Λιλή Μαυροκεφάλου, Φωνές, εκδ. Κέδρος

 

Φωνές Ελλήνων του εικοστού αιώνα παρουσιάζει η Λιλή Μαυροκεφάλου στο ομότιτλο βιβλίο της οικοδομώντας με αυτές ένα περίτεχνο γοητευτικό μυθιστόρημα που περιηγείται στην ιστορία της Ελλάδας. Τέσσερις γενιές Ελλήνων και Ελληνίδων των οποίων οι προσωπικές ιστορίες διασταυρώνονται με κομβικά σημεία της ιστορίας της νεότερης Ελλάδας. Πιο συγκεκριμένα αυτά συνοψίζονται στη Μικρασιατική καταστροφή, στο προσφυγικό  ζήτημα, τη γερμανική κατοχή και αντίσταση, τον Εμφύλιο πόλεμο, τη Δικτατορία των Συνταγματαρχών και τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.

 

Οι πρωταγωνίστριες του βιβλίου είναι τρεις γυναίκες, η γιαγιά Ειδοθέα, που ζει τα γεγονότα της μικρασιατικής καταστροφής, η κόρη της η Ηλέκτρα που βιώνει τη γερμανική κατοχή και τον Εμφύλιο και η κόρη της Φοίβη που ζει από κοντά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Γύρω από αυτές τις γυναίκες, την προοδευτική για την εποχή της Ειδοθέα, την πιο συντηρητική και χαμηλών τόνων Ηλέκτρα και τη γλυκιά Φοίβη, η Μαυροκεφάλου φιλοτεχνεί τα πορτρέτα των αντρών που τις περιστοιχίζουν, τον ρεαλιστή και φιλοσοφημένο Στέλιο, τον ονειροπόλο Θοδωρή και τον εγγονό του τον Θεόδωρο που παρασύρεται εύκολα από τις περιστάσεις. Κοντά σε όλους αυτούς ξεχωρίζει η μορφή της συντηρητικής και απλής χωριανής, της Μαριγώς, της μητέρα του Θοδωρή, αλλά και ο έμπορος Χατζηφώτης και η γυναίκα του η Διαμάντω, η ακτιβίστρια Αναστασία και η ανερχόμενη ηθοποιός Σόνια.

 

Η Λιλή Καλούτσα- Μαυροκεφάλου κατορθώνει να περιγράψει γλαφυρά και να σκιαγραφήσει αποτελεσματικά τόσο τους χαρακτήρες των προσώπων που απαρτίζουν το μυθιστόρημά τους, όσο και τις ιστορικές συνθήκες της εποχής στην οποία ζουν οι πρωταγωνιστές τους. Η κοσμοπολίτικη Σμύρνη, η περιφρόνηση για τους «γιαουρτοβαπτισμένους» πρόσφυγες, η Ελλάδα του πολέμου και της κατοχής, η κατάσταση στη μεταπολεμική Ελλάδα με τις διώξεις κατά των κομμουνιστών, η Χούντα με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και η μεταπολίτευση, όλα αυτά τα γεγονότα απεικονίζονται παραστατικότατα στο βιβλίο της.

Όλα αυτά αποδίδονται με μια γλώσσα που ρέει απλά και κατανοητά. Η συγγραφέας δεν αποφεύγει να χρησιμοποιήσει όλα τα πρόσωπα, ακόμα και το δύσκολο δεύτερο ενικό. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι ένα βιβλίο εξαιρετικά ευκολοδιάβαστο που αποτελεί τόσο ένα γοητευτικό οδοιπορικό και χρονικό του εικοστού αιώνα στη χώρα μας, όσο και ένα μυθιστόρημα με αριστοτεχνική πλοκή, αλλά και ένα συναρπαστικό ψυχογράφημα εντελώς διαφορετικών μεταξύ τους χαρακτήρων.

«Μέγα πλήθος μυρμηγκιάζει έξω από το Πολυτεχνείο, ίσως φτάνει και μέχρι την Ομόνοια. Ξαναμμένα πρόσωπα. Υψωμένες γροθιές. Ντουντούκες και συνθήματα. Νέοι σκαρφαλωμένοι στα κάγκελα του Πολυτεχνείου, χέρια απλωμένα προς το πλήθος. Ελληνικές σημαίες. Φωτιές. Οδοφράγματα από καρδόνια και κάδους απορριμμάτων. Ένα αναποδογυρισμένο τρόλεϊ σαν νικημένος γίγαντας. Ατμόσφαιρα ηλεκτρισμένη και παράφορη. Φουσκωμένη λαοθάλασσα, εγκυμονούσα τρικυμία».

Kωνσταντίνα Δούκα, Η κόρη του στρατηγού, εκδ. Βεργίνα

 

 

«Η κόρη του στρατηγού» είναι ένα έργο κλασικό πλέον που επανεκδίδεται αναθεωρημένο είκοσι τρία χρόνια μετά από την πρώτη κυκλοφορία του. Μας μιλάει για τη Μαρούλα, την κόρη ενός γέρου στρατηγού και τα παθήματά της εξ’ αιτίας της συντηρητικής νοοτροπίας του.

 

Η Αθηναία συγγραφέας Κωνσταντίνα Δούκα έχει ασχοληθεί πολλάκις με τον θεατρικό λόγο και την πεζογραφία. Έχει γράψει διηγήματα και θεατρικά κείμενα, ενώ  το «Η κόρη του στρατηγού» είναι το μοναδικό της, μέχρι στιγμής, μυθιστόρημα.

 

Η υπόθεση του βιβλίου διαδραματίζεται σχεδόν εξολοκλήρου στο σπίτι του γέρο στρατηγού στην Αγία Παρασκευή τη δεκαετία του 1970 και του 1980. Η Μαρούλα,  η αδικημένη από τη ζωή-και από τις παλιές αντιλήψεις του πατέρα της- μοναχοκόρη του, ζει στο σπίτι ανύπαντρη και καταπιεσμένη από τον πατέρα της. Η μάνα Περσεφόνη είναι κατάκοιτη, ο ένας γιος ο Στέργιος έχει σκοτωθεί από ατύχημα εδώ και πολλά χρόνια, ενώ ο Αλέξανδρος, ο άλλος γιος, είναι κι αυτός στρατιωτικός. Η Ασημίνα είναι μία ξαδέλφη που ερωτεύτηκε το λάθος άτομο, έκανε τέσσερα παιδιά και έμεινε χήρα πολύ νέα. Έτσι, προκειμένου να μπορέσει να ζήσει, να αναγκάζεται να γηροκομεί τη θεία της, την Περσεφόνη. Όσο για τη Μαρούλα, αυτή είναι ιδιαιτέρως άτυχη, αφού κανένα προξενιό δεν φαίνεται να ευδοκιμεί, με αποτέλεσμα η περιφρονημένη από Μοίρα, Θεό και οικογένεια μεγαλοκοπέλα πλέον, να παραμένει εγκλωβισμένη στο σπίτι του γέρο στρατηγού και αιχμάλωτη των ατελεύτητων ιδιοτροπιών του.

 

Εκείνος που θα κινήσει τα νήματα της υπόθεσης στη ζωή της άτυχης Μαρούλας θα είναι ο ίδιος ο αδελφός της, αφού αυτός θα ερωτευτεί σφόδρα την Ευτυχία, μια καλόκαρδη, μα φτωχή και από περιφρονημένη γενιά, κοπέλα και θα αποφασίσει να τη νυμφευτεί αγνοώντας την άγραφη επιταγή της εποχής ότι ο αδελφός απαγορεύεται να έρθει εις γάμου κοινωνίας προτού τακτοποιήσει πρώτα την αδελφή του, εφόσον αυτή υπάρχει. Αυτό το γεγονός θα προκαλέσει τη μήνιν του γέρο-στρατηγού και, σε συνδυασμό με τον απροσδόκητο θάνατο του Αλέξανδρου και της Ευτυχίας και του μωρού που αφήνουν πίσω, θα καταφέρει να αλλάξει τελικά τη ζωή της Μαρούλας.

 

Το μωράκι, η Περσεφόνη, μεγαλώνει και το μεγαλώνει η ίδια η θεία του, η Μαρούλα, η οποία όμως νιώθει να ασφυκτιά ολοένα και περισσότερο. Κι όταν η άνοιξη θα αποφασίσει αν την επισκεφτεί τελικά, έστω και αργοπορημένα, η Μαρούλα θα σκεφθεί ότι έχει έρθει πλέον η ώρα να κάνει την επανάστασή της. Θα την κάνει άραγε, ή θα νιώθει ότι θα είναι πια πολύ αργά;

 

Η Δούκα δημιουργεί ένα κοινωνικό μυθιστόρημα, ένα ψυχογράφημα, που περιγράφει τις πατριαρχικές αντιλήψεις της εποχής και την οδύσσεια πολλών γυναικών που έζησαν υπό τέτοιους συζύγους και πατεράδες. Το μεγάλο ατού του μυθιστορήματος είναι, το δίχως άλλο, η καλοδουλεμένη γλώσσα που χρησιμοποιεί  η συγγραφέας, μία γλώσσα που θα μας θυμίσει λογοτεχνία άλλων εποχών.

BettySmith, Ένα δέντρο μεγαλώνει στο Μπρούκλιν, εκδ. Μεταίχμιο

 

Ένα δέντρο μεγαλώνει στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης εν έτει 1912 σε μία αυλή μαζί με ένα μικρό κορίτσι στα πρόθυρα της εφηβείας, τη ΦράνσιΝόλαν. Πρόκειται για το κλασικό πια αριστούργημα της Αμερικανίδος συγγραφέως Μπέτι Σμιθ, η οποία μεγάλωσε στην ίδια ακριβώς γειτονιά.

Η μικρή Φράνσι είναι ένα έξυπνο κορίτσι  που προσπαθεί να διασκεδάσει τη φτώχεια που ταλανίζει την οικογένειά της. Έχει έναν αδελφό τον Νίλι και η ίδια είναι γεμάτη όρεξη να καταβροχθίσει τη γνώση από τα βιβλία της τοπικής βιβλιοθήκης, απ’ όπου τα δανείζεται και θα αποδειχθεί, μία πολύ καλή μαθήτρια. Η μητέρα της Κέιτι είναι μια επίσης έξυπνη και σκληρά εργαζόμενη γυναίκα που προσπαθεί τα μέγιστα για να μεγαλώσει τα δυο παιδιά της πλάι σε έναν τραγουδιστή-σερβιτόρο ιρλανδικής καταγωγής, τον σύζυγό της Τζόνι, ο οποίος όμως είναι αλκοολικός.

Οπωσδήποτε δεν ήταν εύκολο να μεγαλώνει κάποιος σε ένα τέτοιο περιβάλλον στις αρχές του αιώνα στις ΗΠΑ. Η θέληση όμως της Φράνσι προκειμένου να ανακαλύψει τη θέση της στη ζωή και να ξεφύγει από τα φτώχεια της, είναι πραγματικά αξιοθαύμαστη.

 

Η θρησκοληψία, η εβραιοφοβία, αλλά και η αυστηρότητα, φαίνεται να επικρατούν στο καθαρά αυτό εργατικό περιβάλλον του Μπρούκλιν. Η συγγραφέας δεν περιορίζεται στο να παρουσιάσει μονάχα το παρόν της εντεκάχρονης πρωταγωνίστριάς της, αλλά, αντίθετα, προβαίνει και σε αναδρομές στο παρελθόν όχι μόνο της κεντρικής ηρωίδας της, αλλά και των γονιών της, προβάλλοντας στιγμιότυπα και από τη δικής τους κοινή ζωή μαζί, τον γάμο τους και τη γέννηση των παιδιών τους.

Η ζωή στις ΗΠΑ στις αρχές του προηγούμενου αιώνα περιγράφεται παραστατικότατα. Η συγγραφέας επικεντρώνεται τόσο σε στιγμιότυπα από τη ζωή της οικογένειας και της Φράνσι, όπως τον εμβολιασμό στο σχολείο, μία απρόσμενη συνάντηση της Φράνσι και της μητέρας της με έναν δολοφόνο, την εξομολόγηση στον τοπικό ιερέα, το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, τις εκλογές, αλλά και στο πως επηρεάζουν τη ζωή των ανθρώπων τα γυρίσματα του χρόνου, τα Χριστούγεννα, η ημέρα των ευχαριστιών κ.α. Ο θάνατος του αλκοολικού πατέρα-από πνευμονία όπως θα πουν-είναι ένα ορόσημο στο βιβλίο, καθώς η ζωή της δεκατριάχρονης πλέον Φράνσι θα αλλάξει ριζικά. Τελικά όμως θα εξελιχθεί σε μία όμορφη και ικανή έφηβη που θα αποφασίσει να ανοίξει τα φτερά της και να φύγει από το Μπρούκλιν για σπουδές, αφήνοντας πίσω της τις δυσκολίες. Η φαντασία της Φράνσι οργιάζει και παλεύει σκληρά για αν βρει τον δρόμο της σαν συγγραφέας. Δεδομένου του γεγονότος ότι και η Μπέτι Σμιθ μεγάλωσε στο Μπρούκλιν, είναι λογικό να υποθέσουμε ότι το βιβλίο της θα περιέχει και κάποια αυτοβιογραφικά στοιχεία.

                                                                                                                                              

Το «Ένα δέντρο μεγαλώνει στο Μπρούκλιν» είναι μία από τις πιο διαχρονικές ιστορίες ενηλικίωσης που έχουν γραφτεί ποτέ, ένα πόνημα πότε τρυφερό και συγκινητικό, πότε δυνατό και καμιά φορά ξεκαρδιστικό.

Έλσα Κορνέτη, Δωμάτια με δόντια και άλλες κοφτερές ιστορίες

 

Τριάντα ένα διηγήματα αλληγορικής θεματολογίας σε γραφή καθαρά υπερρρεαλιστική προσφέρει στο αναγνωστικό κοινό της η  συγγραφέας, ποιήτρια, δοκιμιογράφος, κριτικός και διηγηματογράφος Έλσα Κορνέτη. Ο άκρως μεταφορικός και ποιητικό λόγος της πολλές φορές συνθέτει και νέες λέξεις, όπως π.χ. φτεροκρότημα τονίζοντας περαιτέρω τον απροσδιόριστο και γενικό χαρακτήρα των διηγημάτων.

«Σκέφτοταν συχνά ότι η αγάπη είναι η πιο  ένθερμη οπαδός του καταναλωτισμού, ότι η αγάπη είναι εθισμένη στον υλικό κόσμο, ότι η αγάπη είναι η μόνη που δεν θα έπρεπε να εξαγοράζεται, ότι τελικά η αγάπη έχει αδύναμο χαρακτήρα, ότι η αγάπη δεν μπορεί να αντισταθεί για να αποφανθεί ότι η αγάπη είναι ένα βουλιμικό κτήνος».

Το πρώτο διήγημα που δανείζει τον τίτλο του στο βιβλίο είναι και το μεγαλύτερο μαζί με το διήγημα που τιτλοφορείται «Ομηρικές ειδήσεις». Αυτά τα δύο έχουν ως πρωταγωνιστή έναν άντρα που προσπαθεί να ανακαλύψει τον εαυτό του. Και οι δύο είναι φοβικοί, μοναχικοί και έχουν γάτο για κατοικίδιο. Αυτά τα δύο είναι και τα πιο αληθοφανή και προσαρμοσμένα στην πραγματική ζωή διηγήματα, καταγράφουν, δηλαδή, περισσότερο τις σκέψεις και τα συναισθήματα των πρωταγωνιστών. Ξεχωρίζει επίσης το τελευταίο διήγημα του βιβλίου για την ποιητική μορφή του, αλλά και το διήγημα με τον τίτλο «Παφ», όπως και το εντελώς αλληγορικό «Σύνδρομο ομίχλης».

«Η μνήμη επιστρέφει. Η μνήμη δεν ξεχνά. Η μνήμη θυμάται. Η μνήμη ολοένα σκληραίνει και πήζει σαν μαύρος χυλός από σκοτάδι. Η μνήμη γίνεται μια σφήκα που κεντρίζει στο μυαλό, ένα ρόδο ανυποψίαστο».

Σε πολλά από τα διηγήματα το θέμα είναι περί ενός αντικειμένου ή μίας έννοιας, όπως π.χ. περί μνήμης, περί ματιού και περί πόλης. Κάποια διηγήματα θυμίζουν παραμύθι, όπως εκείνο με τους δράκους και εκείνο που διαδραματίζεται μέσα σε ένα δάσος.

«Έτσι χορεύοντας μαγεμένοι, παρασυρμένοι από τη μακρινή ξεσηκωτική μουσική που τους είχε ξεσαλώσει και ευχάριστα αναστατώσει, επιβιβάστηκαν σαν υπνωτισμένοι σ’ ένα πλοίο ακαθόριστο με έναν προορισμό όμως καθορισμένο που είχε αράξει στο λιμάνι μέσα σε  ομιχλώδες και θολό τοπίο».

 

Η συγγραφέας επινοεί υπέροχους και πολύ ιδιαίτερους γλωσσικούς προσδιορισμούς, αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες τις ελληνικής γλώσσας. Έτσι λοιπόν αποκαλεί τις μέλισσες «ανθολάγνουςεπικονιαστές».

 

Άλλοι, κάπως αλλοπρόσαλλοι και ασυνήθιστοι, πρωταγωνιστές των διηγημάτων της είναι: ένα μαργαριτάρι του θιβετιανού βουδισμού, μία χορεύτρια του νερού, ένας παπαγάλος, μασέλες ενός στόματος, δέντρα που πασχίζουν να ξαναφυτρώσουν, μία έκπτωτη οπτασία, παιδιά χαμένα στις οθόνες τους, μια γυναίκα που ίπταται, ένα λίκνισμα σε μία κουνιστή πολυθρόνα, ένας θεραπευτής τσαρλατάνος, ένας εφιάλτης και αλλόκοτα όνειρα για γυναίκες ηρωίδες, η εικόνα που δείχνει ένας ηθοποιός στους απέξω, αλλά και οι σκέψεις που κάνει κανείς μέσα σε πένα μουσείο.

 

Ο χρόνος και ο τόπος παραμένουν απροσδιόριστοι στα διηγήματα αυτά που ξεχωρίζουν όχι τόσο για την υπερρεαλιστική τεχνοτροπία τους, όσο για την καλοδουλεμένη γλώσσα που χρησιμοποιεί η έμπειρη συγγραφέας.

Συλλογικό, Σμύρνη της φαντασίας και της μνήμης, εκδ. Ελληνοεκδοτική

 

Για τη Σμύρνη της φαντασίας και της μνήμης,  για την πόλη που αποκάλεσαν «Παρίσι της Ανατολής», για μία από τις πιο πολυτραγουδισμένες και πολυπολιτισμικές πόλεις που έχει στοιχειώσει το ελληνικό συλλογικό φαντασιακό, γράφουν διηγήματα τριάντα έξι συγγραφείς στον τόμο που επιμελείται ο γνωστός συγγραφέας και κριτικός της λογοτεχνίας Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης με πλήρη τίτλο «Τριάντα έξι συγγραφείς γράφουν για τη Σμύρνη της φαντασίας και της μνήμης…»

 

Τριάντα γνωστοί έξι συγγραφείς,  επομένως, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι απόγονοι προσφυγικών οικογενειών που επέζησαν από την Καταστροφή, καταθέτουν τη δική τους μαρτυρία για την «γκιαούρ Ιζμίρ», την άπιστη Σμύρνη, όπως την αποκάλεσαν οι Τούρκοι εξ’ αιτίας του μεγάλου χριστιανικού πληθυσμού της. Οι διηγήσεις τους συνήθως είναι αρκετά φορτισμένες συναισθηματικά, καθώς  πολλές από αυτές στηρίζονται σε μαρτυρίες και μνήμες των αυτόπτων μαρτύρων, οι οποίες έφτασαν ως τα αυτιά των συγγραφέων, μπολιάστηκαν με τη φαντασία τους, και μεταστοιχειώθηκαν σε σύντομες αυτοτελείς  διηγήσεις.

 

Το μεγαλύτερο μέρος των διηγημάτων αυτών, όπως είναι λογικό, επικεντρώνεται στις αιματηρές μέρες του πολέμου. Υπάρχουν όμως και διηγήματα που προσφέρουν στους αναγνώστες μια επισκόπηση των πρότερων της Καταστροφής ειρηνικών χρόνων στη  Σμύρνη, καθώς και των αγαστών σχέσεων που είχαν παλιά χριστιανοί και μουσουλμάνοι εκεί, πριν ξεσπάσουν οι Βαλκανικοί και ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Άλλα διηγήματα επιμένουν περισσότερο στην αφήγηση περί των συνθηκών που αντιμετώπισαν οι πρόσφυγες στην κυρίως Ελλάδα, μετά την Καταστροφή και την αναγκαστική μετοικεσία τους. Κάποια άλλα καταγράφουν μαρτυρίες ανθρώπων από την Καππαδοκία, το Αϊβαλί ή και γενικότερα από τη Μικρά Ασία. Άλλα από αυτά είναι πιο γενικόλογα και άλλα επικεντρώνονται σε πιο συγκεκριμένη θεματολογία, όπως, για παράδειγμα, τον ρόλο του Αριστείδη Στεργιάδη, Ύπατου Αρμοστή Σμύρνης, τα φοβερά αμελέ ταμπουρού, τα απολυμαντήρια που υπήρχαν κάποτε στην Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης κ.α. πολλά.

 

Η αλήθεια είναι ότι τη θέση που έχει η Σμύρνη στο συλλογικό ελληνικό φαντασιακό,  μπορεί να τη συναγωνιστεί μονάχα η Κωνσταντινούπολη. Με την ευκαιρία, επομένως, της συμπλήρωσης, πέρσι, των εκατό χρόνων από την Καταστροφή της Σμύρνης και τη συνακόλουθη εκδοτική έκρηξη που παρατηρήθηκε σχετικά με το θέμα αυτό, το βιβλίο αυτό, με τα τριάντα έξι διηγήματα, φιλοδοξεί να βάλει κι αυτό ένα μικρό λιθαράκι στη διάσωση και τη γραπτή καταγραφή  της προφορικής ιστορίας και ως τέτοιο πρέπει, φυσικά, να διαβαστεί και να αγαπηθεί. Διότι εδώ δεν πρόκειται μονάχα για Λογοτεχνία, αλλά τα ιστορικά ντοκουμέντα συνυπάρχουν με τη γλαφυρή πένα των συγγραφέων.

 

Η προσωπική κατάθεση των συγγραφέων αυτών αποτελεί αδιαμφισβήτητα μία συμβολή στην Ιστορία και στην καταγραφή της ιστορικής μνήμης, η οποία συνδιαλέγεται με τη φαντασία στον παρόν τόμο σε έναν γόνιμο διάλογο που αποτελεί φόρο τιμής για μία από τις πιο τραγικές στιγμές στην ιστορία του σύγχρονου ελληνισμού.

Μαρία Ηλιού, Μια φιλία στη Σμύρνη, εκδ. Μίνωας

 

Σπάνια βιβλίο που να μιλάει για τη Σμύρνη αφιερώνει τόσο χώρο στις σελίδες του για τις καλές ειρηνικές μέρες πριν από τη μεγάλη καταστροφή. Και σπάνια βιβλίο έχει πρωταγωνιστές του παιδιά και μάλιστα διαφορετικών εθνικοτήτων. Σπάνια, τέλος, μία συγγραφέας πετυχαίνει να δώσει τέτοια μεγάλη κινηματογραφική διάσταση και ζωντάνια στο βιβλίο της. Το «Μία φιλία στη Σμύρνη» της προερχόμενης από τον χώρο του θεάματος στον λογοτεχνικό στίβο, Μαρίας Ηλιού, είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα ενηλικίωσης τεσσάρων παιδιών, προερχόμενων από διαφορετικές εθνικότητες, στην ταραγμένη δεκαετία 1912-1922.

 

Η ιστορία-φανταστική που θα μπορούσε κάλλιστα να είναι αληθινή- ξεκινά στα 1912. Τέσσερα παιδιά και τέσσερις οικογένειες δένονται με στενή φιλία και μεγαλώνουν μαζί στην πολυπολιτισμική και κοσμική Σμύρνη: η Άννα Βλαστού, κόρη γνωστού εμπόρου της πόλης, η Ρόζα, η κόρη του καλύτερου Αρμενίου γιατρού της πόλης, ο Ισάακ, γιος γνωστού  Εβραίου τραπεζίτη και ο Ρεσάτ, γιος Τούρκου εμπόρου και γαιοκτήμονα. Τόσο τα παιδιά όσο και οι οικογένειές τους είναι πολύ δεμένες, αφού, παρά την εγγενή διαφορετικότητά τους, πηγαίνουν μαζί σε όλα τα κοσμικά γεγονότα, συνεργάζονται σε επίπεδο δουλειάς, και τα παιδιά παίζουν μαζί καθημερινά. Όλο το παραπάνω σκηνικό αντικατοπτρίζει, κατά βάση, το πόσο μεγάλη ήταν η πολυπολιτισμικότητα της Σμύρνης, μιας πόλης  με πολύ ιδιαίτερο καθεστώς και χρώμα για εκείνη την εποχή. Κοντά στις τέσσερις οικογένειες βρίσκονται και οι Λεβαντίνοι της πόλης, με τους οποίους επίσης οι πρωταγωνιστές διατηρούν εμπορικές και φιλικές σχέσεις.

 

Αυτήν την ειρηνική, πλούσια και ήρεμη ζωή έρχεται να ταράξει το ξέσπασμα των Βαλκανικών Πολέμων, οπότε θα έρθουν και οι πρώτοι Τούρκοι πρόσφυγες από την Ελλάδα στη Μικρά Ασία και θα ταράξουν τα νερά, και, αμέσως μετά, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Τότε τα πρώτα σύννεφα θα αρχίσουν να σχηματίζονται στις σχέσεις μουσουλμάνων και χριστιανών και η καχυποψία και η δυσπιστία  θα δώσουν τη θέση τους στην ομοψυχία και την ομόνοια.

 

Το βιβλίο περιγράφει εξαιρετικά, τόσο τις σχέσεις των τόσο διαφορετικών  ανθρώπων τις Σμύρνης, τα παιχνίδια των παιδιών, τις κοσμικές συγκεντρώσεις της πόλης, το ακμάζων εμπόριο, τις συνελεύσεις στο Sporting club,τις βόλτες στο Quai και τις επισκέψεις στην Όπερα, όσο και, μετά τους Βαλκανικούς, την αυξανόμενη ανησυχία και δυσπιστία στις σχέσεις των ντόπιων και τις αναταραχές από την άφιξη του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη και την άνοδο του τουρκικού εθνικισμού με τον Μουσταφά Κεμάλ.

 

Το «Μία φιλία στη Σμύρνη» είναι ένα πολύ μετριόφρων μυθιστόρημα, ένα βιβλίο που κρύβει επιμελώς τις αρετές του και δεν τις φωνάζει με πομπώδεις τίτλους. Ο τίτλος του, ούτε και το εξώφυλλό του δεν φανερώνει τον μεγάλο πλούτο των ιστορικών πληροφοριών που περιέχει, ούτε και τη μαγεία που κρύβεται στις σελίδες του, δοσμένη από την εξαιρετικά γλαφυρή και ζωντανή πένα της Ηλιού. Είναι ένα βιβλίο το οποίο κάλλιστα θα μπορούσαμε να δούμε να μεταφέρεται και στον κινηματογράφο. Εγώ, πάντως, από πλευράς μου, μπορώ να προτείνω στους αναγνώστες ότι, αν έχουν να επιλέξουν ένα μονάχα ιστορικό μυθιστόρημα να διαβάσουν για τη Σμύρνη, ας διαβάσουν το παρόν μυθιστόρημα. Και σίγουρα δεν θα χάσουν.