Ελένη Πριοβόλου, Βαθύ το σκοτάδι πριν την αυγή, εκδ. Καστανιώτη

 

 

Το πιο βαθύ σκοτάδι είναι ακριβώς πριν από την αυγή. Αυτή είναι μια κοινή ρήση που ισχύει κυριολεκτικά και μεταφορικά. Έτσι ακριβώς συμβαίνει και στην περίπτωση της Ελληνικής Επανάστασης και της πολυπόθητης ελληνικής ελευθερίας. Το πιο βαθύ σκοτάδι της ελληνικής σκλαβιάς δεν ήταν τον 15^ο αιώνα, αλλά τον 18^ο, λίγο πριν από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 δηλαδή.

 

 Ήταν η περίοδος που ο Μεσαίωνας έσβηνε στη χώρα μας, ως Σκοτεινοί Χρόνοι, και η χώρα μας ετοιμαζόταν να εισέλθει στους Νέους Χρόνους, οι οποίοι όμως στην υπόλοιπη Ευρώπη είχαν ήδη αρχίσει από τότε που εμείς είχαμε γνωρίσει την οθωμανική κατάκτηση, στα μέσα του 15^ου αιώνα. Τότε ήταν που κάποιοι φωτισμένοι λόγιοι της Ορθοδοξίας άρχισαν να έρχονται σε ρήξη με το παραδοσιακό συντηρητικό ορθόδοξο κατεστημένο και θέλησαν να μεταλαμπαδεύσουν τα φώτα της Δύσης και του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού στη χώρα μας. Αυτό, όμως, δεν ήταν κάτι που έγινε εύκολα. Η ηγεσία της Ορθόδοξης Εκκλησίας που είχε διατηρήσει την εξουσία της πάνω στους υπόδουλους Έλληνες μαζί με τον Οθωμανό σουλτάνο δεν θέλησε έτσι εύκολα να χάσει την πρωτοκαθεδρία της και να αφήσει την εκπαίδευση των υπόδουλων έρμαιο στις δυτικές επιρροές. Αντίθετα, επέμενε σταθερά στις παγιωμένες συντηρητικές θέσεις της περί εκπαίδευσης οι οποίες απέρριπταν συλλήβδην τη νέα δημώδη γλώσσα, τις θετικές επιστήμες και, γενικότερα, οτιδήποτε, νέο.

 

Μία τέτοια περίπτωση λογίου ήταν και εκείνη του Χριστόδουλου Ευστάθιου Παμπλέκη εξ Ακαρνανίας, ενός λογίου ο οποίος γεννήθηκε το 1733 στο Ξηρόμερο της Αιτωλοακαρνανίας και πέθανε το 1793 στη Λειψία μετά από έναν βίο ταραχώδη. Τη ζωή αυτού ακριβώς του λογίου και τις διαμάχες του με τους συντηρητικούς λογίους της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας αφηγείται σε μία έξοχη μυθιστορηματική βιογραφία η αγαπημένη συγγραφέας Ελένη Πριοβόλου, μία συγγραφέας η οποία έχει ζωντανέψει την Ιστορία πολλές φορές έως τώρα μέσα από τα πονήματά της.

 

Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα καθαρά ανθρωποκεντρικό και στραμμένο εξολοκλήρου στον αφηγητή και πρωταγωνιστή του, τον ίδιο τον λόγιο δηλαδή, ο οποίος αφηγείται τη ζωή του στους αναγνώστες του μέσα από μία de profundis εξομολόγηση. Η ταύτιση μεταξύ του αφηγητή- λογίου και της συγγραφέως είναι πραγματικά απόλυτη και αυτό  ακριβώς αποτελεί το δυνατό σημείο του βιβλίου. Ο αναγνώστης δεν θέλει και πολύ για να πιστέψει ότι, αν πράγματι ο Παμπλέκης μας εξομολογούταν τη ζωή του, θα μας έλεγε για αυτήν ό,τι επέλεξε να μας διηγηθεί η Πριοβόλου.

 

Ο Παμπλέκης έζησε ταραγμένα παιδικά χρόνια, μένοντας ορφανός από μητέρα σε πολύ μικρή ηλικία και έζησε διαρκώς υπό το καθεστώς  του κυνηγημένου, αφού ο πατέρας του ήταν επικηρυγμένος αρματολός, τον οποίο είχε την ατυχία να δει να πεθαίνει μετά από φρικτά βασανιστήρια μπροστά στα μάτια του. Ο Χριστόδουλος είχε προσβληθεί, επίσης, από ευλογιά, με αποτέλεσμα να χάσει την όρασή του από το ένα μάτι και αν μείνει «βλογιοκομμένος» σε όλη του τη ζωή. Τα γεγονότα αυτά σημάδεψαν, αλλά και ατσάλωσαν τον χαρακτήρα του, έναν χαρακτήρα που έδειξε να αγαπά τη γνώση από πολύ μικρή ηλικία.

 

Ο Παμπλέκης έζησε σε πολλά μέρη και σπούδασε παρά τον φημισμένο Ευγένιο Βούλγαρη. Λιτόχωρο Πιερίας, Αθωνιάδα Σχολή του Αγίου Όρους, Ραψάνη Θεσσαλίας, Βρανιανά Ηπείρου ήταν ορισμένα από τα μέρη όπου έζησε και από εκεί στα πιο μεγάλα κέντρα του ελληνισμού στο εξωτερικό: Βενετία, Βιέννη, Λειψία. Ο Παμπλέκης υπήρξε  ένας αληθινός εραστής της γνώσης,  ένας άνθρωπος που δεν πρόδωσε ποτέ τα πιστεύω του και δεν δίστασε να συγκρουστεί με το καθεστώς της θεοκρατίας προκειμένου να στηρίξει τις ιδέες του.

 

Κοντά στον Παμπλέκη θα γνωρίσουμε και άλλους διάσημους λογίους της εποχής, όπως τον Ιώσηπο Μοισιόδακα, τον Ευγένιο Βούλγαρη, αλλά και τους αντιπάλους τους της συντηρητικής παράταξης. Με οδηγό την βαθιά, εσωτερική και καλοδουλεμένη γραφή της Ελένης Πριοβόλου θα γνωρίσουμε από κοντά τη ζωή ενός λογίου της εποχής του Διαφωτισμού στην οθωμανοκρατούμενη Ελλάδα και στα κέντρα ελληνισμού του εξωτερικού. Ένα βιβλίο διαφορετικό, εν ολίγοις, από τα υπόλοιπα  της συγγραφέως που μας μιλάει για την αναζήτηση της ατομικής ελευθερίας του ανθρώπου και για το πάθος της υπεράσπισης των ιδεών του.