Γρηγόρης Νάκος, Φύγε μακριά, εκδ. Πνοή

 

 

Είναι, άραγε εφικτό να ξεφύγουμε από το παρελθόν μας; Μπορούμε να τραβήξουμε μια διαχωριστική γραμμή με το παρελθόν μας και να το διαγράψουμε διά παντός από τις ζωές μας; Μπορούμε να αποκοπούμε από την οικογένειά μας, την οποία, φυσικά, δεν τη διαλέγουμε, αλλά πάντοτε θα είναι αυτή που είναι; Ή μήπως οι αμαρτίες και οι ψυχασθένειες των γονέων μας θα μας ακολουθούν

για πάντα όσο μακριά κι αν φύγουμε από τους γονείς και την ιδιαίτερη πατρίδα μας;

            Τέτοιου είδους ερωτήματα θέτει το μυθιστόρημα του πρωτοεμφανιζόμενου στον χώρο συγγραφέα, Γρηγόρη Νάκου, δικηγόρου στο επάγγελμα που κατοικεί στην ακριτική Κομοτηνή. Το μυθιστόρημα με τίτλο «Φύγε μακριά» είναι ένα πολυπρόσωπο πόνημα με άφθονο σασπένς, το οποίο ρίχνει το κέντρο βάρους στην ανθρώπινη ψυχολογία. Κεντρικά θέματά του είναι το αν οι ψυχασθένειες κληροδοτούνται στα παιδιά, το αν τα άσχημα παιδικά χρόνια επιδρούν στη διαμόρφωση της ψυχοσύνθεσης των παιδιών και γεννούν-ενδεχομένως-νέους εγκληματίες,  το αν είναι εφικτό να λησμονήσουμε το παρελθόν μας και τις ρίζες μας, αλλά και το κατά πόσον επιδρά στην ψυχολογία των ανθρώπων ο πόλεμος και αν αυτός αφήνει τα σημάδια του στις ψυχές όσων υπηρέτησαν ως στρατιώτες.

            Ο Χανς είναι ένας καθώς πρέπει Σουηδός, μεγαλοεπιχειρηματίας, ο οποίος ζει μαζί με τη γυναίκα του και τον γιο του. Λίγοι γνωρίζουν ότι υπήρξε πρώην ναζί. Η Γκρέτα, από την άλλη, η γυναίκα του, καθηγήτρια πανεπιστημίου, κρύβει ένα αμαρτωλό και ένοχο παρελθόν.

            Η συμβίωση των δυο τους θα είναι τραγική και θύμα της θα γίνει το παιδί τους, ο μικρός Άντολφ, που θα μεγαλώσει δίχως στοργή και αγάπη. Μεγαλώνοντας θα επιλέξει να φύγει μακριά από την πατρίδα, προσπαθώντας να ξεχάσει τις ρίζες του και να αρχίσει μια νέα ζωή. Θα τα καταφέρει;

            Η υπόθεση του μυθιστορήματος εξελίσσεται κινηματογραφικά, με έντονη δράση και γρήγορη πλοκή, παρά το γεγονός ότι ο συγγραφέας αφιερώνει αρκετές παραγράφους στην ανάλυση της ψυχοσύνθεσης των ηρώων του. Η ιστορία που μας αφηγείται είναι καθαρά ανθρώπινη, αλλά και πρωτότυπη και τα προβλήματα που θίγει σύγχρονα μεν, αλλά και διαχρονικά. Η γυναικεία κακοποίηση, η ψυχολογική κακοποίηση των παιδιών, η επίδραση των γονιδίων και του περιβάλλοντος στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του ανθρώπου, τα μεταπολεμικά τραύματα, οι ψυχασθένειες και άλλα πολλά είναι όλα θέματα που θίγονται στο ευκολοδιάβαστο, μα γεμάτο κοινωνικούς προβληματισμούς μυθιστόρημα.

            Η διάρθρωση του μυθιστορήματος είναι κι αυτή εξίσου πρωτότυπη, με τα τρία βασικά κεφάλαια να χωρίζονται στο παρελθόν του κεντρικού ήρωα Άντολφ, στο παρόν, αλλά και στο μέλλον του. Επιπροσθέτως, το γεγονός ότι η αφήγηση εκτυλίσσεται σε χώρες όπως η Σουηδία, η Γαλλία και οι ΗΠΑ προσθέτει περαιτέρω πρωτοτυπία και ποικιλία στο πόνημα.

 

Κυριάκος Δημητρίου, Η κρυφή ζωή των φιλοσόφων, εκδ. Επίκεντρο

 

            Μία διαφωτιστική ματιά στην-κρυφή-ζωή διάσημων φιλοσόφων της νεώτερης εποχής και στο έργο τους προσφέρει στους αναγνώστες του ο Καθηγητής Ιστορίας των Ιδεών στο Πανεπιστήμιο της Κύπρου, Κυριάκος Δημητρίου με το πόνημά του που τιτλοφορείται «Η κρυφή ζωή των φιλοσόφων».

            Λέγεται ότι όλες οι μεγάλες ιδιοφυΐες-ή σχεδόν όλες τουλάχιστον- είναι αρκετά ιδιόρρυθμοι σαν άνθρωποι, αν τους δει κανείς στην καθημερινή τους ζωή. Και αυτό ισχύει συνήθως για όλα τα μεγάλα ταλέντα, επιστήμονες, φιλοσόφους, καλλιτέχνες, λογοτέχνες κτλ. Το παρόν πόνημα του Δημητρίου έρχεται να επιβεβαιώσει αυτή την άποψη, αφού κάθε ένας από τους δώδεκα συνολικά φιλοσόφους τους οποίους παρουσιάζει στο βιβλίο του είχε, αν μη τι άλλο, την ιδιορρυθμία του.

            Νικκολό Μακιαβέλλι, Ρενέ Ντεκάρτ, Μπλεζ Πασκάλ, Ισάακ Νεύτων, Φρανσουά Μαρί-Αρουέ, Ζαν-Ζακ Ρουσσώ, Ιμμάνουελ Καντ, Τζέρεμι Μπένθαμ, Άρτουρ Σοπενχάουερ, Τζον Στιούαρτ Μιλ, Σόρεν Κίρκεγκωρ και Φρήντριχ Νίτσε: αυτοί είναι οι δώδεκα φιλόσοφοι που περιλαμβάνονται στο βιβλίο.Οι ζωές τους εκτείνονται χρονικά από τον 15^ο ως και τον 19^ο αιώνα.

            Ο Μακιαβέλλι ήταν ένας φιλήδονος καβγατζής, ο Μιλ είχε ταχθεί κατά του σεξ κι ο Ντεκάρτ ένας ακοινώνητος που δεν πίστευε ότ τα ζώα νιώθουν πόνο. Ο Πασκάλ, ο πρώτος υπαρξιστής, ήταν φανατικός χριστιανός, ο Νεύτων διάσημος αλχημιστής και μυστικιστής, ενώ οι Βολτέρος και Ρουσσώ, παρά τα όσα έγραφαν υπήρξαν διάσημοι για τον φυλετισμό τους. Ο Καντ διακατεχόταν από φοβερούς ιδεοψαναγκαστικούς καταναγκασμούς που τον έκαναν να ζει μονότονα, ενώ ο Μπένθαμ υπήρξε εξαιρετικά εκκεντρικός ως άνθρωπος. Γνωστός μισογύνης, αλλά και μισάνθρωπος ήταν τόσο ο Σοπενάουερ, όσο και ο Νίτσε, ενώ ο Κίρκεγκωρ διαμόρφωσε την προσωπικότητά του υπό το προφίλ του πουριτανού πατέρα του.

            Αυτές και πολλές άλλες ιδιαιτερότητες των μεγάλων  φιλοσόφων παρουσιάζονται στο βιβλίο του Δημητρίου. Εκτός από αυτές, όμως, παρουσιάζεται και το έργο τους, το περιβάλλον τους και η ίδια η εποχή τους. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως πηγή για να τεκμηριώσει τα γραφόμενά του, τόσο τα έργα των ίδιων των φιλοσόφων, όσο και αποσπάσματα επιστολών τους, των ίδιων ή άλλων που μίλησαν για αυτούς.

Στην εισαγωγή ο συγγραφέας υποστηρίζει-και ορθώς- ότι δεν πρέπει να κρίνουμε τους ανθρώπους αυτούς, ούτε να διαβάζουμε τα έργα τους δίχως να τους εντάσσουμε στο πολιτικό-κοινωνικό-ιστορικό-οικονομικό πλαίσιο της εποχής τους.

Κάποια από τα περιστατικά θα μας φανούν αστεία, και κάποια άλλα αλλόκοτα. Κάποια τραγικά. Το μόνο σίγουρο είναι ότι κλείνοντας το εν λόγω βιβλίο θα έχουμε αποκτήσει μία πολύ πιο πλήρη θεώρηση του έργου των φιλοσόφων που παρουσιάζονται στο βιβλίο και θα έχουμε κατανοήσει καλύτερα γιατί έγραψαν αυτά που μας άφησαν ως κληρονομιά στα γραπτά τους.

Άρης Αλεξανδρής, Τρία επί ψυχής, εκδ. Μεταίχμιο

 

Η άψογη σκιαγράφηση ενός νεκρού ήρωα που στοιχειώνει τους ζωντανούς…

 

            Φίλιππος Κάππα. Αυτός ο ήρωας με το παράξενο όνομα είναι βέβαιο ότι θα μείνει χαραγμένος στη μνήμη όλων όσων αποφασίσουν να διαβάσουν το μυθιστόρημα του Άρη Αλεξανδρή. Και το παράδοξο σε όλο αυτό είναι ότι δεν πρόκειται καν για έναν ήρωα εν ζωή…

            Ο Φίλιππος Κάππα έχασε τη ζωή του σε τρυφερή εφηβική ηλικία με τρόπο τραγικό, με έναν τρόπο που στοίχειωσε για πάντα τη ζωή της μητέρας του και της Άννι, της παιδικής του φίλης.  Η μητέρα του Φιλίππου Κάππα, ιδιόρρυθμη και εκκεντρική, αναλώνεται, μετά από τον θάνατο του παιδιού της, στο να αναζητεί την αλήθεια με τους πιο παράδοξους και ευφάνταστους τρόπους. Η Άννι, από την άλλη, δέχεται συχνά πυκνά στον ύπνο της τις επισκέψεις του παλιού παιδικού της φίλου και συνεχίζει να αναζητά τον αληθινό της εαυτό, όντας στην κομβική ηλικία μετάβασης των πρώτων «-άντα». Τότε είναι που αποφασίζει να αλλάξει πολλά στη ζωή της, όλα όσα δεν την ευχαριστούν, πρωτίστως η δουλειά και οι αναμνήσεις της…

Η μητέρα της Άννι, μια επίσης ιδιόρρυθμη διασημότητα, μία καλλιτέχνιδα που ζει απομονωμένη σε ένα μικρό νησί των Κυκλάδων. Η μητέρα του Φιλίππου Κάππα στην Αθήνα που ζει με την ανάμνηση  του γιου της. Και η ίδια η Άννι από την άλλη, πάλι στην Αθήνα, η οποία, παρέα με τους εναπομείναντες παιδικούς της φίλους, τον Μπάντι και τη Δάφνη, περνάει την πρώτη κρίση ηλικίας, την ημέρα των γενεθλίων της.

Το μυθιστόρημα του Άρη Αλεξανδρή είναι στην ουσία ένα ψυχογράφημα με πολλές κοινωνικές προεκτάσεις, πολύ επίκαιρο, αφού ασχολείται κατά κόρον με την ψυχολογία. Με την ψυχολογία μιας νέας κοπέλας που δεν είναι ευχαριστημένη από τη ζωή της και που θέλει να επουλώσει τα παλιά της τραύματα, αλλά και με την ψυχολογία μίας μητέρας, η οποία πενθεί ακόμη, με τον ιδιόρρυθμο τρόπο της, το νεκρό παιδί της.

Ο Άρης Αλεξανδρής τολμά να θέσει μεγάλες αλήθειες επί τάπητος: πως δεν είμαστε ευχαριστημένοι με τις ζωές μας, πως είμαστε τελικά όλοι δέσμιοι της κοινωνίας και των «καθώς πρέπει» κανόνων, πως ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί το σύγχρονο εκπαιδευτικό μας σύστημα, αλλά και το ίδιο το κράτος μας, κάθε άλλο παρά καλός είναι, αλλά και πως οι μνήμες των παιδικών και των εφηβικών μας χρόνων μας σημαδεύουν τελικά οριστικά και αμετάκλητα, αλλά και προσδιορίζουν σε μεγάλο βαθμό το είναι μας ως ενήλικες.

Οι χαρακτήρες που δημιουργεί ο Αλεξανδρής στο μυθιστόρημά του είναι πλήρεις από κάθε άποψη: έχουν μια τάση προς την υπερβολή-ίσως λοιπόν δεν είναι και τόσο αληθοφανείς τελικά, έχουν, όμως, και ένα ολοκληρωμένο πορτρέτο στα μάτια του αναγνώστη από άποψη του παρελθόντος, των κινήσεών τους και της σκιαγράφησης του χαρακτήρα τους. Ο χαρισματικός Φίλιππος Κάππα. Η φλύαρη χωριάτισσα Λέγκω στο Ανατολικό Εύβοιας. Οι κρυψίνοες γείτονες εκεί. Ο ξερόλας- και τελικά γελοίος- Βαν Πίτερς, μία καρικατούρα διευθυντή φροντιστηρίου στην Αθήνα. Η άκρως παράξενη μητέρα του Φιλίππου Κάππα. Η ιδιόρρυθμη καλλιτέχνιδα Τερψιχόρη, η μητέρα της Δάφνης. Ο αγνός Μπάντι, ο πιο συνηθισμένος και ρεαλιστικός, ίσως, χαρακτήρας του βιβλίου. Και, τέλος, η Δάφνη, η νεόπλουτη φίλη των παιδιών.

Στιβαροί χαρακτήρες, δυνατή αφήγηση με πνευματώδη και σπιρτόζικη γραφή, η οποία παρουσιάζει, κάπου κάπου, και έντονη χιουμοριστική διάθεση, αλλά χαρακτηρίζεται, συνάμα, και από ασυνήθιστο βάθος και ωριμότητα. Όλα τα παραπάνω χαρακτηρίζουν το νέο μυθιστόρημα ενός πολλά υποσχόμενου λογοτέχνη, ο οποίος είναι βέβαιο ότι θα μας απασχολήσει τα μέγιστα από λογοτεχνικής απόψεως στα προσεχή έτη.

Γιάννης Μαντούσης, Το κίνημα του ζήλου, εκδ. Πηγή

 

Η επανάσταση των Ζηλωτών στη Θεσσαλονίκη τον 14^ο αιώνα

 

            Είναι κοινός τόπος ότι ελάχιστοι Έλληνες συγγραφείς αποπειρώνται να γράψουν για ιστορικές περιόδους νωρίτερα από τον 19^ο ή τον 20^ο αιώνα. Και αυτό διότι όσο πιο πίσω πηγαίνουμε στον χρόνο τόσο λιγότερα διαθέσιμα ιστορικά αρχεία και αρχαιολογικά τεκμήρια έχουμε στη διάθεσή μας προκειμένου να αναπαραστήσουμε με τρόπο αποτελεσματικό την καθημερινότητα ενός ήρωα σε παλαιότερες εποχές.

            Ευτυχώς, όμως, για όλους τους αναγνώστες οι οποίοι δηλώνουν συγχρόνως και ιστοριοδίφες, που υπάρχουν ακόμη και συγγραφείς που δεν φοβούνται να αναμετρηθούν με την Ιστορία και την ιστορική αλήθεια. Ένας από αυτούς, επομένως, είναι και ο Θεσσαλονικιός Γιάννης Μαντούσης, ο οποίος εργάζεται μεν ως μηχανικός στην Ολλανδία όπου κατοικεί, παράλληλα, όμως, αποδεικνύει ότι είναι ικανός ώστε να διεξάγει σπουδαία μία ιστορική έρευνα, την οποία και αξιοποιεί μυθιστορηματικά προκειμένου να δημιουργήσει ένα άρτιο ιστορικό μυθιστόρημα με τίτλο «Το κίνημα του Ζήλου».

            Το εν λόγω μυθιστόρημα αναλαμβάνει να εξιχνιάσει μία ταραγμένη περίοδο της ελληνικής ιστορίας, και ειδικότερα της Θεσσαλονίκης και της Βόρειας Ελλάδας, της περιόδου των εμφυλίων πολέμων των Παλαιολόγων και της ολοένα και πιο επιταχυνόμενης παρακμής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

            Σίγουρα αρκετοί από εμάς θα έχουμε ακούσει για το Κίνημα των Ζηλωτών στη Θεσσαλονίκη κατά τα έτη 1342-1349, την πρώτη δημοκρατική σοσιαλιστική εξέγερση στην Ιστορία-τουλάχιστον την ελληνική. Το κίνημα των Ζηλωτών είχε ως αρχηγό τον Ανδρέα Παλαιολόγο, στρεφόταν ευθέως κατά των «Δυνατών» και των μεγαλογαιοκτημόνων και εγγυόταν ισότητα και δικαιοσύνη για όλες τις κοινωνικές τάξεις. Οι Ζηλωτές έμειναν με το μέρος του νόμιμου αυτοκράτορα της δυναστείας των Παλαιολόγων Ιωάννη Ε΄ και στράφηκαν ενάντια στον σφετεριστή αυτοκράτορα στρατηγό Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνό, ο οποίος, μάλιστα, πολιόρκησε και τη Θεσσαλονίκη προκειμένου να καταστείλει το κίνημα. Στον εμφύλιο πόλεμο που ενέσκηψε αναμείχθηκαν και ξένες δυνάμεις, όπως οι Σέρβοι του Στέφανου Ντουσάν και οι Τούρκοι. Οι Ζηλωτές κατόρθωσαν να παραμείνουν στην εξουσία μέχρι και το 1349, όταν ο Ιωάννης Καντακουζηνός κατέλαβε τελικά τη Θεσσαλονίκη.

            Στο βιβλίο του Γιάννη Μαντούση θα παρακολουθήσουμε καρέ καρέ τα όλα γεγονότα που οδήγησαν στην εδραίωση του κινήματος, την εξέλιξή του και την τελική ήττα του. Μεγάλο ενδιαφέρον, επίσης, παρουσιάζει η σκιαγράφηση της προσωπικότητας του Μιχαήλ Παλαιολόγου, αρχηγού του κινήματος. Αξίζει να σημειωθεί, ακόμη, ότι ο συγγραφέας παρουσιάζει και άλλα αληθινά ιστορικά πρόσωπα  στις σελίδες του βιβλίου του. Πρωταγωνιστής είναι ο, μυθιστορηματικός προφανώς ήρωας, Αθανάσιος Τουράνης, ο οποίος παρουσιάζεται ως πολεμιστής και στενός σύντροφος του Μιχαήλ Παλαιολόγου. Μέσα από τη δική του πρωτοπρόσωπη αφήγηση παρακολουθούμε την εξιστόρηση των γεγονότων.

            Για άλλη μια φορά, επομένως, αποδεικνύεται, ότι η ίδια η Ιστορία είναι αρκετά συναρπαστική από μόνη της και μπορεί να διαβαστεί εξαιρετικά ευχάριστα μέσα σε ένα επινοημένο μυθιστορηματικό πλαίσιο. Επομένως, πρόκειται για ένα εξαίρετο πόνημα για τους λάτρεις του ιστορικού μυθιστορήματος

Το σφυρί των μαγισσών, Malleus Maleficarum, εκδ.δαιδάλεως

 

 

            Η μαγεία ήταν πάντοτε συνυφασμένη στενά με τη ανθρώπινη φύση. Ήδη από τα αρχαία χρόνια έχουν σημειωθεί καύσεις μαγισσών στην πυρά, όπως της Θεώρης, μιας γυναίκας από τη Λήμνο που κάηκε  δημοσίως για τη νεκρομαντεία που ασκούσε. Η μαγεία, επομένως, ήταν πάντοτε κάτι το καταδικαστέο σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης και σε όλες τις χρονικές περιόδους.

            Το «Malleus Maleficarum», όμως, το εγχειρίδιο των Ιεροεξεταστών κατά της Μαγείας και των μαγισσών που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1486, είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι οδήγησε στον θάνατο χιλιάδες γυναίκες και ότι έδωσε ακόμη μεγαλύτερη ώθηση στο «κυνήγι των μαγισσών», ένα κυνήγι το οποίο, αντίθετα με ό,τι πιστεύεται συνήθως, εντάθηκε μετά από το τέλος του Μεσαίωνα. Πιο συγκεκριμένα, κατά την περίοδο της Αναγέννησης και των Πρώιμων Νεότερων χρόνων, δηλαδή μεταξύ του 15^ου και του 17^ου αιώνα παρατηρήθηκε κατακόρυφη αύξηση των δικών κατά των μαγισσών, καθώς και οι καύσεις τους στην πυρά. Οι αριθμοί των νεκρών δεν μπορούν να υπολογιστούν με ακρίβεια, μπορεί να κυμαίνονται όμως από 40.000 μέχρι και 100.000 θύματα. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα η μαγεία ταυτιζόταν με την Αίρεση. Έτσι η πρώτη γνωστή δίκη κατά αιρετικών-μάγων κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα έλαβε χώρα  το 1022, ενώ η τελευταία το 1782.

            Το εγχειρίδιο «Malleus Maleficarum» των Δομινικανών μοναχών,  του Ιακώβου  Σπρένγκερ, γεννημένου στη Βασιλεία της Ελβετίας το 1436-8 και του Ερρίκου Κράμερ, γεννημένου στο Σελεστά της Κάτω Αλσατίας, γνώρισε αλλεπάλληλες εκδόσεις αμέσως μετά το 1486, όταν πρωτοεκδόθηκε. Πιο συγκεκριμένα, μεταξύ των ετών 1587-1520 γνώρισε άλλες δεκατέσσερις εκδόσεις, ενώ μεταξύ των ετών 1547-1669 άλλες δεκαέξι.

Το εγχειρίδιο αυτό μεταφράζεται και εκδίδεται για πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα από την Άννα Βάντη και τις εκδόσεις Διαδάλεως. Χωρίζεται σε τρία μέρη, ενώ στην έκδοση περιλαμβάνονται και δύο εισαγωγές, του ξένου εκδότη Μόνταγκιου Σάμερς, τα έτη 1928 και 1948 αντίστοιχα.

Το πρώτο μέρος η αφήγηση εκτυλίσσεται υπό μορφή ερωταποκρίσεων-δεκαοκτώ τον αριθμό- σχετικά με τη φύση και την ύπαρξη των μαγισσών. Μπορούν οι μάγισσες να μεταμορφώσουν τους άντρες σε κτήνη; Μπορούν να δημιουργηθούν παιδιά από το ζευγάρωμα μαγισσών με τους διαβόλους Ίνκουμπι και Σούκουμπι; Μπορούν οι μάγισσες να εμποδίσουν τη γενετήσια πράξη; Αυτές και άλλες πολλές, ακατανόητες για εμάς σήμερα ερωτήσεις περιλαμβάνονται στο πρώτο αυτό μέρος του βιβλίου.

Στο δεύτερο μέρος η αφήγηση γίνεται με κεφάλαια τα οποία μας περιγράφουν τις δράσεις των μαγισσών: πως ακριβώς αυτές βλάπτουν τα ζώα, αποκόπτουν ανδρικά μέλη από το σώμα των ανδρών, ζευγαρώνουν με τον διάβολο, μεταφέρονται από τόπο σε τόπο κ.α.

Στο τρίτο και τελευταίο μέρος του βιβλίου εκτίθεται αναλυτικά και με κάθε λεπτομέρεια η ανακριτική διαδικασία, με τη νόμιμη χρήση βασανιστηρίων, καθώς και οι ποινές που πρέπει να επιβάλλονται στις μάγισσες κατά περίπτωση, ανάλογα με τη βαρύτητα του αμαρτήματός του και το αν μετανόησαν για τις πράξεις τους.

Ένα εγχειρίδιο-σύμβολο του σκοταδισμού και του μισογυνισμού, που θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα- αν και όχι να δικαιολογήσουμε-τον σκοταδιστικό τρόπο σκέψης των ιεροεξεταστών.