Μαρία Ηλιού, Μια φιλία στη Σμύρνη, εκδ. Μίνωας

 

Σπάνια βιβλίο που να μιλάει για τη Σμύρνη αφιερώνει τόσο χώρο στις σελίδες του για τις καλές ειρηνικές μέρες πριν από τη μεγάλη καταστροφή. Και σπάνια βιβλίο έχει πρωταγωνιστές του παιδιά και μάλιστα διαφορετικών εθνικοτήτων. Σπάνια, τέλος, μία συγγραφέας πετυχαίνει να δώσει τέτοια μεγάλη κινηματογραφική διάσταση και ζωντάνια στο βιβλίο της. Το «Μία φιλία στη Σμύρνη» της προερχόμενης από τον χώρο του θεάματος στον λογοτεχνικό στίβο, Μαρίας Ηλιού, είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα ενηλικίωσης τεσσάρων παιδιών, προερχόμενων από διαφορετικές εθνικότητες, στην ταραγμένη δεκαετία 1912-1922.

 

Η ιστορία-φανταστική που θα μπορούσε κάλλιστα να είναι αληθινή- ξεκινά στα 1912. Τέσσερα παιδιά και τέσσερις οικογένειες δένονται με στενή φιλία και μεγαλώνουν μαζί στην πολυπολιτισμική και κοσμική Σμύρνη: η Άννα Βλαστού, κόρη γνωστού εμπόρου της πόλης, η Ρόζα, η κόρη του καλύτερου Αρμενίου γιατρού της πόλης, ο Ισάακ, γιος γνωστού  Εβραίου τραπεζίτη και ο Ρεσάτ, γιος Τούρκου εμπόρου και γαιοκτήμονα. Τόσο τα παιδιά όσο και οι οικογένειές τους είναι πολύ δεμένες, αφού, παρά την εγγενή διαφορετικότητά τους, πηγαίνουν μαζί σε όλα τα κοσμικά γεγονότα, συνεργάζονται σε επίπεδο δουλειάς, και τα παιδιά παίζουν μαζί καθημερινά. Όλο το παραπάνω σκηνικό αντικατοπτρίζει, κατά βάση, το πόσο μεγάλη ήταν η πολυπολιτισμικότητα της Σμύρνης, μιας πόλης  με πολύ ιδιαίτερο καθεστώς και χρώμα για εκείνη την εποχή. Κοντά στις τέσσερις οικογένειες βρίσκονται και οι Λεβαντίνοι της πόλης, με τους οποίους επίσης οι πρωταγωνιστές διατηρούν εμπορικές και φιλικές σχέσεις.

 

Αυτήν την ειρηνική, πλούσια και ήρεμη ζωή έρχεται να ταράξει το ξέσπασμα των Βαλκανικών Πολέμων, οπότε θα έρθουν και οι πρώτοι Τούρκοι πρόσφυγες από την Ελλάδα στη Μικρά Ασία και θα ταράξουν τα νερά, και, αμέσως μετά, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Τότε τα πρώτα σύννεφα θα αρχίσουν να σχηματίζονται στις σχέσεις μουσουλμάνων και χριστιανών και η καχυποψία και η δυσπιστία  θα δώσουν τη θέση τους στην ομοψυχία και την ομόνοια.

 

Το βιβλίο περιγράφει εξαιρετικά, τόσο τις σχέσεις των τόσο διαφορετικών  ανθρώπων τις Σμύρνης, τα παιχνίδια των παιδιών, τις κοσμικές συγκεντρώσεις της πόλης, το ακμάζων εμπόριο, τις συνελεύσεις στο Sporting club,τις βόλτες στο Quai και τις επισκέψεις στην Όπερα, όσο και, μετά τους Βαλκανικούς, την αυξανόμενη ανησυχία και δυσπιστία στις σχέσεις των ντόπιων και τις αναταραχές από την άφιξη του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη και την άνοδο του τουρκικού εθνικισμού με τον Μουσταφά Κεμάλ.

 

Το «Μία φιλία στη Σμύρνη» είναι ένα πολύ μετριόφρων μυθιστόρημα, ένα βιβλίο που κρύβει επιμελώς τις αρετές του και δεν τις φωνάζει με πομπώδεις τίτλους. Ο τίτλος του, ούτε και το εξώφυλλό του δεν φανερώνει τον μεγάλο πλούτο των ιστορικών πληροφοριών που περιέχει, ούτε και τη μαγεία που κρύβεται στις σελίδες του, δοσμένη από την εξαιρετικά γλαφυρή και ζωντανή πένα της Ηλιού. Είναι ένα βιβλίο το οποίο κάλλιστα θα μπορούσαμε να δούμε να μεταφέρεται και στον κινηματογράφο. Εγώ, πάντως, από πλευράς μου, μπορώ να προτείνω στους αναγνώστες ότι, αν έχουν να επιλέξουν ένα μονάχα ιστορικό μυθιστόρημα να διαβάσουν για τη Σμύρνη, ας διαβάσουν το παρόν μυθιστόρημα. Και σίγουρα δεν θα χάσουν.