Νίκος Καζαντζάκης, Σπασμένες ψυχές, εκδ. Διόπτρα

 

«Ωιμέ, τι αδιάφορη και τι σκληρή είναι η ζωή σ’ εμάς-κι εμείς πόσο την αγαπούμε!»

 

Λυρικό, φιλοσοφικό και χρωματισμένο με κάποια νότα απαισιοδοξίας είναι το πρώτο μυθιστόρημα που συνέγραψε το 1908 στο Παρίσι, ο μεγαλύτερος ίσως σύγχρονος Έλληνας συγγραφέας, ο Νίκος Καζαντζάκης. Ο μεγάλος στοχαστής, εκπονούσε την εποχή εκείνη μεταπτυχιακές σπουδές στη γαλλική πρωτεύουσα. Είχε προηγηθεί, μόλις τρία χρόνια νωρίτερα η συγγραφή του «Όφις και κρίνο», το οποίο όμως οι περισσότεροι το συγκαταλέγουν ως είδος στα πεζογραφήματα και όχι στα μυθιστορήματα.

 

Ο Νίκος Καζαντζάκης δεν άφησε καμία πτυχή του γραπτού λόγου που να μην ασχοληθεί μαζί της, από θεατρικό ως νεανικό μυθιστόρημα, μέχρι ποίηση, φιλοσοφία και ταξιδιωτική λογοτεχνία. Η καθαρότητα του λόγου του και η ανατρεπτική σκέψη του διαφαίνονται ήδη από το πρώτο του αυτό πόνημα, παρά το γεγονός ότι ως βιβλίο δεν το διακρίνει η ίδια περιπλοκότητα που διακρίνει τα πιο ώριμα έργα του, όπως το «Αναφορά στον Γκρέκο».

 

Το «Σπασμένες ψυχές» έχει μία κατά βάση απλή υπόθεση, η οποία εκτυλίσσεται στο Παρίσι των αρχών του εικοστού αιώνα, μα βρίθει περίπλοκων και δυσνόητων καμιά φορά φιλοσοφικών και ανθρωπολογικών στοχασμών που άπτονται της ουσίας της ανθρώπινης ύπαρξης. Πρωταγωνιστής του βιβλίου είναι ο Ορέστης, ένας διδακτορικός φοιτητής της φιλοσοφίας στο Παρίσι που φιλοδοξεί να ιδρύσει μία νέα θρησκεία με τη διδακτορική διατριβή του, την οποία ονομάζει «Καινή Διαθήκη». Γύρω του τοποθετούνται άλλα δύο πρόσωπα: η ήσυχη και άβουλη νεαρή Χρυσούλα, η γυναίκα δηλαδή που συζεί μαζί του ως αρραβωνιαστικιά του και ο Γοργίας, ένας ηλικιωμένος καθηγητής φιλολογίας ο οποίος έχει επιλέξει να παραφράσει το όνομά του προκειμένου αυτό να προσιδιάζει στον μεγάλο σοφιστή της αρχαιότητας. Ο Γοργίας είναι κρυφά ερωτευμένος με τη Χρυσούλα, κάτι που δημιουργεί ένα εξαιρετικά αλλόκοτο ερωτικό τρίγωνο.

 

Το βάρος όμως δεν πέφτει στον έρωτα σε αυτό το βιβλίο αλλά και στις τρεις αυτές «σπασμένες» ψυχές, κάθε μία από τις οποίες παραμένει «σπασμένη» και θλιμμένη για τους δικούς της λόγους. Κάθε ένας από τους τρεις πρωταγωνιστές αντιμετωπίζει τη δική του «μεγάλη χίμαιρα». Ο μεν Ορέστης ευαγγελίζεται να αλλάξει τον κόσμο με το μανιφέστο του, την Καινή διαθήκη, αλλά χλευάζεται από τον περίγυρό του. Παράλληλα τρέφει έναν ανεκπλήρωτο έρωτα όχι για την αρραβωνιαστικιά του τη Χρυσούλα, αλλά για τη μυστηριώδη Νόρα. Η Χρυσούλα, από την άλλη, είναι αναγκασμένη να ζει στη σκιά της μυστηριώδους Νόρας και δεν εισπράττει πίσω το μεγάλο απόθεμα αγάπης που επενδύσει στον Ορέστη. Τέλος, ο Γοργίας υποφέρει από τον ανεκπλήρωτο πόθο του για τη Χρυσούλα, αλλά και από τις απεγνωσμένες προσπάθειες που κάνει για να εκδώσει ένα βιβλίο για τον Σοφοκλή. Τελικά και οι τρεις πρωταγωνιστές θα μείνουν «σπασμένοι», δεν θα μπορέσουν να αγγίξουν την ευτυχία και θα έχουν, εν τέλει, άδοξο τέλος.

 

Το βιβλίο ως ένα βαθμό είναι αυτοβιογραφικό, αντανακλώντας τις νεανικές και φιλοσοφικές ανησυχίες του συγγραφέα ο οποίος ζούσε στο Παρίσι κατά την περίοδο της συγγραφής του, καθώς και έντονα επηρεασμένο από τη σκέψη και τον στοχασμό του Νίτσε. Είναι, επομένως ένα βιβλίο σταυροδρόμι στη συγγραφική πορεία του Νίκου Καζαντζάκη, το οποίο περιέχει κάτι λίγο από πολλά άλλα βιβλία του: τη νεανικότητα και τη φρεσκάδα των νεανικών έργων του, όπως το «Όφις και κρίνο», τη δομή ενός μυθιστορήματος όπως τα πολλά που θα γράψει αργότερα στη ζωή του ο μεγάλος συγγραφέας, τον στοχασμό και τη φιλοσοφική διάθεση της «Ασκητικής», αλλά και την αυτοβιογραφική και εξομολογητική διάθεση του «Αναφορά στον Γκρέκο».