Το Ανατολικό Ζήτημα

     
Ανατολικό ζήτημα ονομάστηκε το διεθνές ζήτημα που προέκυψε από την εντεινόμενη παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στα τέλη του 18ου αιώνα. Τυπικά η αφετηρία του χρονολογείται από το1797, οπότε και οι Γάλλοι του Ναπολέοντα κατέλαβαν τα Επτάνησα που τα κατείχαν ως τότε οι Βενετοί, κάποιοι ιστορικοί όμως τοποθετούν την αφετηρία κατά τον προηγούμενο αιώνα. Σε κάθε περίπτωση αιτία της διαμάχης ήταν το ποια ευρωπαϊκή δύναμη θα έπαιρνε τη μερίδα του λέοντος από τα εδάφη της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και θα είχε τη μέγιστη επιρροή σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο. Αρχικά αφορούσε περισσότερο τη Γαλλία του Ναπολέοντα και τη Ρωσία, αφού ο Βοναπάρτης ήθελε να εμποδίσει τυχόν επέκταση του Ρώσου τσάρου προς τις αποκαλούμενες για εκείνους "θερμές θάλασσες", στη συνέχεια όμως το ζήτημα κατέληξε να αφορά περισσότερο τη Μεγάλη Βρετανία, αφού αυτή, μετά την ήττα της Γαλλίας στους ναπολεόντειους πολέμους, ήταν εκείνη που προέβαλε τις μεγαλύτερες αξιώσεις στην περιοχή και φοβόταν την κάθοδο της Ρωσίας στη Μεσόγειο ως αντίπαλο ναυτικό δέος.
     Το Ανατολικό Ζήτημα όμως δεν αφορούσε μόνο την Ευρώπη αλλά και όλα τα βαλκάνια έθνη, ήτοι τους Έλληνες, τους Σέρβους, τους Ρουμάνους, τους Αλβανούς και τους Βούλγαρους, τα οποία ήθελαν μετά την εθνική τους αφύπνιση κατά τον 19ο αιώνα να δημιουργήσουν τα δικά τους έθνη-κράτη στα ευρωπαϊκά εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
   Σημαντικότεροι σταθμοί του Ανατολικού Ζητήματος που προκάλεσαν κρίσεις αλλά οδήγησαν σταδιακά τελικά προς τη λύση του θεωρούνται η Ελληνική Επανάσταση (1821-1830), ο Κριμαϊκός Πόλεμος (1853-1856), η Ανατολική Κρίση που προκάλεσε το κίνημα του πανσλαβισμού και η ίδρυση της Μεγάλης Βουλγαρίας (1875-1878), οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912-1913) και ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1918).
     Το Ανατολικό Ζήτημα έληξε μετά το πέρας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οπότε και διανεμήθηκαν τα ευρωπαϊκά εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μεταξύ των βαλκανικών εθνών-κρατών. Η τελική του όμως λύση δόθηκε με τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη δημιουργία του τουρκικού εθνικού κράτους το 1923, οπότε και παγιώθηκαν οριστικά τα σύνορα της Θράκης μεταξύ της Τουρκίας, της Βουλγαρίας και της Ελλάδας και η Μικρά Ασία αποδόθηκε εξολοκλήρου στην Τουρκία. 
     Όσον αφορά, τέλος, τις Μεγάλες Δυνάμεις, η Μεγάλη Βρετανία θεωρείται ότι βγήκε τελικά πιο κερδισμένη από τη διαμάχη, αφού διατήρησε επί μακρόν την επιρροή της στα Βαλκάνια, και ιδίως στην Ελλάδα, αν και η Γερμανία κατάφερε να προσεταιριστεί την Τουρκία και να αποκτήσει σε αυτήν οικονομική κυρίως επιρροή με τη μορφή επενδύσεων σε όλο το πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Η Αυστροουγγαρία και η Ρωσία ήταν οι δυνάμεις που έχασαν τα περισσότερα, αφού η Ρωσία δεν μπόρεσε τελικά να αποκτήσει βάση στη ΝΑ Μεσόγειο και η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία διαλύθηκε αμέσως μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Από την άλλη, η Γαλλία και η Ιταλία κατάφεραν να διατηρήσουν εδάφη μονάχα στην Αφρική. Η Ιταλία επίσης διατήρησε στην κατοχή της τα Δωδεκάνησα ως το 1947. Η Γαλλία και ιδίως η Βρετανία, με τις κτήσεις τους στη Μέση Ανατολή και την Αφρική, θα αναδειχτούν οι κατεξοχήν χώρες των αποικιών τις οποίες θα απωλέσουν οριστικά μόλις στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα και αφού χρειάστηκε να μεσολαβήσει ένας ακόμη παγκόσμιος πόλεμος.