.