Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Εθνικός Διχασμός, εκδ. Πατάκη

 

Για τον Εθνικό Διχασμό που ξεκίνησε το 1915 στη χώρα μας έχουν χυθεί κυριολεκτικά τόνοι μελάνης, καθώς, μαζί με τη Μικρασιατική Καταστροφή το συγκεκριμένο γεγονός είναι ένα από τα πιο πολυσυζητημένα θέματα της Νεώτερης Ελληνικής Ιστορίας. Ωστόσο, τα περισσότερα από τα πονήματα που έχουν γραφτεί μέχρι τώρα ασχολούνται με αυτά καθεαυτά τα γεγονότα του Διχασμού ή με τα αίτια και τις αφορμές του. Ελάχιστα έχουν ασχοληθεί με τις βαθύτερες και σε βάθος χρόνους μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του Εθνικού Διχασμού στην ελληνική κοινωνία, στους θεσμούς και στην πολιτική κουλτούρα. Αυτό ακριβώς, όμως, που μας λείπει από την ελληνική ιστοριογραφία για το εν λόγο ζήτημα είναι που κάνει η νέα μελέτη του διδάκτορα της Ιστορίας των Διεθνών Σχέσεων Ευάνθη Χατζηβασιλείου με τίτλο «Εθνικός Διχασμός, Οι επιπτώσεις στους θεσμούς και στην πολιτική κουλτούρα».

            Το μικρό, καλογραμμένο και ευκολοδιάβαστο αυτό βιβλίο θα βοηθήσει τον μελετητή της ελληνικής ιστορίας, αλλά και τον με μυημένο στην μελέτη της Ιστορίας Έλληνα αναγνώστη, να ξεκαθαρίσει ορισμένες από τις βασικές του Εθνικού Διχασμού και να συνειδητοποιήσει την τεράστια, πραγματικά, επίδραση που είχε το φαινόμενο αυτό στην ελληνική κοινωνία, τους θεσμούς και την πολιτική ιδεολογία της.

            Ο Εθνικός Διχασμός υπήρξε η μακροβιότερη πολιτική -και όχι ένοπλη- σύγκρουση στην ελληνική ιστορία. Όλοι γνωρίζουμε ότι ξεκίνησε το 1915, κανένας, όμως, δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα πότε ακριβώς τοποθετείται το τέλος του, καθώς τα απόνερά του έφτασαν, σύμφωνα με τον συγγραφέα, μέχρι και τα τέλη του εικοστού αιώνα.

            Σύμφωνα με την άποψη του γράφοντος, η σύγκρουση αυτή-που δεν μπορεί να αποκληθεί εμφύλιος, αφού δεν υπήρξε καθαρή ένοπλη σύγκρουση, ήταν –ή τουλάχιστον ως τέτοια ξεκίνησε- μία διαφωνία των εκσυγχρονιστικών ομάδων της χώρας μας υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, έναντι των πιο παραδοσιακών και συντηρητικών στις απόψεις τους οπαδών του βασιλέως Κωνσταντίνου. Στην ουσία, ο Εθνικός Διχασμός υπήρξε μία κρίση μιας οικονομικά και κοινωνικά υποανάπτυκτης κοινωνίας, μία κρίση που μπορεί να θεωρηθεί ότι ξεπεράστηκε μόλις το 1974-57, στη Μεταπολίτευση δηλαδή, τα απόνερά του, όμως, φαίνεται να διήρκεσαν ως και  την αυγή του εικοστού πρώτου αιώνα.

Μετά από την παράθεση μιας εισαγωγής και ενός εξαιρετικά χρήσιμου χρονολογίου του Εθνικού Διχασμού, ο συγγραφέας ξεκινά τη μελέτη του με τη διερεύνηση της φύσεως της εν λόγω σύγκρουσης και ασχολείται με τα προβλήματα της ορολογίας που αντιμετωπίζει ο μελετητής του Εθνικού Διχασμού, πριν εξετάσει αναλυτικότερα τη σύγκρουση και τα πρώτα στάδια του Εθνικού Διχασμού.

Εν συνεχεία ο μελετητής επικεντρώνεται στις θεσμικές εκβολές του Εθνικού Διχασμού μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, αλλά και στις νοοτροπίες που αυτός καλλιέργησε, νοοτροπίες, οι οποίες, δυστυχώς «εκπαίδευσαν» τον πολιτικό κόσμο της Ελλάδας κατά τον εικοστό αιώνα με εντελώς λανθασμένο τρόπο. Ο Εθνικός Διχασμός ήταν αυτός που ανέδειξε τον στρατό σε φετίχ της ελληνικής πολιτικής σκηνής και κληροδότησε πολλές από τις επώδυνες τακτικές που ακολουθήθηκαν αργότερα στον Ελληνικό Εμφύλιο του  1943-45 με 1949.

Ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου κρίνει με αμερόληπτη και αντικειμενική μάτια τα γεγονότα και τα αναλύει με έξοχο τρόπο, καταφέρνοντας να διαφωτίσει τον αναγνώστη και να λύσει πολλές από τις απορίες του. Παράλληλα θίγει και όλα τα «παράπλευρα» ζητήματα του Εθνικού Διχασμού, όπως τη Μικρασιατική Καταστροφή, τη βία και τις δικτατορίες που κυριάρχησαν στην ελληνική πολιτική σκηνή μετά το 1922, το έργο της τελευταίας τετραετίας που κυβέρνησε ο Βενιζέλος, δηλαδή της περιόδου από το 1928 μέχρι και το 1932 και τη χούντα του 1963. Συγχρόνως, κρίνει και αναλύει το έργο και άλλων πολιτικών της εποχής, όπως του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, του Νικολάου Πλαστήρα κ.α., αλλά και ασχολείται με το φαινόμενο του «βενιζελισμού».

Εν κατακλείδι, πρόκειται για μία σημαντική προσθήκη στη βιβλιογραφία για τον Εθνικό Διχασμό και για ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο στον μελετητή της Νεοελληνικής Ιστορίας.