Ευάγγελος Μαυρουδής, Η ανάκριση του Αρμοστή της Σμύρνης, εκδ. Κέδρος

 

 

Η αποκατάσταση της μνήμης του Στεργιάδη

 

Εξαιτίας της εκατονταετηρίδας από την καταστροφή της Σμύρνης εκδόθηκαν πάμπολλα βιβλία την περασμένη χρονιά στη χώρα μας για το μεγαλύτερη ήττα στη συλλογική μας μνήμη. Μέσα στην πληθώρα των βιβλίων αυτών, κυρίως ιστορικών μυθιστορημάτων και ιστορικών δοκιμίων, ξεχωρίζει και ένα θεατρικό εναλλακτικής ιστορίας, βασισμένο όμως σε πραγματικά ιστορικά γεγονότα. Το θεατρικό αυτό ντοκουμέντο το υπογράφει ο γνωστός συγγραφέας ιστορικών μυθιστορημάτων, και ειδικά στο θέμα της Σμύρνης, Ευάγγελος Μαυρουδής.

 

Είναι γνωστή η αμφίσημη και κάπως περίεργη για ορισμένους στάση του ‘Ύπατου Αρμοστή Σμύρνης Αριστείδη Στεργιάδη, όχι μόνο κατά τη διάρκεια των μαύρων εκείνων ημερών της καταστροφής, αλλά και γενικότερα καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας του. Ο Αριστείδης Στεργιάδης, με καταγωγή από το Ηράκλειο της Κρήτης, ήταν στενός φίλος του Ελευθερίου Βενιζέλου και απολάμβανε τα μέγιστα της εμπιστοσύνης του μεγάλου πολιτικού. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο διορίστηκε, επομένως, στη θέση του Ύπατου Αρμοστή Σμύρνης, θέση την οποία ανέλαβε στις 8 Μαΐου του 1919.

 

Ο Στεργιάδης είχε εντολές να κυβερνήσει με τρόπο που θα έφερνε την ειρήνευση στην περιοχή, σύμφωνα με διαταγές που είχε λάβει ο Βενιζέλος από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Έτσι υπήρξε πολλές φορές εξαιρετικά προστατευτικός ενάντια στο μουσουλμανικό στοιχείο της περιοχής, προκαλώντας τη μήνιν των ομοτίμων του, αλλά και του ντόπιου πληθυσμού. Η παραμονή του δε στην ίδια διοικητική θέση ακόμη και μετά από την ήττα του Βενιζέλου στις μοιραίες εκλογές της 1^ης Νοεμβρίου του 1920 προκάλεσε εκ νέου αντιδράσεις.

 

Στην ελληνική συλλογική μνήμη το όνομα του Αριστείδη Στεργιάδη κατέστη τελικά συνώνυμο της προδοσίας, κάτι όμως το οποίο δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Ο Στεργιάδης κατηγορήθηκε άδικα για την παράδοση της Σμύρνης και έγινε ο  αποδιοπομπαίος τράγος της ήττας μας. Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζουν οι νεότερες ιστορικές έρευνες –και μαζί και ο Ευάγγελος Μαυρουδής στο θεατρικό του, το οποίο επιχειρεί μία αποκατάσταση της μνήμης του Ύπατου Αρμοστή.

 

Το ολιγοπρόσωπο θεατρικό λαμβάνει χώρα λίγο πιο έξω από το Παρίσι, τον Φλεβάρη του 1923, την ίδια ώρα που εξελίσσονται οι διασκέψεις των Μεγάλων Δυνάμεων στη Λωζάννη σχετικά με την τύχη της Σμύρνης και του ελληνισμού της Τουρκίας. Δύο άνδρες, βενιζελικοί αξιωματικοί που υπακούουν στις εντολές του Νικόλαου Πλαστήρα, συλλαμβάνουν τον Εξοχότατο Αριστείδη Στεργιάδη προκειμένου να τον ανακρίνουν, να τον δικάσουν και να του αποδώσουν ευθύνες για την καταστροφή. Οι δύο άνδρες διάκεινται δυσμενώς απέναντί του, ενώ μαζί με τον Στεργιάδη έχει συλληφθεί και μία γυναίκα που τον συνόδευε, η οικονόμος του.

 

Οι δύο άνδρες βάζουν τον Στεργιάδη να απολογηθεί και τον βομβαρδίζουν με ερωτήσεις σχετικά με τον τρόπο διοίκησής του στη Σμύρνη, αλλά και σχετικά με τη διαδικασία αποχώρησής του λίγο πριν από την είσοδο των στρατευμάτων του Μουσταφά Κεμάλ στην πόλη. Μέσω αναδρομής των γεγονότων γίνεται σαφές στον αναγνώστη για ποιον λόγο έδρασε ο Στεργιάδης έτσι όπως έδρασε,  αφού αποκαλύπτει ότι οι εντολές  που του είχαν δοθεί ήταν να πράττει με τη μέγιστη δυνατή εύνοια προς τους μουσουλμάνους προκειμένου να εδραιώσει την ελληνική κυριαρχία στην περιοχή.

 

Ο Ύπατος Αρμοστής παρουσιάζεται πολλές φορές αγανακτισμένος σχετικά με όλα όσα του προσάπτουν οι εχθροί του, οι  οποίοι, παρά τα όσα τους εξηγεί, αδυνατούν να τον καταλάβουν, όπως ακριβώς συνέβη και με την κοινή γνώμη της εποχής.

 

Η ανάκριση αυτή, φυσικά, είναι φανταστική. Ουδέποτε έγινε κάτι τέτοιο. Ο Στεργιάδης μετά από τη φυγή του από τη Σμύρνη εγκαταστάθηκε στη Νίκαια της νότιας Γαλλίας, δεν ξαναγύρισε ποτέ στην Ελλάδα και πέθανε σε ηλικία 88 ετών, το 1949. Ποτέ δεν τέθηκε θέμα δικαστικής δίωξής του για τα γεγονότα, αν όμως είχε  γίνει κάποια δίκη, θα ήταν πολύ πιθανό να εξελισσόταν όπως την περιγράφει ο Μαυρουδής στο θεατρικό του.

 

Πρόκειται, επομένως για εναλλακτική ιστορία, βασισμένη όμως σε πραγματικά ιστορικά γεγονότα. Μια ιστορία που θα μπορούσε κάλλιστα, δηλαδή, να έχει συμβεί στα αλήθεια. Εξάλλου, μεγάλο μέρος του βιβλίου καταλαμβάνουν στο τέλος του βιβλίου εκτενείς σημειώσεις του συγγραφέα σχετικά με την ιστορική τεκμηρίωση όσων συζητιούνται στη δίκη. Ένα εξαιρετικό βιβλίο, αλλά και θεατρικό, το οποίο ευχόμαστε να δούμε και στο θέατρο.