Κατερίνα Μαυρομμάτη, Στο καντούνι, εκδ.Ιωλκός

 

 

Όταν οι «μεγάλοι» αποφασίζουν, οι «μικροί» σιωπούν…

 

«Μη σε πετύχει ο πόλεμος… λένε οι παλιοί. Κάθε φορά ο κόσμος θεωρεί πως θα ’ναι τούτος ο τελευταίος πόλεμος. Μα τίποτα δεν του λείπει για να πάρει τα πάνω του και να κάνει μια ξαφνική σπαθιά, ν’ αφανίσει κόσμο. Κόσμο που νόμιζε πως είχε την ελευθερία να ζήσει αξιοπρεπώς, χωρίς εξαναγκασμούς που ευτελίζουν το ανθρώπινο είδος. Η ελευθερία του ανθρώπου δεν θα γίνει ποτέ αυτονόητη. Πάντα θα έρχεται μια θύελλα να του αλλάξει την ηρεμία της ζωής, ένας πόλεμος να τον υποχρεώσει να πάρει άλλη στράτα, αντίθετη από αυτό που ονειρευόταν».

 

            Αυτό το βιβλίο, λοιπόν, της Κατερίνας Μαυρομμάτη με τίτλο «Στο καντούνι», γράφτηκε για τους ανθρώπους που έζησαν τον πόλεμο από κοντά και βίωσαν τις τραγικές του συνέπειες στις ζωές τους από πρώτο χέρι.

Η μικρή αυτή νουβέλα των ενενήντα τριών μόλις σελίδων στέλνει ένα πολύ δυνατό αντιπολεμικό μήνυμα, δυσανάλογο με το μέγεθος του βιβλίου, βασισμένο στο διαχρονικό θέμα του ανθρώπινου πόνου που προκαλείται από τους πολέμους και τις εθνικές σκοπιμότητες. Διότι όταν οι «μεγάλοι» αποφασίζουν, οι «μικροί» σιωπούν… Γιατί πότε μπόρεσε, στ’ αλήθεια, ο απλός λαός να πάει κόντρα στις, ολέθριες πολλές φορές για αυτούς, αποφάσεις των ηγετών του;

Ο πόλεμος του 1918-1922 μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας είχε και μία άλλη διάσταση: εκείνη της υποχρεωτικής μετοικεσίας βάση της Συνθήκης της Λοζάνης και της ανταλλαγής των πληθυσμών. Όταν ακούμε για το 1922 εμείς οι Έλληνες, έχουμε μονάχα τους Έλληνες Μικρασιάτες πρόσφυγες στον νου μας, είναι η αλήθεια.  Κι όμως, λησμονούμε ότι δεν ήταν μονάχα οι Έλληνες αυτοί που ξεριζώθηκαν από τις πατρίδες τους, αλλά και πολλοί μουσουλμάνοι από την Ελλάδα, ακολουθώντας την αντίστροφη πορεία. Διότι, τελικά, πάντοτε είναι επώδυνο να εγκαταλείπεις τις πατρογονικές εστίες σου, από όποιο μέρος του πλανήτη κι αν κατάγεσαι, και μάλιστα για πάντα…

Με αυτή την «ανάποδη» μετοικεσία ασχολείται η νουβέλα της Κατερίνας Μαυρομμάτη. Με μία οικογένεια μουσουλμάνων  με οκτώ παιδιά, η οποία αναγκάζεται να ξεριζωθεί από την Ελλάδα και να μεταναστεύσει για πάντα στην Τουρκία, σε αυτό το νεόδμητο, τότε, εθνικό κράτος. Η οικογένεια αυτή θα αναγκαστεί να αφήσει πίσω της όμως και κάτι εξαιρετικά πολύτιμο, που η αξία του δεν μετριέται σε χρήματα…. Ένα παιδί, τη Σουλτάνα, την οποία η οικογένεια είχε δώσει προς υιοθεσία σε μία γειτονική και αγαπημένη χριστιανική οικογένεια, εκείνη της άτεκνης Πελαγίας.

Το βιβλίο εστιάζει στην απεικόνιση των αγαστών σχέσεων που είχαν μεταξύ τους τότε οι απλοί άνθρωποι του λαού, χριστιανοί και μουσουλμάνοι, ανεξαρτήτως θρησκεύματος. Οι εικόνες της ειρηνικής ζωής πριν το 1922 έρχονται σε αντίθεση με εκείνες του πολέμου και της ανείπωτης θλίψης του 1922 από την αναγκαστική μετοικεσία.

Για την ακρίβεια, ολόκληρη η νουβέλα είναι δομημένη πάνω σε θεμελιώδεις αντιθέσεις: πατρίδα- προσφυγιά, ειρήνη-πόλεμος, οικογένεια-ατεκνία, ευτυχισμένο παρελθόν- επώδυνο παρόν, χριστιανοί-μουσουλμάνοι, Έλληνες-Τούρκοι. Κι ύστερα είναι και το θέμα της εθνικής ταυτότητας, αυτής  που στην ουσία δεν υπάρχει, αλλά αποτελεί «κατασκεύασμα» των μεγάλων…

Τι είναι επομένως, μία κοπέλα τουρκικής καταγωγής που μεγαλώνει σαν χριστιανή σε ελληνικό σπίτι; Ελληνίδα ή Τουρκάλα; Και ποια είναι τα όρια ανάμεσα στις δύο αυτές ταυτότητες και σε κάθε αντιτιθέμενες μεταξύ τα ους ταυτότητες εθνικές ταυτότητες ανά την υφήλιο; Πώς νιώθουν οι άνθρωποι που ακροβατούν ανάμεσα σε δύο ταυτότητες, πώς νιώθουν αυτοί οι πολίτες του κόσμου;

 

«Στο βάθος του είναι της δεν ένιωθε μήτε εντελώς Χριστιανή μήτε εντελώς Τουρκάλα».

 

Άνθρωποι που ακροβατούν μεταξύ δύο κόσμων. Άνθρωποι έρμαια της Ιστορίας και των πολιτικών αποφάσεων των «μεγάλων». Άνθρωποι που θέλησαν να ζήσουν μια καλύτερη ζωή, αλλά η Ιστορία δεν τους άφησε. Για όλους αυτούς τους ανθρώπους, για τα πολεμικά τραύματα, για την προσφυγιά και τον ανθρώπινο πόνο μας μιλάει η νουβέλα της Κατερίνας Μαυρομμάτη.