Τα φορτηγά εξόντωσης των ναζί

 

 

Η απεχθής Τελική Λύση ή Ολοκαύτωμα, όπως συνήθως αποκαλείται, των ναζί, με τα γνωστά σε όλους μας στρατόπεδα εξόντωσης αποφασίστηκε στα τέλη του 1941 και στις αρχές του 1942. Δεν ήταν μία απόφαση η οποία λήφθηκε σε μία προκαθορισμένη ιστορική στιγμή, αλλά  μία σειρά από ενέργειες οι οποίες από τον αρχικό στόχο του εκτοπισμού των Εβραίων και την εξοντωτική μέχρι θανάτου εργασία τους, κατέληξαν σε διαμόρφωση ειδικών χώρων εκτέλεσης για να χαρακτηριστούν τελικά ως καθαρή γενοκτονία.

Ωστόσο, πριν δημιουργηθούν τα περισσότερα κρεματόρια και οι θάλαμοι αερίων στα στρατόπεδα του θανάτου, οι ναζί είχαν εφεύρει ένα άλλο μέσο για την εξόντωση των ανεπιθύμητων ομάδων: τα φορτηγά αερίων. Σε αυτά σφράγιζαν μέσα ερμητικά τους ανθρώπους που ήθελαν να δολοφονήσουν και κατόπιν διοχέτευαν μέσα μονοξείδιο του άνθρακα, έως ότου τα θύματα να πεθάνουν από ασφυξία.

Αρχικά τα φορτηγά αυτά χρησιμοποιήθηκαν στο πλαίσιο εξόντωσης των ανάπηρων και ψυχικά ασθενών στο οποίο προέβη το Τρίτο Ράιχ, δηλαδή στα πλαίσια του προγράμματος ευθανασίας Τ4. Έτσι οι εκτελέσεις με τα φορτηγά διεξήχθησαν με απόλυτη μυστικότητα, έως ότου σταματήσει, λόγω διαμαρτυριών στο εσωτερικό της Γερμανίας η εφαρμογή του προγράμματος. 

Κατόπιν, ο  Χέρμπερτ Λάνγκε, ο διοικητής του πρώτου στρατοπέδου εξόντωσης στις κατεχόμενες από τους ναζί περιοχές  της ανατολής, του Κέλμνο, ζήτησε πολλά τέτοια φορτηγά προκειμένου να εξοντώσει εύκολα και γρήγορα τους υπεράριθμους Εβραίους των γκέτο της Πολωνίας, αλλά και ορισμένους Πολωνούς και Ρομά.

 Υπολογίζεται ότι, πριν δημιουργηθούν οι σταθεροί θάλαμοι εξόντωσης, περίπου 150.000 μέχρι και 300.000 άνθρωποι εξοντώθηκαν μέσα σε τέτοια φορτηγά. Από αυτούς οι περισσότεροι ήταν Εβραίοι. Κατόπιν τη σκυτάλη πήραν οι θάλαμοι αερίων στα νεοϊδρυθέντα στρατόπεδα του θανάτου, όπως το Άουσβιτς, την Τρεμπλίνκα και τόσα ακόμα. Αυτό συνέβη επειδή οι εκτελέσεις με το κινητό φορτηγό του θανάτου, το οποίο έγραφε απέξω για καμουφλάζ "Kaiser's Kaffee-Geschaft", το οποίο σημαίνει Εταιρεία Καφέ του Κάιζερ, δεν ήταν δυνατόν να κρατηθούν για πολύ μυστικές.

ΠΗΓΕΣ

-Laurence Rees, Το Ολοκαύτωμα, μια νέα ιστορία, εκδ. Πατάκη

-Laurence Rees, Άουσβιτς, εκδ. Πατάκη

Ξενοφών Κοντιάδης, Η περιπετειώδης ιστορία των επαναστατικών συνταγμάτων του 1821, εκδ. Καστανιώτη, 2021, σελ.196

 

https://www.kastaniotis.com/book/978-960-03-6875-8

Εκτός από τα πολεμικά γεγονότα του Αγώνα της Παλιγγενεσίας μας, εξίσου σημαντικές ήταν και οι πρώτες εθνοσυνελεύσεις του λαού μας, εθνοσυνελεύσεις οι οποίες θεμελίωσαν το πολίτευμα του νεογέννητου ελληνικού κράτους με την ψήφιση των πρώτων συνταγμάτων της ελληνικής πολιτείας.

Με αυτές ακριβώς τις εθνοσυνελεύσεις και τα συντάγματα του Αγώνα, ασχολείται ο Ξενοφών Κοντιάδης, καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, στο βιβλίο του "Η περιπετειώδης ιστορία των επαναστατικών συνταγμάτων του 1821".

Πρόκειται για μία έξοχη μελέτη που αναλύει τις συνθήκες γέννησης των ελληνικών συνταγμάτων και τις επιδράσεις που αυτά δέχτηκαν από προγενέστερα συντάγματα της Ευρώπης και τις απόψεις Ελλήνων Διαφωτιστών, του Ρήγα Φεραίου και του Αδαμάντιου Κοραή. Ο Κοντιάδης αναφέρει επίσης τους πληρεξούσιους που έλαβαν μέρος στις εθνοσυνελεύσεις, καθώς και το αποτέλεσμα των αποφάσεων και τις κυβερνήσεις που προέκυψαν από τις συγκεκριμένες εθνοσυνελεύσεις που οδήγησαν στην ψήφισή τους. 

Το πνεύμα σύμφωνα με το οποίο είναι γραμμένη η παρούσα μελέτη, μας το εξηγεί ο ίδιος ο συγγραφέας στο βιβλίο του:

 "Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως το περιεχόμενο και τις λειτουργίες των Συνταγμάτων, αν δεν ανατρέξουμε στα ιστορικά γεγονότα που καθορίζουν τη γέννηση και την εφαρμογή τους, ούτε όμως να εμβαθύνουμε στην ερμηνεία των γεγονότων αυτών αγνοώντας την επίδραση των Συνταγμάτων στις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις".

Και συνεχίζει, δανειζόμενος τη ρήση του Αμερικανού συνταγματολόγου Μαρκ Τάσνετ:

"Το συνταγματικό δίκαιο είναι δίκαιο είναι βαθιά ενταγμένο στο θεσμικό, δογματικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο κάθε χώρας, και είναι πιθανό να σφάλλουμε, αν προσπαθούμε να εξετάσουμε μία συγκεκριμένη νομολογία ή ένα θεσμό χωρίς να λάβουμε υπόψη μας τον τρόπο με τον οποίο συνδέεται στενά με το πλαίσιο στο οποίο ανήκει".

Όπως μας λέει, επομένως, ο ίδιος ο συγγραφέας, δεν εξετάζει στο βιβλίο του τα Συντάγματα της Επανάστασης αποκομμένα από τα υπόλοιπα γεγονότα της Επανάστασης, αλλά, αντιθέτως, τοποθετεί τη γέννησή τους στο πλαίσιό της και τη συσχετίζει με τις εμφύλιες διενέξεις που έλαβαν χώρα πριν, μετά και κατά τη διάρκεια των Εθνοσυνελεύσεων που τα ψήφισαν.

Εκτός από τις κατά  τόπους διενέξεις, λοιπόν, όπως εκείνη των Ρουμελιωτών με τους Μωραΐτες, οι Έλληνες αυτόχθονες ήρθαν σε ρήξη, κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης με τους ετερόχθονες, όπως και οι οπλαρχηγοί με τους προκρίτους και τους Φαναριώτες.

Αφού αναλύσει το φαινόμενο του φατριασμού, ο Ξ.Κ. επεξηγεί τις επιδράσεις που είχαν τα γαλλικά συντάγματα λόγιοι όπως ο Ρήγας και ο Κοραής, έργα όπως η Ελληνική Νομαρχία αλλά και το σύνταγμα της Επτανήσου Πολιτείας στη δημιουργία των συνταγμάτων του Αγώνα.

Κατόπιν εξετάζει τα τοπικά πολιτεύματα πριν παραθέσει αναλυτικά τα γεγονότα των ίδιων των εθνοσυνελεύσεων. Η Α΄εθνοσυνέλευση έλαβε χώρα το 1821-1822 στο χωριό Πιάδα της Επιδαύρου και δημιούργησε το πρώτο ελληνικό σύνταγμα με τίτλο Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδας, αφού, οπωσδήποτε, επρόκειτο για κάτι προσωρινό και όχι μόνιμο.

Οι μηχανορραφίες των Φαναριωτών Νέγρη και Μαυροκορδάτου και η αντιπαράθεσή τους με τους οπλαρχηγούς, οδήγησαν στον παραγκωνισμό του Υψηλάντη και του Κολοκοτρώνη και στο ξέσπασμα του πρώτου εμφυλίου πολέμου.

Σε τέτοιο αρνητικό κλίμα διεξήχθη η Β΄ εθνοσυνέλευση στο Άστρος  της Κυνουρίας  το 1823 με τον Νόμο της Επιδαύρου να αποτελεί μία απλή αναθεώρηση του πρώτου συντάγματος της Επιδαύρου.

Η Γ΄εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας το 1826- 1827 ψήφισε εν τέλει, στο ίδιο διχαστικό κλίμα, το πιο φιλελεύθερο και δημοκρατικό σύνταγμα της εποχής στην Ευρώπη, ένα σύνταγμα το οποίο έμελε, όμως, να μείνει ανεφάρμοστο εξαιτίας της αναστολής του που αποφάσισε ο Καποδίστριας, ο πρώτος Κυβερνήτης του ελληνικού κράτους, μετά από την κάθοδό του στην Ελλάδα.

Αυτό ονομαζόταν σύνταγμα, και όχι πολίτευμα, και δεν είχε τον τίτλο προσωρινό, αφού ήδη είχε αποφασιστεί από τις Μεγάλες Δυνάμεις η Ελλάδα να αποτελέσει αρχικά ένα αυτόνομο, και κατόπιν, ανεξάρτητο κράτος.

Στο επίλογο του βιβλίο του, ο συγγραφέας εξηγεί τους λόγους για τους οποίους έχει τόσο μεγάλη σημασία η δημιουργία των ελληνικών συνταγμάτων, συνταγμάτων τα οποία έθεσαν τον θεμέλιο λίθο της ελληνικής πολιτείας, παρά τις εμφύλιες έριδες που αναπόφευκτα συνόδεψαν τον σχεδιασμό τους.

Εν ολίγοις, πρόκειται για μία μικρή, ευκολοδιάβαστη και εύληπτη μελέτη που προσφέρει αναλυτικές πληροφορίες για τα πολιτικά γεγονότα που σημάδεψαν τον Αγώνα της Ελληνικής Παλιγγενεσίας.

Σαμπαχαττίν Αλή, Διηγήματα, εκδ. Τσουκάτου, μετάφρ. Θ.Ζαραγκαλής, 2021, σελ.125

 

http://www.tsoukatou.gr/logotexnia/diigimata-sabahattin-detail.html

 Ο Σαμπαχαττίν Αλή αποδεικνύεται ένας συγγραφέας που ομοιάζει με έναν καλά κρυμμένο θησαυρό για όποιον αναγνώστη δεν τον γνώριζε και αποφασίσει να εντρυφήσει στα γραπτά του.

Η σύγχρονη τουρκική λογοτεχνία έχει αναμφίβολα να επιδείξει μεγάλα ονόματα, από τον Ναζίμ Χικμέτ και τον Ορχάν Παμούκ , μέχρι τον Ζουλφού Λιβανελί και τον Αχμέτ Ουμίτ. Λίγοι όμως γνωρίζουν πως οι γίγαντες πάνω στους οποίους στηρίχτηκαν ήταν οι δύο μεγάλοι διηγηματογράφοι της Τουρκίας, ο Σαΐτ Φαΐκ Αμπασίγιανικ και ο Σαμπαχαττίν Αλή.

Ο Σ.Α. στη διάρκεια της βραχύβιας ζωής του έγραψε εξήντα τέσσερα διηγήματα- δέκα από αυτά περιλαμβάνονται στο παρόν βιβλίο-, δύο ποιητικές ανθολογίες και τρία μυθιστορήματα, ενώ μετέφρασε επίσης και επτά βιβλία από τα γερμανικά στα τουρκικά. 

Γεννήθηκε το 1907 στην Ανατολική Θράκη και δολοφονήθηκε του 1948 σε ηλικία 41 ετών. Κομμουνιστής, ειρηνιστής, αντιφασίστας και αντιρατσιστής, φυλακίστηκε πολλάκις από το καθεστώς του Κεμάλ. Δεν θα πρέπει, λοιπόν, να μας εκπλήσσει η δολοφονία του, αν και το γεγονός εξακολουθεί σήμερα να αποτελεί μυστήριο.

Τα διηγήματά του εντάσσονται στον χώρο του μαγικού ρεαλισμού, με τα πραγματικά γεγονότα να διατηρούν μία φανταστική διάσταση. Η γλώσσα των διηγημάτων του διατηρεί έναν μουσικό ρυθμό και μία γλαφυρότητα που σπάνια τη συναντάμε σε τέτοιο επίπεδο τελειότητας στους σύγχρονους συγγραφείς. Ήταν, επομένως, φυσικό να ασκήσει ο Σ.Α. τέτοια επιρροή στους σύγχρονους Τούρκους λογοτέχνες.

Η αγάπη του συγγραφέα για τη μουσική-ιδίως την κλασική- είναι ολοφάνερη στο κείμενο, αφού σε κάποια από τα διηγήματά του πρωταγωνιστούν και μουσικά όργανα, όπως το βιολοντσέλο και το κλαρινέτο. Το ίδιο φανερή είναι και η αγάπη του για τη φύση με τις πραγματικά υπέροχες περιγραφές των φυσικών τοπίων, όπως η παρακάτω από το διήγημα που έγραψε το 1930 με τίτλο Η ιστορία του δάσους:

"Το δειλινό έπεφτε σιγά -σιγά. Ο ήλιος είχε αποσυρθεί εντελώς από τον κάμπο που απλωνόταν προς τα κάτω. Μόνο στο μεγάλο δάσος πίσω μας, οι ακτίνες του ήλιου σαν μια κόκκινη τσόχα ριγμένη πάνω στα φύλλα, ταλαντευόταν ελαφρά πέρα δώθε. Σε λίγο χάθηκε τελείως. Και εκείνη τη στιγμή άλλαξαν τα πάντα. Η γεμάτη ζωή πεδιάδα, που σάλευε διαρκώς και έβγαζε ήχους, ήταν πλέον νεκρή. Μια λεπτή, λευκή ομίχλη άρχισε να την καλύπτει. Αντιθέτως το δάσος ζωντάνευε. Τα δέντρα, που από το πρωί μόλις ακουγόταν ο ψίθυρός τους, άρχισαν να μιλούν, να φωνάζουν, να ταρακουνιούνται απλώνοντας τα χέρια τους το ένα στο άλλο. Όχι μονάχα τα δέντρα, αλλά και τα χόρτα της γης, τα ξερά φύλλα, τα κλαδιά, τα αναρριχητικά φυτά που τύλιγαν τους κορμούς, ακόμη και τα καφέ μανιτάρια με τα σκουροπράσινα βρύα είχαν ζωντανέψει".

Εκτός από τη φύση, την οικολογία, τα ζώα και τον κόσμο της υπαίθρου, ο Σ.Α. στα διηγήματά του έχει τις γυναίκες και τον έρωτα ως θεματικούς άξονες. Ένα από τα διηγήματα διαδραματίζεται στην Αφρική, δύο στη Σμύρνη, ενώ άλλα έχουν απροσδιόριστο τόπο και χρόνο. Τα θέματά του κάθε άλλο παρά ανάλαφρα είναι και, σχεδόν όλα, έχουν τραγικό-ή δυσάρεστο- τέλος. Αυτό επισφραγίζει την πικρία που νιώθει ο συγγραφέας για το κατεστημένο και τα κακώς κείμενα του γύρω κόσμου, τα οποία και καταδικάζει. Ιδιαίτερα το διήγημα Τσιρκίντζε, το τελευταίο του βιβλίου, περιέχει μία καλά συγκαλυμμένη μομφή του συγγραφέα προς την πολιτική εκδίωξης των Ελλήνων από την Τουρκία και την πολιτική του τουρκικού κράτους γενικότερα υπέρ των δυνατών.

Ορισμένα από τα διηγήματα είναι αλληγορικά, ενώ όλα είναι γραμμένα με μεγάλη ευαισθησία και καλαισθησία στη γραφή. Ο συγγραφέας ασχολείται και με τον κόσμο του περιθωρίου, με τις πληγές της Ιστορίας που δεν έχουν ακόμη επουλωθεί, με μνήμες πολέμου και με την απληστία των ανθρώπων. Πολλά από τα διηγήματά του μπορούν κάλλιστα να θεωρηθούν διδακτικά, ενώ ένα από αυτά Το γυάλινο κτίριο, προσιδιάζει σε αλληγορία μύθου που θυμίζει τον Αίσωπο.

Το γεγονός ότι ο Σ.Α. ήταν ένας πραγματικός μάστορας του διηγήματος τεκμηριώνεται και από το γεγονός ότι αλλάζει ύφος και στυλ αφήγησης σε κάθε του διήγημα, σαν χαμαιλέοντας που αλλάζει διαρκώς χρώμα μέσα στο φυσικό του περιβάλλον. Κινείται με άνεση σε όλα τα αφηγηματικά πρόσωπα, από το πρώτο και το τρίτο, μέχρι και το απαιτητικό δεύτερο ενικό πρόσωπο και εγκιβωτίζει αφηγήσεις άλλων μέσα στην διήγηση του κυρίως αφηγητή.

Εν ολίγοις, πρόκειται για ένα βιβλίο έκπληξη, ένα μικρό διαμάντι της τουρκικής λογοτεχνίας στην πολύ καλή μετάφραση του θ. Ζαραγκαλή, το οποίο θα ωθήσει τους περισσότερους αναγνώστες να ανακαλύψουν και άλλα έργα του συγκεκριμένου συγγραφέα.

Αντώνης Ε. Χαριστός, Οι μαστοί των Αθηνών, εκδ. Γράφημα, 2021, σελ.306

 

https://grafima.com.gr/%CE%B2%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%AF%CE%B1/%ce%bf%ce%b9-%ce%bc%ce%b1%cf%83%cf%84%ce%bf%ce%af-%cf%84%cf%89%ce%bd-%ce%b1%ce%b8%ce%b7%ce%bd%cf%8e%ce%bd/

Κυρίως ηθογραφικό και ψυχογραφικό, αλλά και ιστορικό και τοπογραφικό, είναι σε μεγάλο βαθμό το μυθιστόρημα του νέου λογοτέχνη και φιλολόγου Οι μαστοί των Αθηνών, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γράφημα και του οποίου η υπόθεσή διαδραματίζεται στην Αθήνα των τελών του 19ου αιώνα.

Δεν γνωρίζω αν αυτή ήταν ευθύς εξαρχής η πρόθεση του συγγραφέα, αλλά το πρώτο πράγμα που προσέχει κανείς στο βιβλίο είναι η γλώσσα. Ιδιαίτερη και καλοδουλεμένη, αποκαλύπτει ήδη από την πρώτη πρόταση την φιλολογική ιδιότητα του συγγραφέα, καθώς παρουσιάζει προτίμηση σε αρχαϊκούς τύπους διαφόρων λέξεων, με αποτέλεσμα να θυμίζει πάρα πολύ τη δημοτική γλώσσα της εποχής στην οποία διαδραματίζεται το μυθιστόρημα και να μεταφέρει ευθύς αμέσως τον αναγνώστη σε αυτήν.

Φλερτάρει, επομένως, με παλιότερους τύπους της γλώσσας μας ο Αντώνης Χαριστός, τέτοιους που συνήθιζαν πολύ οι δημοτικιστές συγγραφείς της εποχής εν Αθήναις, χωρίς όμως το κείμενό του να βαραίνει ούτε στο ελάχιστο. Αυτή η διαρκής ερωτοτροπία της γλώσσας με το παρελθόν αφήνει να φανεί σε κάθε σελίδα του βιβλίου όλη η αγάπη που τρέφει ο συγγραφέας για την ελληνική γλώσσα και την επιστήμη του, τη Φιλολογία. Οπωσδήποτε πάντως, η γλώσσα μας παραπλανάει σχετικά με την ηλικία του συγγραφέα, αφού σήμερα ελάχιστοι νέοι σε ηλικία συγγραφείς δουλεύουν τόσο άρτια την ελληνική γλώσσα.

Το ιδιαίτερα, όμως, ατμοσφαιρικό αυτό μυθιστόρημα παρουσιάζει τα θεματικά χαρακτηριστικά- όχι όμως και τη δομή-μιας αρχαίας τραγωδίας και αποτελεί συγχρόνως μία έξυπνη σάτιρα, τύπου Αριστοφάνη, για τα σεμνότυφα ήθη της εποχής.

Οι χαρακτήρες του είναι αντιπροσωπευτικοί των ανθρώπων της  μικρής Ελλάδας του 19ου αιώνα: νέοι και ανερχόμενοι λογοτέχνες, απλοί άνθρωποι του λαού, φιλόδοξοι πολιτικοί και γυναίκες καταπιεσμένες από τα σεμνότυφα ήθη της εποχής,  όλοι τους με τις επιμέρους ομαδοποιήσεις τους σε βασιλικούς και δημοκρατικούς, σε αστούς και αριστοκράτες, σε ξένους και Έλληνες, σε αυτόχθονες και ετερόχθονες, σε εκσυγχρονιστές και οπαδούς της παράδοσης. 

Εν ολίγοις, πρόκειται για μία πλήρη τοιχογραφία της κοινωνίας της Αθήνας στα τέλη του 19ου αιώνα. Διότι ακόμη πιο πάνω από την Ιστορία στο συγκεκριμένο έργο στέκεται η ακριβής απεικόνιση της κοινωνίας της εποχής και των ανθρώπων της, με όλα τους τα πιστεύω, τους φόβους, τα πάθη, τις ιδέες και τις σεμνοτυφίες τους.

Και ύστερα έρχονται οι μνήμες... Μνήμες κάθε λογής, μνήμες της ελληνικής αρχαιότητας, του Βυζαντίου, της τουρκοκρατίας και της Ελληνικής Επανάστασης, όλα σε ένα αξεδιάλυτο κουβάρι που συνθέτει την Ελλάδα και την Αθήνα του 19ου αιώνα, αλλά και του σήμερα.

Σκόρπιες πολιτικές αναφορές σε γεγονότα της εποχής, όπως, για παράδειγμα, η διαμάχη Τρικούπη-Δηλιγιάννη ή τα Ευαγγελιακά, δεν κάνουν το βιβλίο και τον συγγραφέα να παρεκκλίνει από τον πρωταρχικό του στόχο που δεν είναι άλλος από την καταγραφή των ηθών της εποχής όπως αυτά κρύβονται επιμελώς πίσω από τις κλειστές πόρτες και τα φανταχτερά σαλόνια. 

Η γρήγορη εξέλιξη της πλοκής έρχεται επίσης σε δεύτερη μοίρα στο μυθιστόρημα, σε σχέση με την ανάπτυξη των σωκρατικών διαλόγων, που θίγουν πολυάριθμα θέματα, από την πολιτική μέχρι τη Λογοτεχνία. Η γλώσσα που χρησιμοποιείται δε στις περιγραφές, ιδίως τις ερωτικές, είναι αξιοπρόσεκτη, με λόγο μακροπερίοδο και τη χρήση πολλών επιθέτων και επιρρημάτων, που δεν θα θυμίσει στον αναγνώστη καμία άλλη.

Οι κύριοι χαρακτήρες είναι άνθρωποι  οι οποίοι διαφέρουν κατά κόρον ο ένας από τον άλλον: Η μοιραία Κασσάνδρα, γυναίκα ποιήτρια που ξεφεύγει από το πρότυπο των γυναικών τριγύρω της σαν Υπατία μιας άλλης εποχής, ο φιλόδοξος Κωνσταντίνος Ρωμανός με το πομπώδες βυζαντινό όνομα που επαγγέλεται Υπουργός Οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων, η Valeria de Sux, η εκλεπτυσμένη Γαλλίδα σύζυγός του, η άλλη κόρη της, η αδελφή της Κασσάνδρας με το επίσης αρχαίο όνομα Φαίδρα και, τέλος, οι δύο άντρες που τσακώνονται διαρκώς σαν τα κοκόρια, ο μισογύνης ποιητής Γρηγόριος Πετμεζάς, ο βασιλικός Θεόδωρος Βεντύρης και ο Γεώργιος Καπελούζος, δημοκρατικού και φιλελεύθερου ιδιοκτήτη καφενέ στην οδό Ερμού.

Τελικά αυτό που εύλογα αναρωτιέται κανείς, με τόσους  ποιητές και λογοτέχνες που πρωταγωνιστούν στο βιβλίο, είναι μήπως ο ίδιος ο συγγραφέας βλέπει τον εαυτό του σε κάποιους από αυτούς τους λογοτέχνες του παρελθόντος, ή μήπως, απλά προσέδωσε σε αυτούς κάποια δικά του χαρακτηριστικά και τον δικό του τρόπο σκέψης. Αναντίρρητα πάντως, η στενή συνάφεια μεταξύ των λογοτεχνών πρωταγωνιστών του βιβλίου και του ίδιου του Αντώνη Χαριστού είναι δεδομένη. 

Οι χαρακτήρες του είναι πλήρεις, αφού τους συλλαμβάνει σε όλη τους την ολότητα και φαίνεται τελικά να κατανοεί πλήρως τα λεγόμενα και τις πράξεις τους.

Το φινάλε είναι απροσδόκητο, θυμίζει φινάλε αρχαίας τραγωδίας και η μοίρα της Κασσάνδρας εκείνη της φιλοσόφου Υπατίας. Ολόκληρο το έργο περιέχει πολλές αναφορές στην αρχαιότητα, από τις οποίες συμπεραίνει εύλογα κανείς ότι η γνώση του συγγραφέα για την αρχαία ελληνική φιλολογία είναι μεγάλη, όπως και η αγάπη του γι' αυτήν. 

Πάνω απ' όλα λοιπόν, Οι μαστοί των Αθηνών είναι ένα έργο το οποίο γράφτηκε με αγάπη και φροντίδα για την ελληνική γλώσσα, την Αθήνα του τέλους του 19ου αιώνα, την Ιστορία, τη Λογοτεχνία αλλά και την ελληνική αρχαιότητα. Υπό αυτό το πρίσμα, επομένως, πρέπει και εμείς ο αναγνώστες να το διαβάσουμε και να περιμένουμε κι άλλες ευχάριστες λογοτεχνικές εκπλήξεις από τον ανερχόμενο συγγραφέα του.

Κοραής Δαμάτης, Αφορμές, εκδ. Βακχικόν, 2021, σελ.260

 

https://ekdoseis.vakxikon.gr/shop/ekdoseis/vakxikon-peza/aformes/

Μικρές αναγνωστικές ιστορίες, μικρές αφορμές λογοτεχνίας μας προσφέρει με τις Αφορμές του ο Κοραής Δαμάτης, συγγραφέας και άνθρωπος του θεάτρου.

Ο Κ.Δ. δεν είχε σκοπό να γράψει ένα ενιαίο έργο, ούτε καν ένα βιβλίο με διηγήματα. Οδηγήθηκε στη συγγραφή μικρών αυτοτελών κειμένων αντλώντας έμπνευση από την καθημερινότητά του κυρίως κατά την περίοδο της πρώτης καραντίνας, απ' ότι μας λέει ο ίδιος.

"Σαράντα δύο μέρες πέρασαν κι ακόμα είμαστε κλεισμένοι στα υπόγεια. Λίγο θέλει να ξεχάσουμε το φως της μέρας. Περιμένοντας να λήξει ο συναγερμός κάθομαι και σημειώνω όσα θυμάμαι, τώρα που ακόμα μπορώ, γιατί φοβάμαι πως με τόσα φάρμακα θα τα ξεχάσω.{...}Μέχρι τώρα έζησα σαν άντρας και σαν γυναίκα και σαν χαμολούλουδο και σαν σπίνος και σαν υδρόβιος άλαλος ιχθύς. Έζησα χθες και σήμερα και αύριο. Ας αρχίσω τις ιστορίες μου".

Μικρές στιγμές πηγαίας έμπνευσης, ποικίλης θεματολογίας, μας χαρίζει, επομένως, ο Κ.Δ. με το παρόν πόνημα. Ήδη από την πρώτη μικρή αφορμή, όπως φάνηκε από το παραπάνω απόσπασμα, μας δίνει το γλωσσικό του στίγμα, αυτό της εσωτερικότητας, της αμφισημίας και της αλληγορίας που χρησιμοποιεί κατά κόρον στις αφορμές του.

Ο συγγραφέας θέλει να μας μιλήσει πρωτίστως για τον άνθρωπο, τις κρυφές σκέψεις και τις επιθυμίες του. Για όλα αυτά που έχει κατά βάθος στον νου του, ενώ πράττει άλλα, εντελώς διαφορετικά από αυτά που σκέφτεται. 

Το γεγονός ότι δεν δίνει τίτλο στις 110 περίπου Αφορμές που περιλαμβάνει το βιβλίο του δεν είναι τυχαίο. Καθώς τις διαβάζει, και ο ίδιος ο αναγνώστης θα διαπιστώσει ότι δύσκολα μπορεί κανείς να τις τιτλοφορήσει. Στις περισσότερες από αυτές δεν υπάρχει αφηγηματικός τόπος, ούτε χρόνος, μονάχα η ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο άνθρωπος μόνος, ολόγυμνος, με τις σκέψεις και το μαύρο της ψυχής του σε κοινή θέα, εκτεθειμένος στα αδηφάγα μάτια των αναγνωστών.

"Μαύρο. Σκοτάδι κάτω απ' τις ασφάλτους, κάτω απ' τς πλάκες των πεζοδρομίων, κάτω απ' τις στέγες... Μέσα στα κουτιά κλεισμένο σκοτάδι, μέσα στους τοίχους,σκοτάδι μέσα στο κλεισμένο στόμα, σκοτάδι πίσω απ' τα μάτια, σκοτάδι μες τα σώματα, κάτω απ' τα χώματα... μαύρο σκοτάδι".

Άλλες από αυτές τις Αφορμές είναι εξαιρετικά σύντομες, σχεδόν ποιητικές. Οι περισσότερες είναι δισέλιδες και αφήνουν τον αναγνώστη με μία επίγευση απορίας στο τέλος, αλλά και μία δυνατή αφετηρία σκέψης και προβληματισμού κυρίως σε ό,τι έχει να κάνει με τον ανθρώπινο ψυχισμό. Πέντε μόνο από αυτές είναι αρκετά μεγάλες ώστε να μπορούν να θεωρηθούν διηγήματα.

Ορισμένες από τις αφηγήσεις είναι συγκλονιστικές, ιδίως εκείνες που μιλούν για τον έρωτα, για γονείς που χάνουν τα παιδιά τους, αλλά και αυτές που μιλούν για τον θάνατο, αυτόν τον δυνάστη, τον ανελέητο βασανιστή των ψυχών μας, τον οποίο κατά βάθος όλοι μας τον τρέμουμε και προσπαθούμε μάταια να τον εξορκίσουμε.

Πολλές από τις Αφορμές είναι σαν να διαδραματίζονται σε έναν φανταστικό, δυστοπικό και ουτοπικό κόσμο. Ο αναγνώστης δεν είναι όμως βέβαιος γι' αυτό, καθώς ή αμφιβολία για ό,τι διαβάζει τον κατατρέχει. Γενικότερα, για τίποτε από όσα περιέχονται στο παρόν πόνημα δεν μπορεί να είναι σίγουρος.

Ο συγγραφέας δείχνει να επιμένει στα θέματα της μητρότητας και στο χάος των ειδήσεων. Τρένα και συρμοί παρουσιάζονται επίσης συχνά στις Αφορμές του, αποτελώντας, ως φαίνεται, πηγή έμπνευσης γι' αυτόν.

 Κάποιες από τις μικρές αφηγήσεις αποτελούν μία σιωπηλή διαμαρτυρία για την τρελή εποχή που ζούμε. Άλλες, όπως προειπώθηκε, ενστερνίζονται περισσότερο τη φόρμα του διηγήματος, αφού περιέχουν μια κάποια υπόθεση, ενώ άλλες αποτελούν περισσότερο μια απλή καταγραφή σκέψεων και ιδεών.

"Άραγε, τα ξαναβρίσκουμε όταν επιστρέφουμε; Επάνοδος. Επιστρέφεις σε μια πόλη... σ' έναν άνθρωπο. Και δες... δες πως σε κοιτούν όλα αυτά που άφησες φεύγοντας. Κάνουν σαν να σε περίμεναν, σαν να μην είχες φύγει. Πέφτουν πάνω σου και σε κατακλύζουν εξ αρχής, αψηφούν τον χρόνο, κάνουν σαν να μην πέρασε στιγμή, γίνονται τώρα".

Η αφηγηματική ποικιλία μέσω της οποίας συντελείται όλο αυτό εκπλήσσει ευχάριστα, όπως άλλωστε και η λυρική, κελαρυστή γλώσσα. Ο συγγραφέας δεν διστάζει να γράψει σε όλα τα πρόσωπα, πρώτο, δεύτερο και τρίτο ενικό- κυρίως, βέβαια στο τελευταίο-και να χρησιμοποιήσει τόσο διαλόγους, όσο και εγκιβωτισμένες αφηγήσεις ή γράμματα μέσα στις σύντομες αυτές μικροδιηγήσεις του. Και φαίνεται να τα παρατηρεί όλα εξονυχιστικά. Τίποτα δεν του ξεφεύγει. Αποδεικνύεται, έτσι, εξόχως παρατηρητικός, όπως μονάχα οι άνθρωποι του θεάτρου και οι σκηνοθέτες μπορούν να είναι.

Εν ολίγοις, οι Αφορμές του Κοραή Δαμάτη αποτελούν μία γνήσια κατάθεση ψυχής από έναν άνθρωπο του θεάτρου, εραστή των λέξεων και του λόγου.

Δέσποινα Χατζή, Το πανδοχείο, εκδ. Μίνωας, 2021, σελ. 606

 https://minoas.gr/product/to-pandocheio/

Ελάχιστα βιβλία έχουν ασχοληθεί με τον ελληνισμό της Κάτω Ιταλίας, της Μεγάλης Ελλάδας δηλαδή, όπως ονομαζόταν στην αρχαιότητα η περιοχή, και δη με μία τόσο επιτυχημένη λογοτεχνική ακροβασία ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν όσο  "Το πανδοχείο" της Δέσποινας Χατζή.

Ο τόπος στον οποίο διαδραματίζεται μέρος της υπόθεσης, ήτοι τα ελληνόφωνα χωριά της Καλαβρίας, παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Το ίδιο και η εποχή, ιδίως η παρελθοντική, η εποχή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η οποία εναλλάσσεται με αναφορές στη δεκαετία του 1990.

Κεντρική ηρωίδα στο 1941 είναι η Βασιλική, γυναίκα του δικηγόρου και φιλοναζί Αριστείδη Ιωακειμίδη, στην Αθήνα της γερμανικής κατοχής. Η Βασιλική, η οποία κρύβει συγχρόνως και ένα καλά φυλαγμένο οικογενειακό μυστικό, αντιτίθεται στη φιλογερμανική πολιτική του συζύγου της στο πλάι του μικρότερου αδελφού του, του Φωκά, μαζί με κάποιες άλλες γυναίκες της οικογένειας. Θα προσπαθήσει να διαφυλάξει την οικογενειακή ισορροπία για χάρη της κόρης της Αντονέλλας.

Στα 1995 η Αντονέλλα, η οποία επέλεξε από το 1960 να ζήσει στην Καλαβρία μαζί με τον σύζυγό της Αναστάζιο Αντριότι, αποφασίζει να περάσει τη δύση της ζωής της στο πανδοχείο της Magna Grecia στο Ρήγιο μαζί με ένα γοητευτικό κολάζ από διάφορους συγκατοίκους και μέλη της οικογένειάς της. Όλοι έχουν να πουν τις δικές τους ιστορίες, η ιστορία όμως της Αντονέλλας έχει ειδικό βάρος και σκιάζεται από τη ντροπή της για το φιλοναζιστικό παρελθόν του πατέρα της. Θα καταφέρει άραγε να βρει τη λύτρωση;

Το βιβλίο μας μεταφέρει στις γεύσεις, τα χρώματα και τα αρώματα του τόσο γοητευτικού και κοντά στην ελληνική νοοτροπία ιταλικού Νότου και μας ξεναγεί στη ζωή των ελληνόφωνων κοινοτήτων του τότε και του σήμερα.

Παράλληλα, όμως, εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η σύζευξη που επιχειρεί η συγγραφέας με την εποχή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και τις δύο διαφορετικές στάσεις που τήρησαν οι Έλληνες στον πόλεμο, εκείνης της συνεργασίας με τον κατακτητή και εκείνης της αντίστασης. 

Το βιβλίο θα μας βάλει σε σκέψεις, τόσο γύρω από τη γερμανική κατοχή όσο και γύρω από το θεμελιώδες ερώτημα: είναι τελικά θεμιτό να παιδεύουν τα τέκνα οι αμαρτίες των γονέων τους;

Εν ολίγοις, το βιβλίο αποτελεί την καλύτερη πρόταση για όσους επιθυμούν να διαβάσουν κάτι έξω από τα συνηθισμένα και παράλληλα να μάθουν για την ιστορία μίας περιοχής η οποία κάποτε ήταν ελληνική.

Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, Το σκάνδαλο του αιώνα, εκδ. Ψυχογιός, μεταφρ. Μαρία Παλαιολόγου, 2021, σελ.408

 

https://www.psichogios.gr/el/to-skandalo-toy-aiwna.html

Τον μεγάλο, βραβευμένο με νόμπελ Κολομβιανό λογοτέχνη, Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες τον γνωρίζουμε όλοι από τα Εκατό χρόνια μοναξιά και από τον Έρωτα στα χρόνια της χολέρας. Κάποιοι, επομένως, ίσως εκπλαγούν αν μάθουν ότι ο Μάρκες δεν ήταν μόνο συγγραφέας, αλλά και ένας πολύ επιτυχημένος δημοσιογράφος. Μάλιστα ο ίδιος έλεγε: "Δεν θέλω να με θυμούνται για τα Εκατό χρόνια μοναξιά, ούτε για το Βραβείο Νόμπελ, αλλά για την εφημερίδα". Πρόκειται, το δίχως άλλο, για μία δήλωση που ξαφνιάζει, προερχόμενη μάλιστα και από έναν νομπελίστα συγγραφέα. Αποκαλύπτει όμως, αν μη τι άλλο, πόσο σοβαρά έπαιρνε ο Μάρκες την εργασία του ως δημοσιογράφος.

Για τον αναγνώστη, βέβαια, δεν αλλάζει κάτι. Ο Μάρκες είναι πάντα Μάρκες και η γραφή του είναι πάντα καλοδουλεμένη και υπέροχη ό,τι κι αν γράφει. Ο εραστής των έργων του Μάρκες, όμως, θα χαρεί να ανακαλύψει μέσα σε αυτό το βιβλίο έναν Μάρκες λιγάκι διαφορετικό από τον συγγραφέα των μυθιστορημάτων που τόσο καλά γνωρίζει.

Το σκάνδαλο του αιώνα, λοιπόν, είναι ένα απάνθισμα με πενήντα δημοσιογραφικά κείμενα του μεγάλου λογοτέχνη, γραμμένα από το 1950 ως το 1984, όταν εργαζόταν στην εφημερίδα El Espectador της Μπογκοτά. Δούλεψε επίσης στο Momento, ένα περιοδικό του Καράκας και διατηρούσε στήλη στην ισπανική El Pais.

O Κριστόμπαλ Πέρα στον πρόλογο του βιβλίου μας προσφέρει ένα σύντομο βιογραφικό του μεγάλου λογοτέχνη προκειμένου να γνωρίσει ο αναγνώστης το γενικότερο πλαίσιο της συγγραφής των κειμένων του βιβλίου. Τα κείμενα που επέλεξε ο ίδιος για να συμπεριληφθούν στο παρόν βιβλίο, κείμενα ποικίλης θεματολογίας, είναι εκείνα στα οποία ο παραμυθάς Μάρκες του μαγικού ρεαλισμού συνεργάζεται αγαστά με τον δημοσιογράφο. Εν ολίγοις, πρόκειται για κείμενα τα οποία δεν κατορθώνουν να κρύψουν το ταλέντο του συγγραφέα πίσω από την ταμπέλα του δημοσιογράφου.

Ο Γκαμπριέλ ταξίδεψε πολύ στη ζωή του. Ήταν δηλωμένος αριστερός και φίλος του Φιντέλ Κάστρο. Επόμενο, λοιπόν, είναι να  μιλάει και για πολιτική στο δημοσιογραφικά του κείμενα. Επίσης, πολλά από αυτά είναι αφιερωμένα στα ταξίδια που έκανε, στο Μεξικό, την Καραϊβική, την Ουγγαρία του Κάνταρ και άλλα μέρη της Ευρώπης και του κόσμου.

Πέρα από αυτά, ο αναγνώστης θα μυηθεί με χαρά στις λαογραφικές πληροφορίες που μας προσφέρουν τα κείμενα του Μάρκες για την Κολομβία, τη Βενεζουέλα, αλλά και ολόκληρη τη Λατινική Αμερική. Πρόθεση του συγγραφέα δεν είναι, φυσικά, αυτή, να μας προσφέρει δηλαδή μία λαογραφική τοιχογραφία της πατρίδας του, αλλά πρόκειται για μοιραίο συνακόλουθο εξαιτίας της συγγραφής κειμένων ποικίλης θεματολογίας και επικαιρότητας για τη Λατινική Αμερική.

Άλλα κείμενα ασχολούνται με μεγάλα πολιτικά γεγονότα της εποχής ή και με ανεξιχνίαστα αστυνομικά εγκλήματα, όπως εκείνο που αποκαλεί ο Μάρκες ως "το σκάνδαλο του αιώνα", το μυστήριο της εξαφάνισης της Βίλμα Μοντέζι.

Στα άρθρα περιέχονται ακόμη πολλές ετερόκλητες πληροφορίες, όπως για τις τραβεστί και για τους Beatles, για μεγάλους λογοτέχνες, όπως ο Μπόρχες, που ο Μάρκες θαύμαζε απερίφραστα, αλλά και για κάποιους πολιτικούς, όπως τον Μπατίστα, τον Χρουστσόφ, τον Ίντεν και τον Αιζενχάουερ. Κάθε άρθρο έχει στο τέλος την ημερομηνία δημοσίευσης και την εφημερίδα στην οποία πρωτοδημοσιεύτηκε.

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα θα φανούν στον αναγνώστη τα κείμενα του Μάρκες τα οποία σχετίζονται με τη Λογοτεχνία, με τις προτιμήσεις του και τις απόψεις του για τη συγγραφή γενικά. Μαθαίνουμε έτσι για την προτίμησή του στον Ιάπωνα λογοτέχνη τον Γιασουνάρι Καβαμπάτα. Παρακολουθούμε συνάμα, όμως, με μέγιστη απόλαυση και όλα όσα μας λέει στα κείμενά του με πολύ χιούμορ γενικότερα για τους συγγραφείς και τον χώρο του βιβλίου:

"Η συγγραφή βιβλίων είναι αυτοκτονικό επάγγελμα. Κανένα δεν απαιτεί τόσο χρόνο, τόση δουλειά, τέτοια αφοσίωση σε σχέση με τα άμεσα οφέλη. Δεν νομίζω πως είναι πολλοί οι αναγνώστες που, τελειώνοντας την ανάγνωση ενός βιβλίου, αναρωτιούνται πόσες ώρες και οικιακών συμφορών κόστισαν στον συγγραφέας εκείνες οι διακόσιες σελίδες και πόσο αμείφθηκε για τη δουλειά του".

"Ένας καλό συγγραφέας θα συνεχίσει να γράφει όπως και να έχει, ακόμα και με τρύπια παπούτσια, ακόμα κι αν τα βιβλία του δεν πουλάνε".

Για τους μεταφραστές:

"Κάποιος είπε πως η μετάφραση είναι ο καλύτερος τρόπος να διαβάζεις. Θεωρώ επίσης πως είναι και ο πιο δύσκολος, ο πιο αχάριστος και ο πιο κακοπληρωμένος".

Για το βραβείο Νόμπελ:

"Κάθε χρόνο ένα φάντασμα προκαλεί νευρικότητα στους μεγάλους συγγραφείς: το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας".

Τέτοιου είδους ρήσεις και αφορισμοί συναποτελούν μεγάλο μέρος του βιβλίου. Ο λόγος είναι πνευματώδης και παιγνιώδης, με λεπτές αποχρώσεις χιούμορ και ειρωνείας και γλαφυρές, μυθιστορηματικού τύπου, περιγραφές. Δεν υπάρχει τίποτε το περιττό σε αυτό το μείγμα δημοσιογραφικού και μυθιστορηματικού-διηγηματικού λόγου.

Πολλά κείμενα φλερτάρουν με το μυθιστόρημα. Είναι, δηλαδή, περισσότερο μυθιστορηματικά παρά δημοσιογραφικά. Εφόσον, πάντως, ο ίδιος ο συγγραφέας θεωρούσε τον εαυτό του πάνω απ' όλα έναν καλό και σωστό δημοσιογράφο, εμείς οι αναγνώστες αξίζει τον κόπο να του δώσουμε την ευκαιρία να μας αποκαλύψει εκτός από το συγγραφικό του δαιμόνιο και το δημοσιογραφικό!

Βλάντιμιρ Ναμπόκοφ, Άντα ή Πάθος, μεταφρ. Μ. Αναγνωστοπούλου, εκδ. Πατάκη, 2021, σελ.667

 

https://www.patakis.gr/product/646814/vivlia-logotexnia-pagkosmia-logotexnia/Anta-h-Pathos-Ena-oikogeneiako-xroniko/

 

 Έναν αιμομικτικό έρωτα σε ένα ημι-φανταστικό περιβάλλον μας παρουσιάζει ο μεγάλος Ρώσος λογοτέχνης Βλάντιμιρ Ναμπόκοφ στο εκτενέστερό του μυθιστόρημα "Άντα ή Πάθος". Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα το οποίο βρίσκεται σε έναν συνεχή διάλογο μεταξύ του φανταστικού και του πραγματικού στοιχείου.

Η Άντα είναι πρώτη ξαδέλφη του Βαν και συνώνυμη για εκείνον με το Πάθος. Οι δυο τους θα ξεκινήσουν μία ιδιότυπη ερωτική σχέση όντας δωδεκάχρονα παιδιά που βρίσκονται στο κατώφλι της εφηβείας. Αυτή η σχέση θα συνεχιστεί ως την ωριμότητά τους με πολλές διακυμάνσεις.

Οι δύο εραστές  κάνουν βόλτες στην εξοχή, ποδηλατούν, κολυμπούν, συζητούν ατελείωτα, ερωτεύονται και γεύονται ο ένας τους χυμούς του άλλου. Ύστερα απιστούν,χωρίζουν, ξαναβρίσκονται και πάλι από την αρχή.

Ο συγγραφέας δεν στέκεται τόσο στο παράνομο γεγονός του έρωτά τους, όσο στον τρόπο με τον οποίο η σχέση αυτή καθόρισε τις ζωές, όχι μόνο τις δικές τους, αλλά όλης της οικογένειας, στο πέρασμα του χρόνου. Παρακάτω παραδίδεται η άποψη της ίδιας της Άντα για το θέμα, διά στόματος Ναμπόκοφ:

"... τα πρώτα ξαδέλφια έχουν κάθε δικαίωμα να κάνουν μαζί ιππασία. Ακόμα να χορεύουν και να κάνουν πατινάζ, αν θέλουν. Εξάλλου τα πρώτα ξαδέλφια είναι σχεδόν αδέρφια".

Θεωρητικά, ο τόπος στον οποίο εκτυλίσσεται το ειδύλλιο είναι οι ρωσόφωνες επαρχίες της Αμερικής στα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου, στην πραγματικότητα, όμως, η αφήγηση περιλαμβάνει σκηνές από την Αμερική και τη Ρωσία εκείνης της εποχής. Για τον αναγνώστη, πάντως, ούτε ο χώρος, αλλά ούτε και ο χρόνος έχει ιδιαίτερη σημασία. Αυτό που πρωταγωνιστεί πάνω απ' όλα στην αφήγηση είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι, οι πράξεις τους και η ζωή. Κυρίως η ζωή.  Ο Βαν, η Άντα και οι υπόλοιποι χαρακτήρες εντός και εκτός της οικογένειάς τους είναι εκείνοι που γεμίζουν τις σελίδες του βιβλίου και σε αυτούς επικεντρώνεται ο συγγραφέας.

Στο τέλος του βιβλίου του ο συγγραφέας παρουσιάζει στον αναγνώστη, εσνωματωμένη στο κυρίως σώμα της αφήγησής του, τις ιδιόρρυθμες απόψεις του για τον Χώρο και τον Χρόνο.

"Ο Χώρος σχετίζεται με την όραση, την αφή και τη μυϊκή προσπάθεια. Ο Χρόνος συνδέεται αμυδρά με την ακοή... Ο Χώρος είναι ένα ζουζούνισμα στο μάτι κι ο Χρόνος ένα τραγούδι στο αυτί... Ο Χώρος βάζει τα αυγά του στις φωλιές του Χρόνου... Δεν μπορώ να φανταστώ τον Χώρο χωρίς τον Χρόνο, μπορώ, όμως, πολύ άνετα να φανταστώ τον Χρόνο χωρίς τον Χώρο. "Χωροχρόνος"- αυτό το φρικτό υβρίδιο που ακόμα και το σημείο ενώσεώς του μοιάζει φτιαχτό. Μπορεί κανείς να μισεί τον Χώρο και ν' αγαπάει τον Χρόνο".

Η αφήγηση παίρνει χαρακτήρα απομνημονευμάτων, με τον συγγραφέα πότε να αποστασιοποιείται περισσότερο από τους ήρωές του και πότε να γίνεται ένα με αυτούς.

Οι ερωτικές σκηνές της Άντα και του Βαν έχουν πάντα κάτι από το πάθος δύο ώριμων εραστών και από την αθωότητα των πρωτομυημενών νέων στην τέχνη του έρωτα. Και πάντοτε η ερωτική πανδαισία τους είναι αξεδιάλύτα συνδεδεμένη με τους ήχους και τις εικόνες της Φύσης, την οποία τόσο πολύ αρέσκεται να περιγράφει συχνά ο συγγραφέας. Την αγάπη του τελευταίου για τη φύση μαρτυρά το γεγονός ότι ο ίδιος υπήρξε μανιώδης συλλέκτης πεταλούδων.

"Έκαναν έρωτα-κυρίως σε λαγκαδιές και ρεματιές. Σε έναν απλό φυσιολόγο, η ενεργητικότητα αυτών των δύο νεαρών θα μπορούσε να φανεί αφύσικη. Η λαχτάρα που ένιωθε ο ένας για τον άλλον γινόταν αφόρητη αν δεν ικανοποιούνταν μέσα σε λίγες ώρες και μάλιστα αρκετές φορές, στον ήλιο ή στον ίσκιο, στη στέγη ή στο κελάρι, οπουδήποτε. Παρά τα ασυνήθιστα αποθέματα του πάθους του, ο νεαρός Βαν μόλις και μετά βίας μπορούσε ν' ακολουθήσει τον ρυθμό της μικρής χλωμής του amorette (σε τοπική γαλλική διάλεκτο). Η υπέρμετρη εκμετάλλευση της σωματικής απόλαυσης πλησίαζε στην τρέλα και θα μπορούσε να είχε ρουφήξει τα χυμώδη νιάτα τους αν το καλοκαίρι, το οποίο είχε εμφανιστεί υποσχόμενο μια αχαλίνωτη έκρηξη χλοερής λαμπρότητας και ελευθερίας, δεν είχε αρχίσει κάποια νωθρά υπονοούμενα για πιθανή εξασθένιση κι εξανέμιση και εξαΰλωση τέλος της φούγκας του- το έσχατο κρησφύγετο της φύσης, εύστοχες παρηχήσεις (τότε που λουλούδια και μύγες μιμούνται τα μεν τις δε), τον ερχομό μιας πρώτης ανάπαυλας στα τέλη του Αυγούστου, μιας πρώτης σιωπής στις αρχές του Σεπτέμβρη".

Αυτή η γλαφυρή διάθεση περιγραφής -σχεδόν για τα πάντα - διάθεση πρόθυμη να χρησιμοποιήσει σε όλη της την έκταση κάθε λογής πληροφορία για κάθε χώρο, πολιτισμικό στοιχείο ή χαρακτήρα, δεσπόζει σε όλη την έκταση του βιβλίου.

Η γραφή είναι πυκνή, με μεγάλες περιόδους και συχνή χρήση κομμάτων, επιθέτων, καθώς και συχνές αναφορές στην Παγκόσμια Λογοτεχνία, το Θέατρο, την Ποίηση, την Τέχνη, ακόμη και τη Βοτανολογία. Είναι κάτι παραπάνω από ολοφάνερο ότι ο Β.Ν. υπήρξε, εκτός από πολύ επιτυχημένος συγγραφέας και ποιητής, και εξαιρετικός κριτικός της Λογοτεχνίας και φυσιοδίφης. Εν ολίγοις, δεν υπάρχει καμία ιδιότητα του Β.Ν. που να μην προδίδεται στις σελίδες του συγκεκριμένου βιβλίου.

Με ελαφρά χιουμοριστική και δηκτική ενίοτε διάθεση, γλώσσα πότε μεταφορική και πότε ρεαλιστική και την παράθεση αναλυτικών  πληροφοριών για τις κινήσεις, τις επιλογές και τη ζωή κάθε χαρακτήρα του έργου του, ο Ναμπόκοφ διανθίζει επίσης την πλοκή του πολλές φορές με ρωσικές, γαλλικές και λατινικές λέξεις και φράσεις. Δεν βιάζεται να προχωρήσει την πλοκή, αν δεν παραδώσει πρώτα στον αναγνώστη μία πλήρη τοιχογραφία της όλης κατάστασης, δημιουργώντας ένα βιβλίο στο οποίο ο πλούτος και η ωραιότητα της γραφής δεν θυσιάζονται πουθενά, αντιθέτως υπερτερούν σε κάθε του σελίδα.

Tim Marshall, Για μία σημαία, εκδ. Διόπτρα, 2021, σελ.342

 

https://www.dioptra.gr/vivlio/istoria-filosofia-politismoi/gia-mia-simaia/

Τι μπορεί να κάνει κάποιος για μία σημαία; Τι σημαίνει για κάθε έθνος αυτό το τόσο φορτισμένο εθνικά και συναισθηματικά σύμβολο με το οποίο νιώθουν να ταυτίζονται οι περισσότεροι από τους πολίτες ενός κράτους;

Ένας από πιο ειδικούς στον τομέα της γεωπολιτικής, γνωστός στο ελληνικό κοινό από την μεγάλη επιτυχία του, το βιβλίο Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας, αναλαμβάνει για άλλη μία φορά να μας ξεναγήσει στον γοητευτικό κόσμο των σημαιών και των συμβόλων με τρόπο εύληπτο, απλό και κατανοητό.

Ιστορία, γεωπολιτική, διεθνείς σχέσεις και γεωγραφία αποτελούν τις θεματικές που συμπεριλαμβάνονται στο πόνημα του Τim Marshall Για μία σημαία, δημιουργώντας ένα βιβλίο πολυποίκιλο και συναρπαστικό που μας ταξιδεύει, μέσα από τις σημαίες και τον συμβολισμό του, σε όλες τις γωνιές της υφηλίου.

Ο T.M. δεν πέφτει στην παγίδα της κοινότυπης τακτικής να γράψει απλώς ένα βιβλίο που να αναλύει ξεχωριστά την ιστορία της σημαίας του κάθε κράτους. Αντιθέτως, αναφέρει μονάχα ό,τι κρίνει πως αξίζει να αναλυθεί περαιτέρω, εμμένοντας στα σημεία εκείνα, τα οποία κατά τη γνώμη του, θα κεντρίσουν περισσότερο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Σε αυτό ακριβώς έγκειται και η μαγεία του βιβλίου,αλλά και η πρωτοτυπία του.

Τα δύο πρώτα κεφάλαια του βιβλίου είναι αφιερωμένα στην ιστορία δύο από τις πιο γνωστές σημαίες του κόσμου: την Αστερόεσσα των ΗΠΑ και την Union Jack του Ηνωμένου Βασιλείου. Το τρίτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στις σημαίες των χριστιανικών χωρών της Ευρώπης, ενώ το τέταρτο στις σημαίες των Αράβων της Μέσης Ανατολής.

Ο αναγνώστης θα εκπλαγεί αν μάθει ότι ο σταυρός δεν είναι το μοναδικό χριστιανικό σύμβολο στις σημαίες των χριστιανικών κρατών της Ευρώπης. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται επίσης και στη σημαία της πρώην ΕΣΣΔ με το σφυροδρέπανο, αλλά και τη σημαία με τη σβάστικα των ναζί. Θα εκπλαγεί επίσης εξίσου όταν μάθει ότι οι μεταξωτές σημαίες ήταν εφεύρεση των Κινέζων, η οποία διαδόθηκε στην Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα.

Το παναραβικό κίνημα συνδέθηκε εξαρχής με το πράσινο, το άσπρο, το μαύρο αλλά και το κόκκινο χρώμα. Το ερυθρό χρώμα οφείλει τη σύνδεσή του με το ισλάμ κυρίως χάρη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η ημισέληνος, όμως, σύμβολο των Οθωμανών και του ισλάμ, έχει στην πραγματικότητα παγανιστικές καταβολές.

Στο επόμενο κεφάλαιο ο συγγραφέας εξετάζει μία προς μία εκείνες που αποκαλεί ως σημαίες του φόβου, τις σημαίες, δηλαδή, των ισλαμιστικών εξτρεμιστικών οργανώσεων, όπως της Χαμάς, της Χεζμπολάχ και της Φατάχ, ενώ αμέσως μετά  γίνεται αναφορά στις σημαίες των κρατών που βρίσκονται ανατολικά της Εδέμ, δηλαδή ανατολικά του Ιράκ. Εδώ θα μυηθούμε στην ιστορία των σημαιών κρατών όπως το Ουζμπεκιστάν και το Αφγανιστάν, ενώ θα γίνει εκτενής αναφορά στις σημαίες των χωρών της Άπω Ανατολής, δηλαδή της Κίνας, της Βόρειας και της Νότιας Κορέας και της Ιαπωνίας.

Ακολουθούν οι σημαίες της αφρικανικής ηπείρου, αυτές που ο συγγραφέας αποκαλεί ως σημαίες της ελευθερίας. Το παναφρικανικό κίνημα που είχε σκοπό να αποτινάξει τον ζυγό των Ευρωπαίων δυναστών συνδέθηκε εξαρχής με το πράσινο, το μαύρο, το κόκκινο και το κίτρινο χρώμα και ο συγγραφέας μας εξηγεί εδώ το γιατί.

Συνεχίζοντας το ταξίδι, ο Τ.Μ. μας μεταφέρει στη Νότια και την Κεντρική Αμερική για να γνωρίσουμε τις επαναστατικές σημαίες του Μπολίβαρ και του Ζαπάτα. Κλείνοντας, στο τελευταίο κεφάλαιο, ο Τ.Μ. εξηγεί την προέλευση και τη σημασία σημαιών με διεθνείς συμβολισμούς, όπως η σημαία των Ολυμπιακών Αγώνων, η νεότευκτη σημαία του ουράνιου τόξου που έχει ταυτιστεί με την αποδοχή των γκέι, η σημαία των Ηνωμένων Εθνών, αλλά και η τρομερή πειρατική σημαία των πειρατών, η αποκαλούμενη Jolly Roger.

 

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί το πολύ κατατοπιστικό επίμετρο για τον Έλληνα αναγνώστη του Σπύρου Κατσούλα που έχει προστεθεί στην ελληνική έκδοση του βιβλίου και το οποίο αφορά την ιστορία και τον συμβολισμό της ελληνικής σημαίας.

Στο σύνολό του, πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον και ευκολοδιάβαστο πόνημα, το οποίο θα πλουτίσει τις γνώσεις μας γύρω από τα σύμβολα, τις χώρες του κόσμου και την πολιτική που ακολουθούν. Χωρίς αμφιβολία, είναι ένα από τα καλύτερα non-fiction βιβλία που εκδόθηκαν τη φετινή χρονιά. Σίγουρα δεν θα αφήσει κανέναν ασυγκίνητο και στα θετικά του συγκαταλέγεται το ότι μπορεί να διαβαστεί πολύ άνετα και από εφήβους.

Έρικα Αθανασίου, Μυστήριο πίσω από τις σελίδες, εκδ. Κέδρος, 2021, σελ.246

 

https://www.kedros.gr/product/9052/mystirio-pisw-selides.html

 

Η Έρικα Αθανασίου είναι γνωστή για την αγάπη της στο βιβλίο και ιδιαίτερα το παιδικό και το εφηβικό. Έχει γράψει πολλά βιβλία για παιδιά, μεταξύ των οποίων και βιβλία μυστηρίου.

 Η αγάπη της συγγραφέως τόσο για τα παιδιά και τους νέους, όσο και για το ίδιο το βιβλίο, δύσκολα κρύβεται. Το πιστοποιούν, εξάλλου, και οι πολλαπλές δράσεις της στον χώρο της Λογοτεχνίας, αλλά και της Εκπαίδευσης και οι αγώνες της να φέρει τα παιδιά κοντά στο καλό βιβλίο.

Δανειζόμενη, λοιπόν, τους έφηβους ήρωες δύο προηγούμενων βιβλίων της, του Άγγελου και της Βίκης από τα Στοιχειωμένα θεμέλια και την Καταραμένη Βρύση, δημιουργεί ένα νέο βιβλίο μυστηρίου, το οποίο, όμως, χαρακτηρίζεται επιπλέον από την καινοτομία να μιλάει συγχρόνως και για τα ίδια τα βιβλία, τους συγγραφείς και τη διαδικασία της ανάγνωσης.

Η όλη υπόθεση και το μυστήριο λαμβάνουν χώρα στην μαγευτική πόλη της Καστοριάς στη σύγχρονη εποχή, στο πλαίσιο ενός μεγάλου λογοτεχνικού συνεδρίου και διαγωνισμού στο οποίο συμμετέχουν μαθητές, καθηγητές και συγγραφείς. Ανάμεσά τους είναι και  η Βίκη με τον Άγγελο, ειδήμονες στην επίλυση μυστηρίων. 

Οι υπηρεσίες τους θα χρειαστούν όταν ένα σπουδαίο χειρόγραφο που ανήκει σε μία από τις συγγραφείς που συμμετέχουν στο συνέδριο εξαφανίζεται μυστηριωδώς. Δεν είναι όμως μονάχα αυτό το περίεργο που συμβαίνει. Υπάρχουν υπόνοιες ότι κάποια καλά βιβλία έχουν αποκλειστεί επίτηδες από τον λογοτεχνικό διαγωνισμό. Και, εν τέλει, το μυστήριο αποδεικνύεται πιο περίπλοκο από ότι δείχνει αρχικά. Πρόσωπο κλειδί στην όλη υπόθεση αποδεικνύεται ο Φοίβος, ένας μυστηριώδης δημοσιογράφος με ειδίκευση στη λογοτεχνία.

Η συγγραφές δράττεται της ευκαιρίας να μοιραστεί με τους νεαρούς- και όχι μόνο-αναγνώστες της, τις σκέψεις της για τον σημερινό κόσμο των βιβλίων, όπως τον ανταγωνισμό που αυτό βιώνει σήμερα με την εικόνα, τη σχέση των συγγραφέων με τους αναγνώστες τους και τη δημοσιότητα την οποία, συχνά, δεν απολαμβάνουν βιβλία που την αξίζουν.

 Η Ε.Α. διακηρύττει περίτρανα τη δυσκολία που παρουσιάζει για τους συγγραφείς η συγγραφή της καλής παιδικής λογοτεχνίας, της οποίας την ανωτερότητα σε σχέση με εκείνης των ενηλίκων παραδέχεται ευθέως. Δεν διστάζει, επίσης, να παίξει επιδέξια με τα ονόματα των συγγραφέων του βιβλίου της, παραλλάσσοντάς τα έτσι ώστε να μοιάζουν με κάποια ονόματα γνωστών συγγραφέων της παιδικής λογοτεχνίας, όπως, για παράδειγμα, του Ηλία Βέρνη για τον Ιούλιο Βερν και της Βαλέρια Αγγέλου για την Αγγελική Βαρελά. Πιστεύει, τέλος, ότι το σημαντικότερο για ένα βιβλίο είναι αυτό να καταφέρει να αποτελέσει πηγή έμπνευσης, αλλά και αφετηρία προβληματισμού για περαιτέρω αναζητήσεις με αφορμή τα γραφόμενά του.

Ιδού, λοιπόν,  ορισμένες αξιοπρόσεκτες σκέψεις της για τον κόσμο των βιβλίων, των λογοτεχνικών διαγωνισμών, των συγγραφέων και των ηρώων:

"Δεν βράβευαν όμως ανθρώπους. Βράβευαν βιβλία. Δεν έπρεπε να διαλέξουν το βιβλίο κάποιου που συμπαθούσαν. Έπρεπε να διαλέξουν το βιβλίο που τους άρεσε, άσχετα αν γνώριζαν ή όχι τον συγγραφέα του, αν ήταν συμπαθητικός ή αντιπαθητικός".

"Ένας συγγραφέας, καθώς γράφει το μυθιστόρημά του, δέχεται επίθεση από τους ήρωες του βιβλίου του, γιατί διαφωνούν με τις πράξεις που τους βάζει να κάνουν".

Η δράση είναι γρήγορη και κινηματογραφική, όπως προσιδιάζει σε ένα βιβλίο μυστηρίου και η πρόζα προσεγμένη. Οι ήρωες της Ε.Α. είναι πάνω από όλα ανθρώπινοι, αφού δεν διστάζει να τους προσδώσει και αρνητικά στοιχεία όταν κρίνει ότι είναι απαραίτητο, χωρίς να τους εξωραΐζει. Γίνονται, κατ' αυτόν τον τρόπο, ιδιαίτερα προσιτοί στους νέους στους οποίους πρωτίστως απευθύνεται. Το βιβλίο, όμως, μπορεί να διαβαστεί πολύ ευχάριστα και από ενήλικες και, ιδίως, από λάτρεις του μυστηρίου και των βιβλίων.

Ελένη Τσαμαδού, Η εμμονή της μνήμης, εκδ. Ψυχογιός, 2021, σελ.446

 

https://www.psichogios.gr/el/h-emmonh-ths-mnhmhs.html

 

 Η Ελένη Τσαμαδού επιστρέφει για άλλη μια φορά στην περίοδο της ιστορίας του ύστερου Βυζαντίου, που τόσο εμπράκτως μας έχει αποδείξει ότι αγαπάει και γνωρίζει καλά με το προηγούμενο βιβλίο της "Οι άνεμοι του χρόνου". Μόνο που αυτή τη φορά αληθινός πρωταγωνιστής από ιστορική άποψη δεν είναι το Βυζάντιο, αλλά η τουρκική εισβολή στην Κύπρο του 1974.

Δεν είναι, όμως, μονάχα οι δύο αυτές τόσο διαφορετικές ιστορικές εποχές που μπλέκει η Ε.Τ. στο νέο της μυθιστόρημα. Είναι και η περίοδος της άλωσης της Αμμοχώστου από τους Οθωμανούς το 1571, αλλά και η έκρηξη του ηφαιστείου της Ισλανδίας το 2010.

Ακούγεται, φυσικά, κάπως παράξενο, αλλά η συγγραφέας καταφέρνει να συνδυάσει ιστορικά στοιχεία από όλες αυτές τις εποχές, μαζί με μία δυνατή μυθιστορία της οποίας το βασικό σημείο είναι η αναζήτηση του παρελθόντος και της ταυτότητας της πρωταγωνίστρια, μίας σαραντάχρονης Τουρκάλας ονόματι Ντεφνέ- ή ελληνιστί Δάφνη.

Η Ντεφνέ λόγω της απροσδόκητης έκρηξης του ηφαιστείου της Ισλανδίας  θα έρθει κοντά με έναν Κύπριο δικηγόρο, τον Φοίβο. Αυτή η καταλυτική συνάντηση θα αλλάξει με τρόπο εντελώς απροσδόκητο τη ζωή της και θα την οδηγήσει σε μετοικεσία στο νησί της Αφροδίτης όπου, όπως φαίνεται, κρύβεται ένα σημαντικό κομμάτι του παρελθόντος αλλά και της αινιγματικής της ταυτότητας.

Η συγγραφέας φτιάχνει ένα περίπλοκο μωσαϊκό με ιστορικές αναφορές, αλλά και νύξεις σε σύγχρονα προβλήματα, όπως η ψυχασθένεια, το υπερφυσικό, η μητρότητα, η υιοθεσία και η αναζήτηση ταυτότητας. Πάνω απ' όλα, όμως, θέτει το ερώτημα, αν και κατά πόσον η εμμονή της ιστορικής μνήμης μπαίνει ακόμη και σήμερα εμπόδιο στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και εάν έχει κάποιος ευθύνη για τις πράξεις των προγόνων του. Δεν θυσιάζει, όμως, τη συναρπαστική πλοκή προκειμένου να απαντήσει στο ερώτημα αυτό, απεναντίας μάλιστα, καταφέρνει να διατηρήσει σχεδόν μέχρι το τέλος το μυστήριο της αινιγματικής καταγωγής της πρωταγωνίστριας Ντεφνέ.

 Η αλήθεια είναι πως σπανίζει στις μέρες μας ο επιτυχημένος συνδυασμός Ιστορίας , μυθιστορίας, θεμελιωδών ερωτημάτων για τη ζωή και συναρπαστικής πλοκής. Η εμμονή της μνήμης, όμως καταφέρνει να τα συνδυάσει όλα, αποτελώντας ένα αξιοπρόσεκτο ανάγνωσμα.

Laurence Rees, Το Ολοκαύτωμα, μια νέα ιστορία, εκδ. Πατάκη, 2021, σελ.575

  https://www.patakis.gr/product/645923/patakis-nees-kuklofories-ana-kathgoria-anthropistikes-kai-koinonikes-episthmes/To-Olokautoma/

Πολλά βιβλία έχουν γραφτεί, ιδίως τα τελευταία χρόνια για το Ολοκαύτωμα. Και ο ίδιος ο ιστορικός ο Laurence Rees, έχει γράψει κι άλλο βιβλίο για το Ολοκαύτωμα. Όπως όμως μας λέει και ο υπότιτλος "Μια νέα ιστορία", σε αυτό το βιβλίο πράγματι επιχειρείται μία νέα εξιστόρηση των γεγονότων. Αυτό καθιστά το βιβλίο αρκετά διαφορετικό από τα άλλα και δικαιολογεί απόλυτα τον υπότιτλο.

Προσωπικά έχω διαβάσει πολλά βιβλία για το Ολοκαύτωμα και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί. Πολλά, που, όπως και "Το Ολοκαύτωμα, μία νέα ιστορία" μου έφερναν δάκρυα στα μάτια κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης με τις σκηνές απίστευτης σκληρότητας που ενίοτε περιγράφουν. Το τελευταίο βιβλίο όμως του L.R. διαφέρει από τα προηγούμενα και, αναμφισβήτητα, είναι το καλύτερο που κυκλοφορεί στην ελληνική αγορά αυτή τη στιγμή για το συγκεκριμένο θέμα. Και αυτό συμβαίνει για τέσσερις, κυρίως, λόγους.

Πρώτον, ο L.R. σε αυτή τη νέα του προσέγγιση, δεν ασχολείται μονάχα με τις θηριωδίες των ναζί κατά των Εβραίων, αλλά με τις διώξεις που αυτοί εξαπέλυσαν και σε άλλες ομάδες, όπως π.χ. τους Ρομά, τους ανάπηρους και ψυχικά ασθενείς, τους Πολωνούς κ.α. Το γεγονός αυτό τοποθετεί το Ολοκαύτωμα μέσα στο πλήρες πλαίσιο όπου αυτό έλαβε χώρα και βοηθά τον αναγνώστη να κατανοήσει καλύτερα τους λόγους για τους οποίους συνέβη, όπως και τα κίνητρα του Χίτλερ και των ναζί για να το διαπράξουν. Δεν ασχολείται μονάχα με τα στρατόπεδα και το πιο γνωστό από αυτά, το Άουσβιτς, αλλά με όλα τα αντισημιτικά μέτρα, την αρχή, δηλαδή, της καταιγίδας, τα οποία πάρθηκαν από την πρώτη στιγμή που ο Χίτλερ ανέλαβε την εξουσία.

 Έτσι ο L.R. εξιστορεί τη σταδιακή επιδείνωση της θέσης των Εβραίων, χωρίς να παραλείψει να αναφερθεί και στον αντισημιτισμό της εποχής και των άλλων λαών που βοήθησαν τους ναζί στην εκτέλεση του αποτρόπαιου έργου τους. Από τους Νόμους της Νυρεμβέργης και την περίφημη νύχτα των Κρυστάλων το 1938 μέχρι τις εκτελέσεις στους θαλάμους αερίων και τη Διάσκεψη στη Βανζέε, ο L.R. προσφέρει το πιο πλήρες μωσαϊκό που έχε γραφτεί για το συγκεκριμένο θέμα, χωρίς να αφήνει καμία πτυχή του ασχολίαστη.

Δεύτερον, το βιβλίο περιέχει έναν πραγματικά πολύ μεγάλο αριθμό μαρτυριών από επιζώντες Εβραίους, φρουρούς, αλλά και ναζί δεσμοφυλάκες και διοικητές, από πάρα πολλά και διαφορετικά μέρη, τόσο από στρατόπεδα και από δρόμους πόλεων όπου έλαβαν χώρα προπηλακισμοί Εβραίων, μέχρι υπαίθριους χώρους και τα περίφημα γκέτο της Πολωνίας.

Τρίτον, αν υπάρχει μεταξύ των σύγχρονων ιστορικών κάποιος που να διαθέτει αδιαμφισβήτητα το χάρισμα της γραφής και του λόγου, αυτός σίγουρα είναι ο Rees. Το βιβλίο μπορεί, επομένως, να είναι κάπως βαρύ λόγω του δυσάρεστου θέματος το οποίο πραγματεύεται, όμως, είναι τόσο καλογραμμένο που ο αναγνώστης θα δεχτεί να το αφήσει από τα χέρια του χωρίς να το έχει τελειώσει μονάχα επειδή κουράστηκε να διαβάζει συνεχώς για τις τόσο άδικες εκτελέσεις και τους φόνους των ναζί.

Τέταρτον, ο ίδιος ο συγγραφέας μας λέει ότι "...δεν βρήκα ποτέ ένα γενικό έργο που να επιδίωξε να συνδυάσει τη συναισθηματική δύναμη της αυτοψίας με την ανάλυση των μηχανορραφιών του ναζιστικού κράτους, έτσι όπως επιχειρείται εδώ." Πράγματι, για του λόγου το αληθές, αυτοψία και επεξήγηση συνυπάρχουν αγαστά σχεδόν σε κάθε σελίδα του κειμένου.

Ο ίδιος ο συγγραφέας, αφού προσπαθεί να απαντήσει σε όλη την έκταση του βιβλίου του στο πελώριο "γιατί" συνέβησαν όλα αυτά, ασχολείται στον επίλογο του βιβλίου του με το πρόβλημα που συνεπάγεται η χρήση της λέξης "Ολοκαύτωμα" και το τι τελικά αυτή περιλαμβάνει- μόνο την εξόντωση των Εβραίων ή όλων των ομάδων που στόχευαν να εκκαθαρίσουν οι ναζί στο όνομα της φυλετικής καθαρότητας; 

Και καταλήγει στο εύλογο συμπέρασμα ότι είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε γιατί ακριβώς συνέβη ό,τι συνέβη -μάλλον γιατί αφήσαμε να συμβεί κάτι τέτοιο-και να γνωρίζουμε τι ακριβώς είναι σε θέση να διαπράξει το είδος μας, αν βρεθεί στις κατάλληλες συνθήκες για να διαπράξει θηριωδίες.

Soloup, 21 Η μάχη της πλατείας, εκδ. Ίκαρος, 2021, σελ.750

  https://ikarosbooks.gr/981-21-i-machi-tis-plateias.html

Μπορεί άραγε ένα κόμικ να μας διδάξει Ιστορία; Κι όμως ένας επιτυχημένος πολιτικός γελοιογράφος, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Αιγαίου και πολιτικός επιστήμων, όπως ο Αντώνης Νικολόπουλος (Soloup)αποδεικνύει ότι κάτι τέτοιο είναι απολύτως εφικτό, όταν μάλιστα η προσπάθειά του συνεπικουρείται και από έγκριτους ιστορικούς του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου.

Το 21 Η μάχη της πλατείας είναι το μοναδικό έργο που είναι αφιερωμένο στην επέτειο από τα διακόσια χρόνια της Παλιγγενεσίας μας και το οποίο μπορεί να διαβαστεί κυριολεκτικά από όλους τους Έλληνες ηλικίας 11-101 ετών!

Αυτό, φυσικά, συμβαίνει εξαιτίας του ανάλαφρου χαρακτήρα που έχουν όλα τα κόμικ, η μοντέρνα αυτή Ένατη Τέχνη, η οποία είναι ιδιαιτέρως αγαπητή στα παιδιά.,

Δεν πρέπει, όμως, ο ανάλαφρος χαρακτήρας των σχεδίων του κόμικ να μας ξεγελά σχετικά με την ιστορική εγκυρότητα των γραφομένων του σχετικά με την Ελληνική Επανάσταση. Αντίθετα, στο 21 Η μάχη της πλατείας η Ιστορία γράφεται σύμφωνα με τα νεότερα πορίσματα και τις έρευνες των ιστορικών, χωρίς παρωπίδες και εξωραϊσμούς.

Ο Α.Ν. μαζί με τις συνεργάτιδές του από το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο προέβη σε μία δύσκολη και επίπονη σταχυολόγηση των σημαντικότερων γεγονότων της Ελληνικής Επανάστασης και ξεκίνησε τη συγγραφή έχοντας κατά νου το μότο "Η ομορφιά της απλότητας". Ξεκίνησε δηλαδή τη συγγραφή απλά, απαντώντας σε ερωτήματα που κάνουν όλα τα παιδιά σχετικά με την Ελληνική Επανάσταση.

Τα σχέδια του κόμικ υπηρετούν επίσης την απλότητα. Είναι υπέροχα δουλεμένα, με έμφαση στις εκφράσεις των προσώπων, τα οποία βρίσκονται σε πρώτο πλάνο και μεγάλο μέγεθος πολλές φορές, χωρίς όμως να είναι εξεζητημένα.

Η ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης εξιστορείται από κάποιον Κάρπο Παπαδόπουλο, ενός απογόνου πολεμιστή του '21, τον οποίο συναντά ως άστεγο σε ένα παγκάκι της Πλατείας Κολοκοτρώνη μία νεαρή κοπέλα, η Λίμπυ. 

Εκτός, όμως, από την αφήγηση του ηλικιωμένου άνδρα, ο Soloup παρεμβάλει και πρωτογενείς μαρτυρίες της εποχής, κυρίως Αγωνιστών της Επανάστασης και συγγραφέων απομνημονευμάτων, αλλά και Φιλελλήνων, ανθρώπων του λαού, ακόμα και Τούρκων. Αποτέλεσμα, ένα ενιαίο κείμενο, το οποίο περιλαμβάνει τα κείμενα περισσότερων από τριάντα συγγραφέων.

Η προσέγγιση των γεγονότων, μέσα από το πρίσμα πολλών διαφορετικών αφηγήσεων, γίνεται όσο πιο αντικειμενική γίνεται και οι συγγραφείς, τόσο του τότε όσο και του σήμερα, δεν διστάζουν να υποδείξουν ενόχους και να επιρρίψουν ευθύνες για όλα τα κακώς κείμενα της Ελληνικής Επανάστασης, τα οποία συχνά έχουμε την τάση να "θάβουμε κάτω από το χαλί", όπως μας λέει συχνά ο Κάρπος. Επιπλέον, πρόκειται για μία προσέγγιση η οποία διαφέρει παρασάγγας από όσα διδάσκονται στο σχολείο για την Ελληνική Επανάσταση.

Σχετικά με τους Εμφύλιους Πολέμους της Επανάστασης, οι συγγραφείς δεν διστάζουν να ενοχοποιήσουν κυρίως τους πολιτικούς ηγέτες, οι οποίοι από την ασφάλεια των γραφείων τους διηύθυναν την Επανάσταση, αφήνοντας σε άλλους να βγάζουν το φίδι από την τρύπα. Οι συγγραφείς αναγνωρίζουν, όμως, και τις ευθύνες μεγάλων οπλαρχηγών, όπως του κορυφαίου Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, κάτω από το άγαλμα του οποίου εξιστορείται το μεγαλύτερο μέρος της αφήγησης.

Η επίσημη στάση του Πατριαρχείου, που ήταν αρνητική στον Αγώνα, επίσης στιγματίζεται, όπως και η φιλοχρήματη πολιτική του κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, αφού ο εκάστοτε Πατριάρχης έπρεπε να δώσει μεγάλο μπαξίσι στον σουλτάνο προκειμένου να καταλάβει τον πατριαρχικό θώκο.

Στο απυρόβλητο δεν μένουν και οι Μεγάλες Δυνάμεις και τα πολύπλοκα πολιτικά και διπλωματικά τερτίπια τους, όπως είναι φυσικό, που παίχτηκαν στις πλάτες των αγωνιζόμενων Ελλήνων, με την Αγγλία, τη Γαλλία και τη Ρωσία να πρωταγωνιστούν σε αυτά.

Πολύ σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι το νήμα της αφήγησης πιάνεται ήδη από την Τουρκοκρατία και δεν σταματά με τη λήξη της Επανάστασης, αλλά συνεχίζεται μέχρι και το 1834, όταν λαμβάνει χώρα το πιο αποτρόπαιο γεγονός της, σύμφωνα με τους συγγραφείς. Αυτό δεν είναι άλλο από την επονείδιστη δίκη του Κολοκοτρώνη, το γεγονός που σηματοδοτεί το αποκορύφωμα των εμφυλίων παθών. 

Η ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης είναι, επομένως, μία σελίδα ηρωισμού, αλλά, συγχρόνως, και απεχθών παθών και εμφυλίων πολέμων. Ο Α.Ν. σχετίζει το παρελθόν με το παρόν και προσπαθεί να μας δώσει την οπτική της Επανάστασης στο παρελθόν, αλλά και στο παρόν.

Στα θετικά του έργου συμπεριλαμβάνεται το χρονολόγιο της Ελληνικής Επανάστασης, το οποίο περιλαμβάνεται στο τέλος του βιβλίου, μαζί με ιστορικά σημειώματα για κάποιες προσωπικότητες του Αγώνα και επιλογικές σημειώσεις των συγγραφέων. 

Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω, είναι ένα έργο που ήρθε για να μείνει και το οποίο θα μπορούσε κάλλιστα να χρησιμοποιηθεί και για εκπαιδευτικούς σκοπούς, αφού μπορεί να φέρει τα παιδιά μας κοντά στο βιβλίο και την Ιστορία, τομείς από τους οποίους η σύγχρονη εκπαίδευση και η τεχνολογία τα έχει, δυστυχώς, απομακρύνει. 

Το δίχως άλλο, αν κάποιος έπρεπε να επιλέξει για να διαβάσει ένα μονάχα ευκολοδιάβαστο και διδακτικό βιβλίο για το 1821, τότε θα έπρεπε να επιλέξει το 21 Η μάχη της πλατείας.

Νικόλαος Αναστασόπουλος, Από τη σφαγή της Χίου στην έξοδο του Μεσολογγίου, εκδ. Μεταίχμιο, 2021, σελ.239

 

https://www.metaixmio.gr/el/products/%CE%B1%CF%80%CE%BF-%CF%84%CE%B7-%CF%83%CF%86%CE%B1%CE%B3%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%87%CE%B9%CE%BF%CF%85-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CE%BE%CE%BF%CE%B4%CE%BF-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BC%CE%B5%CF%83%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%85-ebookepub

 Όταν όλοι οι ιστορικοί εστιάζουν στις μεγάλες στρατιωτικές νίκες και επιτυχίες της Ελληνικής Επανάστασης ή στους Εμφυλίους και τα συντάγματα του Αγώνα, ο Νικόλαος Αναστασόπουλος επέλεξε να διαφοροποιηθεί από το σύνολο, εστιάζοντας στις ηχηρές αποτυχίες του Αγώνα της Παλιγγενεσίας στο βιβλίο του "Από τη σφαγή της Χίου στην έξοδο του Μεσολογγίου".

Πρόκειται για ένα πρωτότυπο βιβλίο από τη γνωστή σειρά των εκδόσεων Μεταίχμιο για την επέτειο της Παλιγγενεσίας, το οποίο αναδεικνύει λεπτομερέστατα όλες τις άτυχες στιγμές των Ελλήνων στον Αγώνα τους. Επιπλέον απαριθμεί εκτενώς και τις συνέπειες όλων αυτών των στρατιωτικών ηττών και την επίδρασή τους στο κίνημα του Φιλελληνισμού, αποδεικνύοντας ότι, καμιά φορά, οι αποτυχίες πράγματι μας είναι πιο χρήσιμες από τις επιτυχίες στη ζωή.

Ο Ν.Α. ξεκινά από την καταστροφή της Χίου το 1822, φτάνοντας ως την πιο ηχηρή ήττα της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά συγχρόνως και την πιο ένδοξη στιγμή της, την πολιορκία και την Έξοδο του Μεσολογγίου.

Με μια αφήγηση γλαφυρότατη, η οποία θα άρμοζε ίσως περισσότερο σε λογοτέχνη παρά σε ιστορικό, αλλά χωρίς να εγκαταλείπει επουδενί την ακριβέστατη ιστορική τεκμηρίωση, ο Ν.Α. συνεχίζει με την καταστροφή της Νάουσας, τη μάχη του Πέτα, τη μάχη στο Κεφαλόβρυσο και τον θάνατο του Μπότσαρη, την καταστροφή της Κάσου και των Ψαρών, και καταλήγει στην καταστροφική εισβολή του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, μια εισβολή η οποία σηματοδότησε την έναρξη για μία ακόμη σειρά από στρατιωτικές ήττες για τους Έλληνες.

Η ήττα στο Κρεμμύδι, στη Σφακτηρία, η παράδοση του Νιόκαστρου, ο θάνατος του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι και η μάχη στα Τρίκορφα, όλες αυτές οι ήττες και το χρονικό τους εξιστορούνται εδώ.

Οι μάχες αυτές, όμως, σε καμία περίπτωση δεν εξετάζονται αποκομμένες από το σύνολο των υπόλοιπων μαχών και των γεγονότων της επανάστασης, αλλά, αντιθέτως εξιστορούνται παράλληλα με τις αλληλεπιδράσεις τους με άλλα γεγονότα.

Ο συγγραφέας δίνει βάση στην επιρροή που είχαν οι ήττες αυτές για το Κίνημα του Φιλελληνισμού και το ενδιαφέρον που επέδειξαν τελικά οι Μεγάλες Δυνάμεις για την ελληνική υπόθεση.

Εκτός των άλλων, το πόνημα καθίσταται πολλαπλώς χρήσιμο διότι συγκεντρώνει πληροφορίες για μάχες του Αγώνα της ελληνικής Ανεξαρτησίας οι οποίες δεν ήταν ιδιαίτερα γνωστές, σε σχέση, τουλάχιστον με τις πολύ πιο προβεβλημένες νίκες της επανάστασης.

Εν ολίγοις, μία ακόμη σημαντική εκδοτική συνεισφορά για την επέτειο της Παλιγγενεσίας που αξίζει να διαβαστεί και να κοσμήσει τη βιβλιοθήκη μας.

 

Η έκρηξη ηφαιστείου του Κρακατόα το 1883

 

Μία από τις μεγαλύτερες εκρήξεις ηφαιστείου στην ιστορία έλαβε χώρα το 1883 στην Ινδονησία στις 27 Αυγούστου του 1883.

To Kρακατόα βρίσκεται ανάμεσα στα νησιά της Ινδονησίας Ιάβα και Σουμάτρα. Η έκρηξη που έλαβε χώρα στις 27 Αυγούστου του 1883 ήταν 13.000 φορές ισχυρότερη από τη βόμβα που κατέστρεψε τη Χιροσίμα και ακούστηκε μέχρι και 4.800 χιλιόμετρα μακριά.

Τα δύο τρίτα του ηφαιστείου εξαερώθηκαν από την ένταση της έκρηξης και γεννήθηκε το Ανάκ Κρακατόα, το παιδί του Κρακατόα , ενώ όλοι οι ναύτες που βρίσκονταν στη θάλασσα γύρω από το ηφαίστειο κουφάθηκαν.

Χίλιοι άνθρωποι πέθαναν αυτομάτως από τη ροή λάβας, ενώ το τσουνάμι ύψους 43 μέτρων σκότωσε άλλους 35.000 περίπου ανθρώπους. Οι κλυδωνισμοί από το τσουνάμι έγιναν αισθητοί μέχρι και τη θάλασσα της Μάγχης.

Προκλήθηκε παγκόσμια πτώση της θερμοκρασίας της τάξεως των 1.2 βαθμών Κελσίου και το κλίμα παρουσίαζε διαταραχές για μία πενταετία μετά. Το μόνο θετικό ήταν τα καταπληκτικά ηλιοβασιλέματα με τα φοβερά χρώματα εξαιτίας της στάχτης που παρατηρούνταν για πολλές μέρες μετά στον ουρανό σε όλο τον πλανήτη.

ΠΗΓΗ

-Eric Chaline, Οι μεγαλύτερες καταστροφές της ιστορίας, εκδ. Κλειδάριθμος

Γκιζέλα Πέρλετ, Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2021, σελ.158

 

https://alexandria-publ.gr/shop/chans-kristian-antersen/

"Η ζωή μου είναι σαν ωραίο παραμύθι, πλούσια και ευτυχισμένη..."

Μια ζωή όχι και τόσο παραμυθένια όσο ήθελε να την παρουσιάσει ο ίδιος... Αυτή είναι η ζωή ενός από τους μεγαλύτερους παραμυθάδες όλων των εποχών, του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, την οποία μας αφηγείται με μεγάλη επιδεξιότητα η Γερμανίδα Γκιζέλα Πέρλετ, συγγραφέας ειδικευμένη στη γερμανική και τη σκανδιναβική φιλολογία.

To μικρό και εύληπτο βιβλιαράκι που έχει ως τίτλο το όνομα του διάσημου παραμυθά και λογοτέχνη, μας μιλά αναλυτικά για τη ζωή και το έργο του.

Ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν γεννήθηκε το 1805 στο Όδενσε της Δανίας το 1805 και πέθανε το 1875 στην Κοπεγχάγη. Η ζωή του, με τις επαναστάσεις του 1830 και του 1848, τον απόηχο των οποίων έζησε από κοντά, και με τα πολυάριθμα ταξίδια του, καθίσταται ουσιαστικά μάρτυρας σχεδόν ολόκληρου του μεταβατικού 19ου αιώνα.

Ο φτωχός επαρχιώτης, γιος ενός τσαγκάρη και μιας αλκοολικής, ενσαρκώνει στη μνήμη μας τον φτωχό που έγινε πλούσιος και ανήλθε σε πιο ψηλά σκαλοπάτια της κοινωνίας, ακριβώς όπως συμβαίνει πολλές φορές στα παραμύθια που έγραψε.

Ο Άντερσεν ήταν αντιφατική προσωπικότητα. Το γνωστό σε όλους μας ασχημόπαπο, ένα από τα δημοφιλέστερα παραμύθια του, είναι αυτό το οποίο ενσαρκώνει στο περιεχόμενό του τα περισσότερα αυτοβιογραφικά στοιχεία από τον ίδιο τον συγγραφέα.

Σήμερα όλοι γνωρίζουμε τον Χανς Κρίστιαν Άντερσεν για τα υπέροχα παιδικά παραμύθια του, όπως τη Μικρή γοργόνα, τα καινούρια ρούχα του αυτοκράτορα, το μολυβένιο στρατιωτάκι κ.α., αλλά αυτός θα ήθελε να τον θυμόμαστε και για τα μυθιστορήματα και για τα θεατρικά του έργα. Τα μυθιστορήματά του είναι σε μεγάλο βαθμό βιογραφικά. Έγραψε επίσης ο ίδιος δύο αυτοβιογραφίες του και άφησε πίσω του πολλές ημερολογιακές καταγραφές. Ακόμη, άφησε πίσω του 250 περίπου σκίτσα από μελάνι, με θέματα εμπνευσμένα κυρίως από τα ταξίδια του σε ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη.

Στη διάρκεια της πολυτάραχης ζωής του ταξίδεψε πολύ και γνώρισε από κοντά μεγάλες προσωπικότητες, μεγάλους μουσικούς, όπως τον Ρίχαρντ Βάγκνερ και τον Φέλιξ Μέντελσον, αλλά και λογοτέχνες, όπως τον Ονορέ ντε Μπαλζάκ, τον πατέρα Αλέξανδρο Δουμά και τον Βίκτωρα Ουγκό.

Ο ίδιος ο Άντερσεν δεν ήθελε να καθιερωθεί στη συλλογική μνήμη μόνο ως παραμυθάς για παιδιά, τελικά όμως, αυτό ακριβώς συνέβη! Η επιρροή που άσκησε όμως, μέσω αυτής του της ιδιότητας στο έργο μεταγενέστερων προσωπικοτήτων είναι αδιαμφισβήτητη.

 Όσκαρ Ουάιλντ, Τόμας Μαν, Φραντς Κάφκα και Βλάντιμιρ Ναμπόκοφ είναι μονάχα μερικοί από τους λογοτέχνες οι οποίοι γνώριζαν το έργο του και επηρεάστηκαν από αυτό. 

Πολύ μεγάλοι μουσικοί επίσης, όπως ο Ιγκόρ Στρραβίνσκυ, εμπνεύστηκαν μουσικές συνθέσεις από τους ήρωες των παραμυθιών του. Τα παραμύθια του αποτέλεσαν ακόμη πηγή έμπνευσης για συνθέτες μπαλέτων και για τον κινηματογράφο, με γνωστότερες τις ελεύθερες διασκευές των παραμυθιών του από τον Ουόλτ Ντίσνεϊ.

Αυτός ο γνωστός άγνωστος, ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, που με τους ήρωές των παραμυθιών του έχουν μεγαλώσει γενιές και γενιές παιδιών σε όλες τις γωνιές της υφηλίου, παραμένει ένας συγγραφέας για τη ζωή του οποίου, αλλά και για μεγάλο μέρος του έργου του, γνωρίζουμε πραγματικά ελάχιστα. Το βιβλίο της Γκιζέλα Πέρλετ, μας προσφέρει, λοιπόν, την ευκαιρία να μάθουμε περισσότερα γι' αυτόν.

Ανάμεσα στα θετικά του βιβλίου πρέπει, τέλος, να συγκαταλεγεί η παράθεση επιλεγμένων αποσπασμάτων από το έργο του, στα οποία ο Άντερσεν μας μιλά για τα συναισθήματα, τις σκέψεις του, τις ιδέες του και τη στάση του για τη ζωή, επιτρέποντάς μας έτσι να γνωρίσουμε καλύτερα τον άνθρωπο Άντερσεν πίσω από τον συγγραφέα.

Η πειρατική σημαία Jolly Roger

 

Η πειρατική σημαία με τη νεκροκεφαλή και τα χιαστί κόκαλα που σκορπούσε-και σκορπά ακόμη- τον τρόμο ανά την υφήλιο, αποκαλείται στην καθομιλουμένη ως Jolly Roger. Είναι μία από τις πιο αναγνωρίσιμες σημαίες παγκοσμίως.

Η καταγωγή της φαίνεται πως ανάγεται στον 12ο αιώνα και χρησιμοποιούταν από τους τελευταίους που θα περίμενε κανείς ότι θα μπορούσαν να τη χρησιμοποιήσουν: τους Ναΐτες ιππότες! Ο λόγος για τον οποίον την έβαζαν να ανεμίζει στα πλοία τους είναι ο θρύλος για τη νεκροκεφαλή της Σιδώνας.

Αυτή η απίστευτη ιστορία μας παραδίδεται ήδη από τον 12ο αιώνα και, εν συντομία, έχει ως εξής: Ένας Ναΐτης ιππότης που ήταν λόρδος της Σιδώνας, μιας πόλης στον Λίβανο, αγάπησε μία χριστιανή ευγενή κυρία, ονόματι Μαρκέλα, η οποία πέθανε όμως νέα. Τρελαμένος από τη λύπη του ο ιππότης, λέγεται ότι ξέθαψε το πτώμα της και ασέλγησε επάνω του. Κατόπιν άκουσε μία φωνή που του έλεγε να επιστρέψει σε εννέα μήνες για να βρει τον γιο του! Πράγματι, έτσι κι έγινε, κι ο ιππότης βρήκε μία νεκροκεφαλή και δύο κόκαλα χιαστί ανάμεσα στα πόδια του σκελετού. Τα πήρε μαζί του, τα φύλαξε προσεκτικά και έκτοτε, επειδή τα ιερά αυτά οστά τον βοηθούσαν να νικήσει τους εχθρούς του, έγιναν τελικά σημαία στα πλοία του τάγματος, τα οποία συχνά ανέπτυσσαν πειρατική δράση.

Το σύμβολο, όμως, εξαπλώθηκε και έγινε ευρέως αναγνωρίσιμο μόλις τον 18ο αιώνα, όταν η πειρατεία βρισκόταν σε άνθηση. Συνδέθηκε επίσης με τα καρμποναρικά επαναστατικά κινήματα του 19ου αιώνα.

Γιατί όμως η σημαία αυτή ονομάστηκε Jolly Roger; Κάποιοι πιστεύουν ότι το Ρότζερ ήταν ένα όνομα που χρησιμοποιούσαν τον 18ο αιώνα για τον Διάβολο. Συγκεκριμένα πολλές φορές τον αποκαλούσαν Old Roger- γέρο-Ρότζερ. Επειδή λοιπόν η νεκροκεφαλή της μαύρης πειρατικής σημαίας χαμογελούσε μακάβρια και οι επιθέσεις των πειρατών ήταν κάτι παραπάνω από διαβολικές, γι' αυτό η σημαία ονομάστηκε έτσι.

Άλλοι πάλι θεωρούν, ευρισκόμενοι, ίσως, πιο κοντά στην αλήθεια, ότι, κατά τους αιώνες που προηγήθηκαν, οι πειρατές ανέμιζαν απλές κόκκινες σημαίες-κάτι που αργότερα, σε συνδυασμό με τη Jolly Roger κατέληξε να σημαίνει ότι δεν έδειχναν κανένα έλεος όταν εφορμούσαν. Αυτές οι σημαίες αποκαλούνταν στα γαλλικά Jolie rouge-κατά λέξη χαριτωμένο, ωραίο κόκκινο-, οπότε το Roger δεν είναι παρά η παράφραση του γαλλικού rouge. 

Όποια κι αν είναι η αλήθεια, το γεγονός είναι πως ακόμη και σήμερα, όπου υπάρχουν ακόμη πειρατές, ιδίως στα ανοιχτά της Σομαλίας, της Νιγηρίας και της Ινδονησίας, η σημαία αυτή χρησιμοποιείται ακόμη, σκορπώντας τον τρόμο στα πλοία που έχουν την ατυχία να τη συναντήσουν.

 

ΠΗΓΗ

-Τim Marshall, Για μία σημαία, εκδ. Διόπτρα

Βσιλική Λάζου, Γυναίκες και επανάσταση, 1821, από τον οθωμανικό κόσμο στο ελεύθερο ελληνικό κράτος, εκδ. Διόπτρα, 2021, σελ.278

 

https://www.dioptra.gr/vivlio/istoria-filosofia-politismoi/1821--gunaikes-kai-epanastasi/

 

 Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το βιβλίο, το οποίο σαφώς εντάσσεται στην εκδοτική παραγωγή για την επέτειο της Παλιγγενεσίας του 1821, δεν εστιάζει στη θέση της γυναίκας μονάχα στην Ελληνική Επανάσταση, αλλά σε ολόκληρο τον 19ο αιώνα.

Οι γυναίκες σε όλη  τη διάρκεια της Ιστορίας, από την αρχαιότητα, μέχρι και τον 20ο αιώνα, παρέμεναν κυρίως στο σκοτάδι, στη σκιά των ανδρών, με ορισμένες μονάχα εξαιρέσεις όπως η Υπατία, η Άννα η Κομνηνή, η Μαρία Κιουρί, η Τζέιν Όστιν κ.α. 

Στον χώρο της Εγγύς Ανατολής του 19ου αιώνα- τον οποίο το ισλάμ καθιστά ακόμη πιο ανδροκρατούμενο απ' ότι τη σταδιακά αφυπνούμενη Ευρώπη της ίδιας εποχής- δηλαδή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και την οθωμανοκρατούμενη Ελλάδα, ο ρόλος της γυναίκας καθίσταται ακόμη πιο αμελητέος, χαμένος πίσω από τους φερετζέδες, τους γυναικωνίτες και τις κλειστές πόρτες των σπιτιών.

Κι όμως, αυτές ακριβώς οι γυναίκες ήταν που σήκωσαν τελικά  και το μεγαλύτερο βάρος του πολέμου, αφού αυτές υπήρξαν οι αφανείς ήρωες και η οπισθοφυλακή σε πάμπολλες μάχες και πολιορκίες, αυτές έχασαν συζύγους, αδελφούς και παιδιά, αυτές σύρθηκαν αιχμάλωτες στα σκλαβοπάζαρα της ανατολής κι αυτές υπέφεραν περισσότερο απ' όλους από τη φτώχεια, την πείνα, τον ξενιτεμό και την προσφυγιά, όταν ο Αγώνας επιτέλους τελείωσε και το ελληνικό κράτος ήταν πια γεγονός.

Σε αυτές ακριβώς τις τελευταίες γυναίκες εστιάζει το βιβλίο της Βασιλικής Λάζου, διδάσκουσας στο τμήμα  Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, ξεκινώντας την αφήγησή της για το γυναικείο φύλο από τα προεπαναστατικά χρόνια μέχρι και την άφιξη του Καποδίστρια στην Ελλάδα.

Οι γυναίκες στις οθωμανοκρατούμενη Ελλάδα, ιδίως στην ηπειρωτική Ελλάδα ήταν αρκετά καταπιεσμένες από τα αυστηρά ήθη της εποχής και κλεισμένες κυρίως στο σπίτι. Δεν είχαν ευκαιρίες να μορφωθούν, ούτε να διαδραματίσουν ρόλο στα κοινά. Υπό τις συνθήκες αυτές, επομένως, γυναίκες λόγιες  όπως η Ευανθία Καΐρη, η Ελισάβετ Μαρτινέγκου και η Μητιώ Σακελλαρίου αποτελούν την οφθαλμοφανή εξαίρεση του κανόνα. Υπήρξαν γυναίκες που προσπάθησαν να υπερβούν τους περιορισμούς που έθετε το φίλο τους και να αφήσουν το αποτύπωμά τους στην Ιστορία, εν μέσω των τόσων ανωνύμων γυναικών που άλεσε τόσο αθόρυβα ο μύλος της ανά τους αιώνες.

Αποκλεισμένες από τη δημόσια σφαίρα, λίγες γυναίκες κατάφεραν να γίνουν μέλη της Φιλικής Εταιρείας, με πιο τρανό παράδειγμα τη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, τη θρυλική καπετάνισσα. Ο βίος και η συνεισφορά της στον Αγώνα, τόσο αυτής, όσο και της Μαντώ Μαυρογένους, εξετάζονται διεξοδικά στο βιβλίο, χωρίς όμως να γίνεται αναφορά σε άλλες γυναίκες αγωνίστριες της Επανάστασης, όπως τη Δόμνα Βισβύζη, τη Δέσπω Τζαβέλα ή τη Μαρία Παλάσκα. 

Η Β.Λ. αναφέρεται διεξοδικά στο ζήτημα της εκπαίδευσης των γυναικών, τόσο προεπαναστατικά, όσο και μετά από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους, παραθέτοντας όλες τις απόψεις των Διαφωτιστών και των λογίων της εποχής για το συγκεκριμένο ζήτημα. Γεγονός είναι πως, μετεπαναστατικά, το γυναικείο φύλο κατέκτησε τελικά την εκπαίδευση, όχι όμως και τη συμμετοχή του στις σφαίρες του πολιτικού βίου.

Οι γυναίκες ως αγωνίστριες στην Επανάσταση είναι περισσότερο γνωστές για τις ηρωικές θυσίες τους στο Ζάλογγο, τη Νάουσα, ή το Μεσολόγγι, παρά για τον επικουρικό τους ρόλο στα μετόπισθεν των μαχών. Ήταν εκείνες που επισκεύαζαν τα τείχη, κατασκεύαζαν πολεμοφόδια και περιέθαλπαν πολλές φορές τους αρρώστους με κίνδυνο της ζωής τους. Επίσης, ήταν αυτές οι οποίες πουλήθηκαν κατά κόρον στα σκλαβοπάζαρα της ανατολής.

Ειδικότερα οι πληροφορίες αυτές για τα σκλαβοπάζαρα που υπήρξαν ακόμη και στη Μεθώνη της Πελοποννήσου, ιδιαίτερα μετά από την εισβολή του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, θα σοκάρουν τον αναγνώστη σχετικά με την τεράστια έκταση του φαινομένου. Το ίδιο θα συμβεί και με την εικόνα της εξαθλίωσης που παρουσίαζε η Ελλάδα μετά από το τέλος της Επανάστασης.

Στα θετικά του βιβλίου πρέπει να συγκαταλεγεί η ρέουσα γλώσσα της συγγραφέως που καθιστά ευκολοδιάβαστο το πόνημά της από όλους, ιστορικούς και μη. Επιπλέον, θετικό είναι το γεγονός ότι η Β.Λ. δεν διστάζει να κατονομάσει και τα εγκλήματα που διέπραξαν όχι μόνο οι Τούρκοι, αλλά και οι ίδιοι οι Έλληνες εναντίον αμάχων και Οθωμανών γυναικών. Γενικά, η Β.Λ. λέει τα πράγματα με το όνομά τους και δεν εξωραΐζει την Ιστορία, κάτι το οποίο βλέπουμε, ευτυχώς, να γίνεται ολοένα και συχνότερα σήμερα στην τρέχουσα ιστορική βιβλιογραφική παραγωγή. Αυτό σημαίνει ότι είμαστε επιτέλους έτοιμοι ως έθνος να ωριμάσουμε και να δεχτούμε όχι μόνο τα καλά, αλλά και τα στραβά της Εθνικής μας Ιστορίας.

Σπύρος Πετρουλάκης, Το ναυάγιο, εκδ. Μίνωας, 2021, σελ.496

 

https://minoas.gr/product/to-nayagio/

 

O Σπύρος Πετρουλάκης, ένας πολυδιαβασμένος συγγραφέας που φλερτάρει στα βιβλία του εξίσου με την εξιχνίαση του μπερδεμένου κουβαριού του ψυχισμού των ανθρώπων, της Ιστορίας του 20ου αιώνα και ανθρώπινων μυστηρίων και εγκλημάτων, επιστρέφει και πάλι με Το Ναυάγιο. Πρόκειται για ένα βιβλίο που αφηγείται μία μπερδεμένη σαν τον μίτο της Αριάδνης περίπλοκη οικογενειακή ιστορία, έχοντας ως σημείο αναφοράς μία τραγική στιγμή της ελληνικής ιστορίας: τον αποκαλούμενο και "Τιτανικό της Ελλάδας", το πολύνεκρο ναυάγιο του πλοίου Ηράκλειον στη βραχονησίδα Φαλκονέρα στις 8 Δεκεμβρίου του 1966.

Αυτό είναι αναμφισβήτητα μία πρωτότυπη αφετηρία έμπνευσης ενός γεγονότος το οποίο οι περισσότεροι από τους μεγαλύτερους αναγνώστες θα έχουν λησμονήσει και οι νεότεροι δεν θα έχουν ακούσει ίσως καν. Αναντίρρητα, λίγοι μόνο συγγραφείς θα μπορούσαν να κατασκευάσουν μία τόσο αινιγματική και μπερδεμένη οικογενειακή ιστορία και να την ξεδιπλώνουν τόσο σταδιακά και αριστοτεχνικά, βάζοντας όλα τα κομμάτια τελικά στη θέση τους, χωρίς να λείπει ούτε ένα από το παζλ και χωρίς να μένει στον αναγνώστη κανένα αναπάντητο ερώτημα. Ο Σ.Π. όμως έχει αποδείξει πολλαπλώς το ταλέντο του στην κατασκευή τέτοιων οικογενειακών τραγωδιών, συναρπαστικών και συνάμα βγαλμένων μέσα από την ίδια τη ζωή.

Ο Σ.Π. μπορεί επίσης να χαρακτηριστεί και ως ο "συγγραφέας των ανατροπών", αφού αρέσκεται να εκπλήσσει διαρκώς τον αναγνώστη με τις πολλές κρυμμένες πτυχές που αποδίδει στους χαρακτήρες του, πτυχές οι οποίες δεν φαίνονται με την πρώτη ματιά, και με τις πολλαπλές ανατροπές που κρύβει συχνά η εξέλιξη της υπόθεσης στα βιβλία του.

Το Ναυάγιο, επομένως, δεν ξεφεύγει από αυτούς τους κανόνες. Ο Απόστολος και η Ειρήνη από τα Κύθηρα, επιβάτες του τραγικού πλοίου Ηράκλειον, αγωνίζονται να ξεφύγουν από την τραγική μοίρα που τους επιφυλάσσει η αλαζονεία των ανθρώπων. Η ιστορία τους κρύβει ένα μεγάλο μυστικό, το οποίο καλείται να ανακαλύψει η Άρτεμις πενήντα χρόνια μετά από τη φοβερή εκείνη νύχτα της 8ης του Δεκέμβρη του 1966.

Πρόκειται για ένα βιβλίο στο οποίο τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται, ένα βιβλίο το οποίο διαβάζεται μονορούφι- όπως και όλα άλλωστε τα βιβλία του συγκεκριμένου συγγραφέα- και που προσπαθεί εναγωνίως να περάσει το μήνυμα να αντιδράμε και να μην δεχόμαστε στωικά και παθητικά όλα όσα μας επιφυλάσσει η Μοίρα. Εν ολίγοις, μια δυνατή αναγνωστική πρόταση για μία τραγική και, εν πολλοίς, λησμονημένη στιγμή της νεοελληνικής ιστορίας.