Χαρούκι Μουρακάμι, Περί μουσικής και μόνο, εκδ. Ψυχογιός

 

«Η μουσική είναι πάντοτε εκεί. Το θέμα είναι πως την εκλαμβάνει ο καθένας. Η μουσική υπάρχει για να κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους».

 

«Περί μουσικής και μόνο» θα μιλήσουν ο καταξιωμένος Ιάπωνας συγγραφέας Χαρούκι Μουρακάμι και ο παγκοσμίου φήμης Ιάπωνας μαέστρος Σεϊτζι Οζάουα.

 

Ο γνωστός Ιάπωνας συγγραφέας καταθέτει ένα βιβλίο εντελώς διαφορετικό από όσα άλλα έχει γράψει ως τώρα. Το βιβλίο αυτό δεν αποτελεί μυθιστόρημα, αλλά ένα μουσικό δοκίμιο γραμμένο υπό μορφή συνέντευξης-συζήτησης του ίδιου του συγγραφέα με τον διάσημο μαέστρο.

 

Ο διάσημος λογοτέχνης είναι γνωστός για την αγάπη που τρέφει για την κλασική και την τζαζ μουσική, κι ας μην διαθέτει ο ίδιος μουσικές γνώσεις. Εξαιτίας και μόνο, επομένως, αυτής του της αγάπης, αποφασίζει να καταθέσει με τον δικό του μοναδικό τρόπο στο κοινό του σχεδόν αυτούσιες ορισμένες συζητήσεις που είχε με τον γνωστό μαέστρο για τη μεγάλη κοινή τους αγάπη: την μουσική. Το πιο ενδιαφέρον σε όλο αυτό είναι η οπτική του θέματος από έναν ειδήμονα του είδους και επαγγελματία μουσικό με έναν ερασιτέχνη, αλλά συνάμα εξαιρετικό ακροατή και εραστή του αντικειμένου. Και είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον το γεγονός πως συχνά οι οπτικές αυτές ταυτίζονται απόλυτα, παρά τη διαφορετική αφετηρία των δύο ομιλητών.

 

Οι δύο άνδρες θα συζητήσουν για όλα: διεξοδικά για τον Μάλερ και την ιδιαίτερη τέχνη του, τη μουσική του Μπετόβεν-και ιδίως για το διάσημο Τρίτο Κοντσέρτο του για πιάνο και τις διαφορετικές προσεγγίσεις του από πολλούς διαφορετικούς μαέστρους και σολίστες-, για τη χαωτική μα υπέροχη μουσική του Μπερλιόζ, για τη γερμανική μουσική και τον Μπραμς, για τις διαφορές στην ιδιοσυγκρασία μαέστρων και σολιστών, για τη διδασκαλία στην Ακαδημία Οζάουα και τη μουσική στην Ιαπωνία, μέχρι και για το περίφημο γιουχάισμα στη Σκάλα του Μιλάνου.

 

Πόσο διαφορετική μπορεί να είναι στον ήχο της και στον τρόπο που δουλεύει μία αμερικανική ορχήστρα από μία ευρωπαϊκή; Πώς ήταν σαν άνθρωποι και μουσικοί ο Κάραγιαν και ο Μπερνστάιν ή σολίστες όπως ο Γκουλντ και ο Σέκριν; Τελικά κατά την εκτέλεση ενός κοντσέρτου ποιος είναι το «αφεντικό», ο μαέστρος, ο σολίστας ή και οι δύο; Υπάρχουν μουσικοί που φιλοδοξούν από την αρχή της καριέρας τους να γίνουν μουσικοί δωματίου ή ορχήστρας ή πρόκειται μόνο για όσους δεν κατάφεραν να καταξιωθούν ως σολίστες; Τι το ιδιαίτερο έχει η διεύθυνση όπερας σε σχέση με τη διεύθυνση συμφωνικών έργων; Και, εν τέλει, ποια ήταν η σχέση της διάσημης σοπράνο Μιρέλας Φρένι με τη ρωσική όπερα;

 

Το εξειδικευμένο αυτό μουσικό βιβλίο απευθύνεται πρωτίστως στους μουσικούς, όπως είναι φυσικό, στους λάτρεις της μουσικής και στους επισταμένους ακροατές της, ιδίως εκείνους της κλασικής μουσικής. Αν και περιορισμένο στην Ελλάδα το κοινό αυτό, εντούτοις είναι βέβαιο ότι θα ενθουσιαστεί με το παρόν πόνημα, γραμμένο με τη ρέουσα, φυσική και λιτή γραφή του Μουρακάμι και με το πάθος του γι’ αυτήν να ξεχειλίζει μέσα σε κάθε σελίδα του. Διότι δεν υπάρχει μουσικός στη χώρα μας που να μην θέλει να μάθει τις σκέψεις και τις εμπειρίες από τη μουσική ενός διάσημου μαέστρου που άφησε εποχή: του Σέϊτζι Οζάουα.

Jennifer Saint, Αριάδνη, εκδ. Κάκτος

 

 

 Η αναδιήγηση της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας παρουσιάζεται αρκετά συχνά ως φαινόμενο τελευταία, τόσο στην ελληνική όσο και στην ξένη λογοτεχνία. Στο πλαίσιο αυτό επιχειρεί και η Τζένιφερ Σεντ την αναδιατύπωση του μύθου της Αριάδνης στο ομότιτλο βιβλίο της. Το αξιοπρόσεκτο σε αυτή της την προσπάθεια είναι ότι προσεγγίζει τον γνωστό αυτόν μύθο από την πλευρά της ίδιας της Αριάδνης. Πρόκειται, δηλαδή, για μία καθαρά γυναικεία προσέγγιση των συναισθημάτων και των πεπραγμένων της διάσημης ηρωίδας που είχε μείνει ως τώρα στη σκιά του Θησέα.

 

Κι όμως το βιβλίο αυτό μπορούμε να πούμε ότι αποκαθηλώνει, κατά κάποιον τρόπο τον διάσημο ήρωα, ρίχνοντάς τον από το βάθρο της εξιδανίκευσης που τον είχαν τοποθετήσει ως τώρα για τη μυϊκή του δύναμη και την εξυπνάδα του όλοι οι συγγραφείς μέχρι τώρα. Η προσέγγιση της Σεντ παρουσιάζει τη νίκη του Θησέα επί του Μινώταυρου ως κάτι το οποίο δεν θα συνέβαινε ποτέ αν δεν είχε βοηθήσει τον ήρωα η Αριάδνη. Επιπλέον, στιγματίζεται η, άγνωστη για πολλούς, άσπλαχνη πράξη της εγκατάλειψης της Αριάδνης από τον διάσημο ήρωα στο νησί της Νάξου.

 

Εκτός από τον Θησέα, αποκαθηλώνεται και η εικόνα του πανίσχυρου βασιλέα Μίνωα, αφού αυτός παρουσιάζεται ως σκληρόκαρδος άνθρωπος, αυταρχικός και υπερόπτης. Αντίθετα, η Σεντ μιλάει με συμπάθεια για τις περισσότερες από τις ηρωίδες του βιβλίου της, αυτές τις οποίες οι προσεγγίσεις της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας παραμελούσαν ως τα τώρα, δηλαδή, εκτός από την ίδια την Αριάδνη, τη Φαίδρα, αλλά και την Πασιφάη. Η διάθεση κατανόησης των πεπραγμένων τους την οποία η συγγραφέας επιδεικνύει για αυτές, απουσιάζει από τα πεπραγμένα των ανδρών, για τα οποία, συνήθως, δεν υπάρχει καμία δικαιολογία.

 

 Η Σεντ παρακολουθεί τη ζωή της Αριάδνης ήδη από τα παιδικά της χρόνια στο παλάτι του Μίνωα και εστιάζει στη σχέση της με την αδελφή της Φαίδρα και με τα άλλα μέλη της οικογένειάς της, όπως και με τον Μινώταυρο. Εδώ ξεχωρίζει η πολύ ανθρώπινη και τρυφερή περιγραφή του Μινώταυρου ως μωρού, κάτι το οποίο δεν έχουμε συναντήσει ποτέ ως τώρα σε καμία αναδιατύπωση της μυθολογίας για το γνωστό ανθρωποφάγο τέρας. Βλέπουμε έτσι ότι ακόμη και ο τρομερός Μινώταυρος δικαιούταν να έχει μία τρυφερή πλευρά. Ακόμη, η Σεντ παρουσιάζει την Πασιφάη να θρηνεί απαρηγόρητη τον θάνατο του τερατώδους υιού της, κάτι το οποίο επίσης αποτελεί μεγάλη πρωτοτυπία.

 

Αντίθετα απ’ ότι θα περίμενε κανείς, μεγάλο μέρος του βιβλίου είναι αφιερωμένο όχι τόσο στα πεπραγμένα του Θησέα και στη σύντομη γνωριμία και τη σχέση του με την Αριάδνη, αλλά στην παραμονή της ηρωίδας στο νησί της Νάξου και στη σχέση της με τον θεό Διόνυσο, με τον οποίο δημιούργησε τελικά μία πολυπληθή οικογένεια.

 

Μέσα από ένα γλαφυρό και καλογραμμένο κείμενο η Σεντ προβαίνει συχνά σε κρίσεις για τη ζωή, κρίσεις που εκφέρουν είτε οι θνητοί, είτε οι ίδιοι οι θεοί. Η φιλοσοφική αυτή  διάθεση της συγγραφέως, πιστή στο αρχαιοελληνικό πνεύμα, κορυφώνεται με την εμφάνιση στο βιβλίο του θεού Διόνυσου. Το θέμα της θνητότητας των ανθρώπων φαίνεται να απασχολεί πολύ τόσο τους θεούς που σχετίζονται με τους θνητούς, όσο και τους ίδιους τους ανθρώπους.

 

«… η ανθρώπινη ζωή λάμπει πιο έντονα γιατί δεν είναι παρά ένα αναμμένο κερί ενάντια σε μια αιωνιότητα σκότους, που όμως μπορεί να σβήσει με το πιο αδύναμο αεράκι».

 

Εν κατακλείδι, η προσέγγιση της Σεντ αποτελεί τον καλύτερο τρόπο για να γνωρίσουμε τον γοητευτικό και διαχρονικό μύθο της Αριάδνης, μιας γυναίκας με μεγάλο ψυχικό σθένος, ανθρώπινης και αληθινής, δηλαδή μία από τις μεγαλύτερες ηρωίδες της αρχαιοελληνικής μυθολογίας.

Πάρις Μηλίτσης, Αραπιάν Τσαρσί Αθήνα, εκδ. Ψυχογιός

 

Το "Αραπιάν Ταρσί Αθήνα" του καθηγητή και συγγραφέα Πάρι Μηλίτση δεν είναι ένα συνηθισμένο βιβλίο σχετικά με τη Μικρασιατική Καταστροφή, όπως θα περίμενε κανείς διαβάζοντας τον τίτλο στο εξώφυλλό του. Πρόκειται, πάνω απ' όλα, για ένα βιβλίο ανατροπών, ένα βιβλίο για τη ζωή πολλών διαφορετικών χαρακτήρων που όλοι τους περιστρέφονται γύρω από ένα καλά κρυμμένο μυστικό, το οποίο έχει τις ρίζες του στην Καταστροφή της Σμύρνης. Πράγματι, ακόμη και εκατό χρόνια μετά, οι ζωές κάποιων ανθρώπων ενδέχεται να επηρεαστούν ποικιλοτρόπως από ένα μυστικό το οποίο περιμένει εναγωνίως την αποκάλυψή του...

Το βιβλίο δεν έχει ως σκοπό να αφηγηθεί τα γεγονότα της Καταστροφής. Αντιθέτως, η υπόθεση του βιβλίου διαδραματίζεται κατά κύριο λόγο στο σήμερα, ένα μικρό μέρος μονάχα από αυτό μας διηγείται από πρώτο χέρι το πως βίωσαν την Καταστροφή οι απλοί άνθρωποι της Σμύρνης.

Στο σήμερα παρακολουθούμε τις ζωές πολλών διαφορετικών ηρώων, φαινομενικά άσχετων μεταξύ τους: του μεγαλοεπιχειρηματία Ιωάννη Γαληνού και του γιου του Φωκίωνα, του έμπιστού τους Άνχελ, των φοιτητών Ελεάνας και Βεργή, του καθηγητή Ανθίμου Σκάντζα και της γυναίκας του, της Αγάπης, μιας εγωπαθούς φοιτήτριας που απολαμβάνει τον ρόλο της μοιραίας και ποθητής γυναίκας, της Βενίτας, καθώς και του αστυνομικού Φιλίππου, αλλά και άλλων χαρακτήρων.

Ο συγγραφέας αναλύει τις πράξεις, τα συναισθήματά τους και τις προθέσεις του μέσα από μία καλοστημένη πλοκή, με εξελίξεις που αιχμαλωτίζουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Πρόκειται για ένα βιβλίο στο οποίο τίποτε δεν είναι όπως φαίνεται. Πολλές ανατροπές περιμένουν τον αναγνώστη στο τέλος και τότε μονάχα θα καταλάβει ποια θέση είχε στο βιβλίο η συγκλονιστική αφήγηση της Σοφίας Αϊβαζόγλου, επιζήσασας της Καταστροφής του '22 και πως αυτή σχετίζεται με τους σημερινούς ήρωες του βιβλίου. Ως τότε όμως ο αναγνώστης θα αναρωτηθεί πολλές φορές για ποιον λόγο ο συγγραφέας μας λέει όσα επιλέγει να μας πει.

Το περιβάλλον στο οποίο κινούνται οι ήρωες είναι κατά βάση το φοιτητικό. Ο συγγραφέας δεν αφήνει έξω από τη διήγησή του σύγχρονους προβληματισμούς τόσο σχετικά με τη φοιτητική ζωή, όσο και με τον τρόπο ζωής των ηρώων. Ακόμη και η σκιά της ιταλικής μαφίας πλανάται σε κάποιες από τις σελίδες του βιβλίου. Εν τέλει, ο αναγνώστης θα οδηγηθεί, διαβάζοντας τις περιπέτειες των ηρώων, σε πολλαπλά συμπεράσματα του τύπου: τα λεφτά δεν φέρνουν την ευτυχία, η ζωή και η υγεία μας είναι τελικά το πολυτιμότερο αγαθό, με θέληση, επιμονή και δουλειά τελικά όλα μπορούν να γίνουν, καταλαβαίνουμε το νόημα της ζωής μονάχα όταν τη χάσουμε κ.α.

Πρόκειται, εν κατακλείδι, για ένα βιβλίο το οποίο θαυμάζει κανείς πρωτίστως για την πρωτοτυπία στη σύλληψη της υπόθεσης και για τον τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας καταφέρνει να ενώσει πολλά ετερόκλητα μεταξύ τους στοιχεία της υπόθεσης.

Δημήτρης Τριανταφυλλίδης, Ρωσία ο μεγάλος εχθρός της δύσης, εκδ. Επίκεντρο

 

Πόσο καλά γνωρίζουμε τελικά τη Ρωσία, αυτόν το γιγαντιαίο μας γείτονα; Ένας από τους καλύτερους γνώστες της μυστηριώδους ρωσικής ψυχής στην Ελλάδα, ο συγγραφέας και μεταφραστής με σπουδές στο πανεπιστήμιο του Κιέβου Δημήτρης Τριανταφυλλίδης έρχεται να μας δώσει απαντήσεις στο βιβλίο του με τίτλο "Ρωσία, ο μεγάλος εχθρός της Δύσης".

Ίσως κάποιος θεωρήσει μεροληπτικό τον τίτλο του έργου, αφού αυτός προϋποθέτει ότι η Ρωσία εχθρεύεται τον Δυτικό φιλελεύθερο κόσμο. Δυστυχώς όμως, τόσο τα λεγόμενα του βιβλίου, όσο και οι πράξεις του απολυταρχικού σημερινού ηγεμόνα της χώρας, αποδεικνύουν ότι έχει δίκιο.

Ο Τριανταφυλλίδης με το βιβλίο αυτό επιχειρεί να καταστήσει προσιτό στον Έλληνα αναγνώστη τον ρωσικό τρόπο σκέψης και να του γνωστοποιήσει τις γεωπολιτικές επιδιώξεις του ηγεμόνα της. Πρόκειται, επομένως, κατά κύριο λόγο για ένα πόνημα επεξηγηματικό, το οποίο οφείλει να έχει υπόψιν του όποιος φιλοδοξεί να αποκρυπτογραφήσει τον ρωσικό τρόπο σκέψης, αλλά και να κατανοήσει τα θλιβερά σημερινά γεγονότα του πολέμου της Ρωσίας με την Ουκρανία, ο οποίος βρίσκεται δυστυχώς ακόμη σε εξέλιξη από τις 24 του Φλεβάρη.

Το συμπέρασμα είναι ότι, ατυχώς, η Δύση κώφευε τόσο χρόνια στη ρωσική απειλή, μια απειλή η οποία έγινε φανερό ότι υπέβοσκε αμέσως μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας το 1991.  Η Ρωσία, στηριζόμενη στους πυλώνες του εθνικισμού, της ορθοδοξίας και της αυτοκρατορικής ιδέας, επιχειρεί να αποκαταστήσει τη θέση που είχε στη Ευρώπη και στο παγκόσμιο γεωπολιτικό γίγνεσθαι μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.  Ο Πούτιν έχει αποδείξει πολλαπλώς μέχρι τώρα ότι η Ρωσία θεωρεί δικό της "χωράφι" ολόκληρη της Ανατολική Ευρώπη και κατά συνέπεια, αποσκοπεί στο να καθορίζει τις πολιτικές εξελίξεις στην περιοχή ως βασικός παίκτης. Αυτό είχε φανεί ξεκάθαρα όχι μονάχα από το 2014 με την εισβολή στην Κριμαία, αλλά ήδη και από το 2008 με τον πόλεμο της Νότιας Οσετίας.

Η Ιστορία έχει αποδείξει πως όταν ένας ηγεμόνας με απολυταρχικές βλέψεις στη γειτονιά του αφήνεται ανενόχλητος- όπως ο Χίτλερ-, η συνέχεια δεν μπορεί παρά να είναι επώδυνη. Οι απολυταρχικοί ηγεμόνες δεν εγκαταλείπουν διόλου εύκολα τα αυτοκρατορικά τους όνειρα. Οι Ευρασιανιστές έχουν επικρατήσει στη Ρωσία, έναντι των Ευρωπαϊστών και το μέλλον δυστυχώς περιγράφεται ζοφερό. Η προοπτική συνεργασίας με τη Ρωσία, η οποία κατά βάθος, ποτέ δεν ενστερνίστηκε την ευρωπαϊκή δυτική κουλτούρα, με την Ευρώπη απομακρύνεται ολοένα και περισσότερο μετά από τις τελευταίες εξελίξεις. 

Ο Τριανταφυλλίδης εξηγεί με ποιον ακριβώς τρόπο συνέβη αυτό  διατρέχοντας τη ρωσική ιστορία ανά τους αιώνες και εξετάζοντας το στρατιωτικό γεωπολιτικό δόγμα της Ρωσίας και το δόγμα Γκερασίμοφ. Η ρωσική ιστορία, από τους τσάρους ακόμη, αλλά και με τους κατοπινούς σοβιετικούς δικτάτορες αποδεικνύει ότι η Ρωσία είναι μία χώρα που πάντοτε έτρωγε όχι μόνο τα δικά της "παιδιά", δολοφονώντας αρκετά συχνά με βαναυσότητα τα μέλη του λαού της, -όπως στα γκουλάγκ- αλλά και τα παιδιά των γειτόνων της, εκείνων που αδυνατούσαν να ξεφύγουν από την αδηφάγα μέγγενή της- όπως συνέβη, π.χ.,  στην Ουκρανία με τον λιμό στις αρχές του εικοστού αιώνα-.

Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα εξαιρετικό βιβλίο κατανόησης τόσο των ρωσικών επιδιώξεων, όσο και του χαρακτήρα και των πιστεύω του ρωσικού λαού, το οποίο αξίζει να διαβάσουν όσοι ενδιαφέρονται για τις σημερινές πολιτικές εξελίξεις.

Φώτης Κόντογλου Βασάντα, εκδ. Μεταίχμιο

 

Ο Φώτης Κόντογλου θεωρείται η κατεξοχήν ορθόδοξη ελληνική ψυχή, ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες λογοτέχνες, αλλά και ζωγράφους. Η αγάπη του για τον Θεό, την Ορθοδοξία και τη θρησκεία διαφαίνεται σε κάθε πτυχή του έργου του, είτε πρόκειται για πίνακα ζωγραφικής, είτε για λογοτεχνικό έργο.

 Ο Αϊβαλιώτης λογοτέχνης, συμμαθητής του έτερου μεγάλου λογοτέχνη από τη Μικρά Ασία, του Στρατή Δούκα, έζησε από πρώτο χέρι την καταστροφή του '22. Μεγάλο μέρος του έργου του είναι αφιερωμένο, όπως είναι λογικό, στην ιδιαίτερη πατρίδα του το Αϊβαλί. Ακόμη και στη Βασάντα, το πιο παράδοξο από τα βιβλία του Κόντογλου, η αγάπη του συγγραφέα για την πατρίδα του, τη γη της Ιωνίας, κάνει παντού διάχυτα αισθητή την παρουσία της.

Βασάντα στα σανσκριτικά σημαίνει άνοιξη. Πρόκειται λοιπόν για έναν τίτλο που δίνει αμέσως στον αναγνώστη την αγάπη που έτρεφε ο συγγραφέας για τη φύση. Πράγματι, πέρα από τις μεταφράσεις αποσπασμάτων από τη Βίβλο, τις οποίες περιλαμβάνει η Βασάντα, αυτό για το οποίο ξεχωρίζει είναι οι περιγραφές της και ιδιαίτερα εκείνες της φύσης από τον συγγραφέα, όπως σε αυτήν από το διήγημα"Ένα όνειρο":

"Μα πέρα, στο πέλαο, ο ωκεανός λαμποκοπούσε μ' ένα δροσερό και χρυσό πράσινο χρώμα. Το πιο παράξενο ήτανε πως αυτό το σύννεφο είχε απαράλλαχτα το σχέδιο του νησιού, μ' όλες τις κόψες της ακρογιαλιάς του. Μονάχα πως ήτανε φαρδύτερο απ' τη στεριά,- έφτανε ως μισό μίλι ανοιχτά στο πέλαο από κάθε μεριά με τέτοιον τρόπο, που, όπως οι αχτίδες του ήλιου πέφτανε κατακέφαλα από πάνω του, ξεφεύγανε από τις άκρες του, κι η μελανή σκιά του σκέδιαζε όλα τα καθέκαστα της ακρογιαλιάς, μισό μίλι ανοιχτά στο πέλαγο...".

Καμιά φορά η αγάπη του συγγραφέα για τη φύση συνδυάζεται με την ασκητική και έντονα πνευματική φύση του συγγραφέα, όπως στο παρακάτω απόσπασμα για την περιγραφή της Ρουμάνικης Σκήτης του Προδρόμου από το διήγημα "Στο Άγιο Όρος":

"Αγριάδα κι ερημιά. Μαύρα σιδερόβραχα απάνου σε γυμνά ριζοβούνια. Εδώ είναι πια η άκρη του Άθωνα. Πίσω από τούτα τα χελωνωτά μικροβούνια που καμπουριάζουνε κατά τη θάλασσα, είναι ο Κάβος της Σμέρνας κι ο Κάβο Φονιάς".

Η γραφή του Κόντογλου θεωρώ ότι είναι μία από τις πιο αυθόρμητες, γεμάτη λυρισμό και συναίσθημα. Τα διηγήματά του μοιάζουν ορισμένες φορές με παραβολές, αφού δύσκολα ο Κόντογλου λησμονεί τις πνευματικές αφετηρίες του. Η σχέση του με το Θεό είναι σχεδόν ερωτική.

Στην ανθολόγηση της Βασάντα περιλαμβάνονται διηγήματα που γράφτηκαν στη Μυτιλήνη και το Αϊβαλί λίγο πριν ή μετά το τραγικό '22.  Περιλαμβάνεται ακόμη ένα συγκινητικό γράμμα προς την αδελφή του, ασκητικά κείμενα γραμμένα στη γαλήνη του Αγίου Όρους, το χρονικό της εκτέλεσης του ληστή Ιγνάτιου, το νησί του διαβόλου, ένα όνειρο, αποσπασματικές μεταφράσεις σαιξπηρικών έργων και άλλα κείμενα. Στον επίλογο του έργου ο συγγραφέας ομολογεί ότι "με τη βοήθεια του Θεού" παραδίδει  το δεύτερο βιβλίο του στα χέρια του αναγνώστη.

 Πράγματι με την αρωγή του Θεού που τόσο αγαπούσε, ο Κόντογλου παραδίδει στον αναγνώστη με τη Βασάντα του αυτούσιο το σπινθηροβόλο και ανήσυχο πνεύμα του.

 

Άρτεμις Λεοντή, Εύα Πάλμερ-Σικελιανού, εκδ. Πατάκη

 

 

Η Άρτεμις Λεοντή, Καθηγήτρια των Νέων Ελληνικών στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών του Μίσγκαν, είναι η συγγραφέας της πρώτης «πολιτισμικής» βιογραφίας της Εύας Πάλμερ-Σικελιανού, μιας προσωπικότητας ιδιαίτερης και τόσο πολύπλευρης που σίγουρα η ζωή της αξίζει να γίνει βιβλίο.

 

Μέχρι τώρα κανείς άλλος δεν είχε επιχειρήσει ένα τέτοιο εγχείρημα και η Λεοντή το φέρνει εις πέρας με μεγάλη επιτυχία. Οπωσδήποτε όμως δεν πρόκειται για μία «κλασική» βιογραφία με τη στενή έννοια του όρου, ούτε για μία γραμμική και με χρονολογική σειρά αφήγηση των γεγονότων της ζωής της Εύας.

 

Η Λεοντή εστιάζει στον ενήλικο βίο της Εύας και στην πολύπλοκη πολιτισμική ταυτότητα της ηρωίδας της, καθώς και στην προσκόλλησή της στην ελληνική παράδοση, πρωτίστως την αρχαιοελληνική, αλλά και τη βυζαντινή. Η Λεοντή προσπαθεί να ανιχνεύσει τι ακριβώς σήμαινε για την Εύα η αρχαία Ελλάδα και η ελληνική παράδοση.

 

Μετά την εισαγωγή, στην οποία η Λεοντή δίνει το στίγμα σχετικά με τον χαρακτήρα της ακόλουθης βιογραφίας, αρχίζει η παρουσίαση της προσωπικότητας της Εύας χωρισμένη σε πέντε κεφάλαια, αφιερωμένα σε κάθε μία από τις πολλαπλές δραστηριότητες στις οποίες αφιέρωσε μεγάλο μέρος του βίου της.

 

Η Εύα Πάλερ γεννήθηκε σε πλούσια οικογένεια της Νέας Υόρκης. Από μικρή υπήρξε αντικομφορμίστρια, ενώ στις ΗΠΑ συνδέθηκε ερωτικά με την Νάταλι Κλίφορντ-Μπάρνεϋ, το μελλοντικό της «ταίρι» σε πολλές κατοπινές σαπφικές παραστάσεις. Πράγματι, η Εύα φαίνεται ότι αναβίωσε ένα «σαπφικό κύκλο» προκαλώντας αντιδράσεις με τις ομοφυλοφιλικές πρακτικές της. Τότε ήταν που υιοθέτησε και το αρχαιοελληνικό στυλ ντυσίματος, ένα στυλ το οποίο δεν εγκατέλειψε ποτέ έκτοτε, και το οποίο έγινε σήμα κατατεθέν της.

 

Έμαθε να υφαίνει σε χειροκίνητο αργαλειό και πίστευε ότι αυτό ήταν κάτι το οποίο όλες οι γυναίκες θα έπρεπε να μάθουν προκειμένου να δημιουργούν μονάχες τους τη μόδα για τον εαυτό τους. Στο ντύσιμό της αντανακλάται ολοκάθαρα η περιφρόνηση των συμβάσεων από μέρους της.

 

Η ενασχόλησή της με το αρχαίο δράμα είναι η περισσότερο γνωστή από τις δραστηριότητές της και ιδίως η αναβίωση του Προμηθέα Δεσμώτη το 1927 στις Δελφικές Εορτές. Στον ποιητή Άγγελο Σικελιανό βρήκε μία «αδελφή ψυχή» σε ό,τι αφορούσε το κοινό τους όραμα για την αναβίωση του αρχαιοελληνικού ιδεώδους. Η ίδια έπαιζε ως ηθοποιός, χορογραφούσε και σκηνοθετούσε αρχαία δράματα, μετά από προσεκτική μελέτη των αρχαιοελληνικών πηγών.

 

Ως συγγραφέας έμεινε στην ιστορία περισσότερο γνωστή για τον «Ιερό Πανικό», ένα γραπτό με αυτοβιογραφικά στοιχεία, ενώ λιγότερο γνωστή είναι η ενασχόλησή της με τη βυζαντινή μουσική. Συνέθετε βυζαντινούς ύμνους και είχε δάσκαλο τον Κωνσταντίνο Ψάχο. Ήταν επίσης η δημιουργός του μουσικού οργάνου «Εύειον Παναρμόνιον».

 

Η Εύα μετά από τον χωρισμό της με τον Σικελιανό επέστρεψε στην Αμερική, απ’ όπου μετέφραζε τα αντιστασιακά γραπτά του την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Πέθανε αφού είχε επιστρέψει στην Ελλάδα το 1952, έναν χρόνο μετά από τον θάνατο του Άγγελου. Ο γιος που απέκτησε με τον ποιητή συνέβαλε στη διάσωση του υλικού που είχε συγκεντρώσει όλα αυτά τα χρόνια.

 

Η πολιτισμική αυτή βιογραφία της εστιάζει μεν στην ίδια, αλλά παρέχει στοιχεία και για την εποχή της και τους ανθρώπους που την περιέβαλαν, συμμεριζόμενοι το όραμά της, όπως π.χ. οι Ντάνκαν. Υπό αυτή την έννοια, επομένως, δεν είναι απλά μία βιογραφία της Σικελιανού, αλλά η τοιχογραφία μιας ολόκληρης εποχής.

 

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι την προσοχή του αναγνώστη αιχμαλωτίζουν πολλές ασπρόμαυρες φωτογραφίες από της ίδιας της Εύας ή από παραστάσεις που διεκπεραίωσε. Εξίσου κατατοπιστικό είναι το χρονολόγιο στο τέλος του βιβλίου για τη ζωή της, το ευρετήριο των προσώπων που εμφανίζονται στο έργο, οι σημειώσεις, αλλά και η παράθεση της βιβλιογραφίας.

 

Θάνος Βερέμης, 22 ερωτήσεις & απαντήσεις για το '22, εκδ. Μεταίχμιο

 Με 22 ερωταπαντήσεις για τη Μικρασιατική Καταστροφή επιλέγει ο καταξιωμένος ιστορικός Θάνος Βερέμης να διαφωτίσει το ευρύ κοινό σχετικά με την πιο τραγική στιγμή στην ιστορία του Νέου Ελληνισμού. Το βιβλίο του " 22 ερωτήσεις & απαντήσεις για το '22" συγκαταλέγεται στα πιο εύχρηστα, εύληπτα, μικρά και ευκολοδιάβαστα βιβλία που εκδόθηκαν φέτος σχετικά με την Καταστροφή.

Το βιβλίο στηρίζεται σε νέες ιστοριογραφικές έρευνες και παραθέτει τα πρόσφατα και αναθεωρημένα συμπεράσματα της ιστοριογραφίας-ελληνικής και μη- για το συγκεκριμένο ζήτημα, π.χ. για τον ρόλο του Βενιζέλου. Ο Βερέμης συχνά παραθέτει και τα λεγόμενα των πρωταγωνιστών-π.χ. συχνά του ίδιου του Ιωάννη Μεταξά- στις πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις της εποχής μέσα από ημερολόγια, επιστολές κ.α.

 Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η έκθεση των απολογιών πολλών από τους κατηγορούμενους για τη Δίκη των Έξι, όπως και η ερώτηση η οποία επεξηγεί τον ρόλο των Βρετανών στο όλο ζήτημα. Το ίδιο συμβαίνει και με τη Συνθήκη της Λωζάνης και του Ελληνοτουρκικού συμφώνου φιλίας του 1930. Τέλος, η αφιέρωση μίας ολόκληρης ερώτησης στην παράθεση της βιβλιογραφίας για τη Μικρασιατική Καταστροφή ήταν μία πολύ σοφή απόφαση του συγγραφέα που βοηθά όποιον θέλει να εμβαθύνει με αξιοπιστία στο ζήτημα.

 

Ο Βερέμης εμμένει ιδιαιτέρως στα στρατιωτικά γεγονότα πριν από την Καταστροφή, στα πολιτικά γεγονότα μετά από την Καταστροφή, στην ενσωμάτωση των προσφύγων και στις συνέπειες της Μικρασιατικής Καταστροφής, ιδίως στο πολιτικό, το οικονομικό και το πολιτισμικό πεδίο.

Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα βιβλίο το οποίο δίνει μεγαλύτερη βάση στα ίδια τα γεγονότα-ιδίως στα στρατιωτικά στην αρχή του- παρά στις επεξηγήσεις και την αναζήτηση των βαθύτερων αιτιών του περίπλοκου αυτού ιστορικού γεγονότος. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο, και παρά το γεγονός ότι προσπαθεί να εξηγήσει και να διασαφηνίσει την εμπλοκή των ξένων Δυνάμεων στο μικρασιατικό ζήτημα, το βιβλίο του Βερέμη παραμένει εξαιρετικά ευκολοδιάβαστο ιδίως για τα άτομα τα οποία αγνοούν σχεδόν εξολοκλήρου τα γεγονότα. Αποτελεί, επομένως, την καλύτερη πρόταση για όποιον θέλει να πραγματοποιήσει μία ταχεία και σαφή επισκόπηση των γεγονότων, χωρίς όμως να αναλωθεί σε περίπλοκες επεξηγήσεις των γεγονότων ή περίτεχνες λεπτομέρειες σχετικές με το ζήτημα.

Άγνωστες πτυχές του ’21, συλλογικό

 

 

Μία διαφορετική αναγνωστική πρόταση για το 1821 έρχεται να μας προσφέρει η University Studio Press και νέοι ιστορικοί το Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι αποφασίζουν να ερευνήσουν άγνωστες και παραμελημένες πτυχές του Αγώνα των Ελλήνων για την ανεξαρτησία. Η έκδοση περιλαμβάνει πρακτικά συνεδρίου σε επιμέλεια των Βασίλη Γούναρη και Δημήτρη Λυβάνιο. Οι νέοι συγγραφείς και εκκολαπτόμενοι ιστορικοί βάζουν καθ’ αυτόν τον τρόπο, το δικό τους λιθαράκι σχετικά με τη βιβλιογραφία για το 1821.

 

Εκτός από τον πρόλογο και τα βιογραφικά των συγγραφέων, το βιβλίο περιλαμβάνει δώδεκα εξειδικευμένες θεματικές μελέτες διαφόρων πτυχών της Ελληνικής Επανάστασης. Πρωτίστως, ο Ευστάθιος Πουλιάσης αναλαμβάνει να παρουσιάσει τους εορτασμούς για το 1821 στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, όπως αυτές λαμβάνουν εκεί χώρα από το έτος 1930, τέσσερα μόλις χρόνια μετά από την επίσημη έναρξη της λειτουργίας του πανεπιστημίου. Η μελέτη περιλαμβάνει στατιστικά στοιχεί για λόγους που εκφωνήθηκαν στο πλαίσιο των εορτασμών για το 1821, φωτογραφίες, αλλά και προγράμματα των τελετών που έλαβαν χώρα στο Αριστοτέλειο. Η Γεωργία Βλαχοδήμου ασχολείται, κατόπιν, με την κατασκευή του μακεδονικού Ζαλόγγου, δηλαδή με το γεγονός της αυτοκτονίας κάποιων γυναικών στη Νάουσα το 1822, κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, προκειμένου αυτές να μην πέσουν αιχμάλωτες στα χέρια των Οθωμανών. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι, παρ’ όλο που το γεγονός δεν μπορεί να τεκμηριωθεί αδιαμφισβήτητα με ιστορικά τεκμήρια, εντούτοις, η πρόσληψή του από την ελληνική βιβλιογραφία έγινε με μεγάλο ενθουσιασμό κυρίως για λόγους που εξυπηρετούσαν-και εξυπηρετούν ακόμη- το εθνικό ιστορικό αφήγημα.

 

Εν συνεχεία ο Χρήστος Μανδατζής εξετάζει τους εορτασμούς της Εκατονταετηρίδας το 1921 και το 1930 στη Θεσσαλονίκη. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η μελέτη της Σωτηρούλας Βασιλείου για τις αναπαραστάσεις του 1821 από ξένους ζωγράφους, αναπαραστάσεις που βοήθησαν τη δημιουργία του εθνικού αφηγήματος των Ελλήνων. Εκτός από πολλούς πίνακες, εικονίζονται στις σελίδες του βιβλίου και πολλές σκιτσογραφίες από ελληνικές εφημερίδες της εποχής.

 

Μία εξίσου ενδιαφέρουσα, αλλά και άγνωστη, εν πολλοίς, πτυχή της Ελληνικής Επανάστασης, είναι η παρουσία της ως γεγονός στα σερβικά αρχεία. Τη μελέτη αυτή εκπονεί η  Jasmina Tomasevic, αποδεικνύοντας ότι το 1821 κάθε άλλο παρά απαρατήρητο πέρασε στα μάτια των Σέρβων. Με τη συνεισφορά  μιας ελάσσονος οικογένειας από την πελοποννησιακή ελίτ, της οικογένειας Αργυροπούλου-Αντωνοπούλου, ασχολείται ο Χρήστος Κυριακόπουλος, ενώ το άγνωστο σχετικά ζήτημα των αιχμαλώτων του Αγώνα στο νεοσύστατο ελληνικό βασίλειο εξετάζουν οι Αλέξης Ντάσιος και Σπύρος Γαστεράτος. Οι αιχμάλωτοι ήταν, ως επί τω πλείστον, γυναίκες. Ο Κώστας Σαρρής εξετάζει στη συνέχεια τις βενετικές και οθωμανικές όψεις του φαινομένου του αρματολισμού, ενώ όψεις του ηρωισμού στον δημόσιο λόγο ων εφημερίδων της Επανάστασης αναλύει ο Κωνσταντίνος Διώγος.

 

Ποια ήταν, τελικά, η στάση της επίσημης εγγράμματης ρωσικής ελίτ απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση; Αυτό ακριβώς είναι το θέμα της επόμενης μελέτης του βιβλίου, την οποία εκπονεί η Μαριάννα Χεριανίδου. Μεγάλο ενδιαφέρον  παρουσιάζει επίσης η παράθεση της τουρκικής ιστοριογραφίας σχετικά με την Ελληνική Επανάσταση σε μία μελέτη της Μαρίας Ντισλή. Είναι πραγματικά πάντοτε συγκλονιστικό για τον Έλληνα αναγνώστη αν βλέπει πως είχε αντιληφθεί τη δική μας Παλιγγενεσία η «απέναντι πλευρά».

Η τελευταία μελέτη αφορά τη Μικρά Ασία κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, ένα θέμα για το οποίο οι περισσότεροι γνωρίζουμε ελάχιστα, της Ευμορφίας Παγνιόγλου.

 

Στο σύνολό της, η παρούσα ανθολογία μελετών για το 1821 παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, τόσο επειδή προέρχεται από νέους και πολλά υποσχόμενους ιστορικούς, όσο και επειδή αναδεικνύει άγνωστες πτυχές της Ελληνικής Επανάστασης.