Matthew Gabriele-David M. Perry, Οι Φωτεινοί αιώνες, Μια νέα ιστορία της Μεσαιωνικής Ευρώπης, εκδ. Πατάκη

 

Μία νέα ιστορία των μεσαιωνικών χρόνων της Ευρώπης, υπό μία νέα οπτική, μας παραδίδουν δύο καθηγητής Μεσαιωνικής Ιστορίας σε εκπαιδευτικά ιδρύματα των ΗΠΑ, ο Matthew Gabriele καθηγητής μεσαιωνικών σπουδών και κάτοχος της έδρας του Τμήματος Θρησκείας και Κουλτούρας στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Βιρτζίνια και ο David M. Perry, δημοσιογράφος και σύμβουλος στο Τμήμα Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Μιννεσότα.

 

Οι δύο ιστορικοί επιλέγουν να ονομάσουν το βιβλίο τους «Οι Φωτεινοί Αιώνες» και όχι «Οι Σκοτεινοί αιώνες», όπως συνήθως αποκαλείται η Μεσαιωνική περίοδος. Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια η σύγχρονη ιστοριογραφία έχει αναθεωρήσει πολλές απόψεις, οι οποίες παλαιότερα θεωρούταν ο κανόνας. Μία από αυτές είναι και η πολύ διαδεδομένη παλαιότερα άποψη ότι ο Μεσαίωνας είναι μία εποχή σκότους και παρακμής. Σήμερα είναι κοινώς παραδεκτό ότι ο Μεσαίωνας δεν ήταν αποκλειστικά μία εποχή οπισθοδρόμησης σε σχέση με την περίοδος της αρχαιότητας, όπως θεωρούταν παλιά, αλλά ότι ήταν μία εποχή που περιείχε, αντιθέτως, πολλές φωτεινές αναλαμπές, πολλές από τις οποίες μάλιστα έχουν ευθεία συνέχεια στους Νεώτερους χρόνους. Πολλά δηλαδή φαινόμενα των Νεώτερων χρόνων όπως, για παράδειγμα, οι εθνικές γλώσσες ή τα έθνη κράτη, ανάγουν τις απαρχές τους στον Μεσαίωνα.

 

Οι συγγραφείς του βιβλίου οριοθετούν τον Μεσαίωνα συμβατικά μεταξύ των ετών 430-1321 μ.Χ. και εξετάζουν μέσα στο βιβλίο τους γεγονότα τα οποία έλαβαν χώρα μεταξύ των ετών αυτών. Δεν πρόκειται για τη συνηθισμένη ιστορική αφήγηση, όπου υπάρχει μία απλή διαδοχή γεγονότων πολιτικής, κυρίως, ιστορίας, αλλά περισσότερο ένα απάνθισμα των σημαντικότερων γεγονότων της μεσαιωνικής ιστορίας, με χρονολογική σειρά. Η ιστορία της πολιτικής σκέψης κατά τον Μεσαίωνα, οι θρησκευτικές απόψεις και οι σύνθεση της κοινωνίας συμπεριλαμβάνονται στις αφηγήσεις των δεκαεπτά σύντομων κεφαλαίων που αφορούν συμβάντα ευρύτερης απήχησης όπως οι Βίκινγκ, οι Σταυροφορίες, η Μαύρη Πανώλη, η έλευση των Μογγόλων, η Ιερά Εξέταση, η έλευση του ισλάμ, οι μεσαιωνικοί δρόμοι του εμπορίου, ο Πετράρχης, ο Δάντης και η Θεία Κωμωδία, η ανάπτυξη των πόλεων, οι βαρβαρικές εισβολές των αρχών του Μεσαίωνα, η οικοδόμηση των γοτθικών καθεδρικών, η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης και η βασιλεία του Ιουστινιανού στο Βυζάντιο και πολλά άλλα.

 

Η ιστορία αυτή διαβάζεται περισσότερο σαν αφήγημα από ιστορικούς και μη. Πρόκειται για ένα βιβλίο το οποίο απευθύνεται σε όλους και συμβαδίζει απολύτως με τη νέα ιστοριογραφική τάση, καταρρίπτει, επομένως, και αρκετούς μύθους και στερεότυπα στις σελίδες του. Μία διαφορετική προσέγγιση των μεσαιωνικών χρόνων που θα «επανασυστήσει» τον Μεσαίωνα σε όσους δεν τον γνωρίζουν και τόσο καλά ως ιστορική περίοδο.

 

Claire Keegan, Πολύ αργά πια, εκδ. Μεταίχμιο, 2023

 

Την Ιρλανδή συγγραφέα Claire Keegan τη γνωρίσαμε το 2022 μέσω του μικρού της κομψοτεχνήματος «Μικρά πράγματα σαν κι αυτά». Η υπόθεση σε αυτό το έργο διαδραματίζεται στην Ιρλανδία του 1985 παραμονές Χριστουγέννων. Το δράμα στο επόμενο πόνημά της με τίτλο «Τα τρία φώτα» εκτυλίσσεται επί στο ίδιο μέρος στον 20^ο αιώνα και το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στο τελευταίο της πόνημα με τίτλο «Πολύ αργά πια». Σε αυτά τα δύο τελευταία της βιβλία, μικρά στο μέγεθος και το ίδιο ευκολοδιάβαστα με το πρώτο της, η Keegan μας χαρίζει ιστορίες, που αν και διαδραματίζονται τα Χριστούγεννα, εντούτοις ξεχειλίζουν από αγάπη και από το πνεύμα των Χριστουγέννων.

 

Στο συγκεκριμένο πόνημα κεντρικός ήρωας είναι ο νεαρός εργένης Κάχαλ, κάτοικος του Δουβλίνου που εργάζεται σε μία εταιρεία. Μία Παρασκευή με πολύ ήλιο-κάτι παράδοξο για το συνήθως σκοτεινό και βροχερό Δουβλίνο, ο Κάχαλ, με τη διάθεσή του να βρίσκεται σε ευθεία αντίθεση με το ηλιόλουστο μεσημέρι, παίρνει το λεωφορείο προκειμένου να επιστρέψει στο μοναχικό σπίτι του και να βυθιστεί στις επώδυνες αναμνήσεις περί αυτών που είχε και αυτών που έχασε… Ο τίτλος του πονήματος «Πολύ αργά πια» υπαινίσσεται λάθη από πλευράς του Κάχαλ, χαμένες ευκαιρίες, πράξεις και λόγια για τα οποία μετάνιωσε. Ο χρόνος όμως δεν πρόκειται να γυρίσει πίσω για να διορθώσουμε τα λάθη μας…

 

Ο Κάχαλ μόνος στο σπίτι του αναμετριέται με ένα μπουκάλι σαμπάνιας και αναρωτιέται διαρκώς αν η έλλειψη γενναιοδωρίας του ήταν τελικά εκείνη που κατέστρεψε τη σχέση του με τη Σαμπίν. Υπάρχει, άραγε, αγάπη όταν δεν μοιραζόμαστε; Πώς επηρεάζει η δοτικότητα και η γενναιοδωρία μας τη σχέση μεταξύ των δύο φύλων;

 

Βιβλίο, επομένως, το οποίο θα αποτελέσει αφετηρία σκέψεων και προβληματισμών είναι το τελευταίο πόνημα της Keegan, μία εξαιρετικά ατμοσφαιρική και καλογραμμένη μικρή νουβέλα με έντονο άρωμα από τη Βόρεια παγωμένη Ευρώπη.

 

«Με το που έκλεισε την πόρτα, ένιωσε το σπίτι ασυνήθιστα ήσυχο και σιωπηλό. Στάθηκε για μια στιγμή και φώναξε τη Ματίλντ, τη γάτα. Όταν την ξαναφώναξε και πάλι δεν άκουσε τίποτα, η καρδιά του σφίχτηκε και πήγε να την ψάξει, ανοίγοντας τη μία πόρτα μετά την άλλη, αλλά η γάτα δεν ήταν πουθενά- μέχρι που τη βρήκε στο μπάνιο. Μάλλον την είχε κλειδώσει μέσα καταλάθος, πριν φύγει για τη δουλειά».

 

Ο αναγνώστης ίσως αισθανθεί οίκτο και συμπόνια για τον Κάχαλ, που η μοναξιά φαίνεται να τον βαραίνει σαν μαύρο σύννεφο τον ουρανό μία βροχερή μέρα. Επιπροσθέτως, οι αναγνώστες μπορεί να ταυτιστούν μαζί του αν σκεφτεί κανείς ότι όλοι μας κάνουμε λάθη και έχουμε μετανοήσει για πράξεις που κάναμε στο παρελθόν και δεν μπορούμε πια να τις αλλάξουμε…

Άρης Σφακιανάκης, Ο πρίγκιψ του δεύτερου ορόφου, εκδ. Κέδρος, 2023

 

 

Τον συγγραφέα και συντοπίτη μου Άρη Σφακιανάκη τον πρωτογνώρισα ως έφηβη μέσα από το ξεχωριστό μυθιστόρημά του «Δεν ήξερες, δεν ρώταγες». Όταν μεγάλωσα και σπούδασα Ιστορία και ξεκίνησα να διαβάζω ιστορικό μυθιστόρημα, ο Σφακιανάκης ήταν από τους λίγους Έλληνες συγγραφείς που ξεχώρισα στη χώρα μας στον συγκεκριμένο τομέα. «Η σκιά του Κυβερνήτη» ήταν, δίχως υπερβολή, ένα υπέροχο βιβλίο. Το ίδιο υπέροχο, αλλά και γεμάτο με πολύτιμες ιστορικές πληροφορίες, είναι και το νέο του πόνημα με τίτλο «Ο πρίγκιψ του δεύτερου ορόφου», ένα ιστορικό μυθιστόρημα του οποίου η υπόθεση εκτυλίσσεται τον καιρό της βασιλείας του Όθωνα στη χώρα μας, δηλαδή από το 1833 μέχρι και την έξωσή του το 1862.

 

Ο ανώνυμος ήρωας του Σφακιανάκη είναι ένας ετερόχθων Έλλην της διασποράς με καταγωγή από το Ιάσιο της σημερινής Ρουμανίας και των τότε Παραδουνάβιων Ηγεμονιών. Σπουδάζει νομικά στο Μόναχο-τα οποία στη συνέχεια θα ξεχάσει- και είναι φιλόδοξος και εκκολαπτόμενος νεαρός ποιητής. Χάρης τις διασυνδέσεις του θα πατήσει πόδι στα ανάκτορα και θα γίνει ο δάσκαλος των ελληνικών της βασίλισσας Αμαλίας.  Στην ουσία δεν είναι παρά ένας τυχοδιώκτης, ο οποίος προσπαθεί να ανέλθει κοινωνικά.

 

Μέσα από τη δική του προσωπική ιστορία και τα πεπραγμένα του θα γνωρίσουμε την ελληνική ιστορία του 19^ου αιώνα, με όλες τις μεγάλες προσωπικότητές της και τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα. Τον βασιλέα Όθωνα, τη βασίλισσα Αμαλία, τον Ιωάννη Κωλέττη, τον λογοτέχνη Ραγκαβή, τη Δούκισσα της Πλακεντίας, τον Άρμανσμπεργκ, τις κόρες του και άλλους πολλούς, πραγματικούς ιστορικούς ήρωες και μη.

 

Θα ζήσουμε από κοντά, καθώς θα γυρνάμε τις σελίδες του βιβλίου, την άφιξη του Όθωνα, τη βαυαροκρατία, την επανάσταση του 1843, τα Σκιαδικά, τα Παρκερικά, την υπόθεση Μουσούρου, το κίνημα του Παπουλάκου, την επανάσταση που οδήγησε στην έξωση του Όθωνα και ένα σωρό άλλα γεγονότα, όλα ιδωμένα μέσα από τη ματιά του ανώνυμου ήρωα που ψάχνει μέσα στις σελίδες του βιβλίου τη δική του θέση στον ήλιο.

 

Αυτό που μου αρέσει στα βιβλία του Σφακιανάκη είναι η απουσία όποιας επιτήδευσης του ύφους χάριν επίδειξη. Το ύφος γραφής είναι απλό, λιτό, σαφές και εξόχως κινηματογραφικό, ιδιαίτερα στους διαλόγους του. Οι περιγραφές είναι όσο μακροσκελείς χρειάζεται. Η έρευνα όμως για τη συγγραφή ενός βιβλίου που παρουσιάζει τόσο αναλυτικά την πολιτικοκοινωνική ιστορία, αλλά και την ιστορία της καθημερινότητας είναι εμφανής σε κάθε σελίδα του. Η αναπαράσταση της εποχής είναι, πραγματικά, κάτι παραπάνω από απλά υπέροχη.

 

Εν ολίγοις πρόκειται για ένα από τα καλύτερα βιβλία, επομένως, του 2023 είναι το παρόν πόνημα, το οποίο θα διαβάσουν εξαιρετικά ευχάριστα όχι μόνο όσοι διαβάζουν ιστορία και ιστορικό μυθιστόρημα, αλλά και όσοι έχουν συνηθίσει να αναγιγνώσκουν μονάχα «ελαφριά» λογοτεχνία. Επιπροσθέτως, το βιβλίο είναι εξαιρετικό ανάγνωσμα για εφήβους. Ένα βιβλίο, επομένως, που απευθύνεται σε όλους είναι το καινούριο πόνημα του Άρη Σφακιανάκη.

Μιχάλης Σπέγγος, Τρωική ραψωδία, εκδ. Επίμετρο, 2023

 

 

Ο πολυγραφότατος Μιχάλης Σπέγγος από τα Γιάννενα μας έχει χαρίσει ως τώρα αρκετά μυθιστορήματα, μερικά εκ των οποίων, μάλιστα, ιστορικά. Ορισμένα αφορούν την ιστορία της γενέτειράς του. Έχει γράψει όμως και κοινωνικά μυθιστορήματα καθώς και το πιο πρόσφατο βιβλίο του, το «Χώρα από χαλκό», ένα πόνημα που ακροβατεί μεταξύ επιστημονικής φαντασίας τύπου Τόλκιν και αληθινής Ιστορίας.

 

Το τελευταίο του πόνημα, αντιθέτως, ανήκει κυρίως στη σφαίρα της μυθολογίας, περιέχει όμως και ιστορικά στοιχεία, εφόσον η Μυθολογία είναι πάντοτε στενά συνυφασμένη με την Ιστορία. Το πόνημα αυτό τιτλοφορείται «Τρωική Ραψωδία» και έχει ως αφετηρία έμπνευσης την περίφημη Τρωική εκστρατεία.

 

Είναι αλήθεια ότι τα ομηρικά έπη και ο Τρωικός πόλεμος έχουν εμπνεύσει ανά το διάβα των αιώνων μία πληθώρα λογοτεχνών και ποιητών, θεατρικών συγγραφέων και σεναριογράφων, αλλά και πολλούς διανοούμενους και βιβλιόφιλους αυτού του κόσμου. Ο Τρωικός πόλεμος είναι μία ιστορία που ανήκει στη σφαίρα της φαντασίας γραμμένη έτσι ακριβώς όπως μας την παραδίδει ο Όμηρος, περιέχει όμως, εντούτοις, και πάμπολλα αληθινά ιστορικά στοιχεία.  Ο Σπέγγος παίρνει στοιχεία από πολλά έργα που έχουν γραφτεί κατά καιρούς για το συγκεκριμένοι θέμα-και όχι μόνο τα πρωτόλεια ομηρικά έπη- και αναδιηγείται την ιστορία αυτή βάζοντας επάνω της την προσωπική του σφραγίδα.

 

Ιστορία; Μυθολογία; Μυθιστόρημα; Δοκίμιο φιλολογικής ανάλυσης; Ψυχογράφημα; Μάλλον το βιβλίο αυτό επιδέχεται όλων των παραπάνω χαρακτηρισμών. Η εισαγωγή παρέχει αρκετά χρήσιμα στοιχεία στους αναγνώστες  του σχετικά με τις αξίες που ενστερνίζονταν οι άνθρωποι της μακρινής εκείνης εποχής, τις ιστορικές και κοινωνικοπολιτικές συνθήκες, τα όπλα που χρησιμοποιούνταν τότε και τις τακτικές πολέμου γενικά κατά την εποχή του χαλκού.

 

Μετά από την εισαγωγή αυτή, η οποία μας βάζει με την καλύτερο τρόπο στο όλο κλίμα, ο συγγραφέας χωρίζει την αφήγησή του σε επτά κεφάλαια-μαζί με έναν πολύ μικρό επίλογο- και ξεκινά την αναδιήγηση της γνωστής σε όλους ιστορίας χωρισμένης σε μικρά κεφάλαια- δοκίμια, ιδωμένη πότε από την πλευρά των προσώπων που πρωταγωνιστούν σε αυτήν, πότε από την πλευρά των τοποθεσιών όπου αυτή τοποθετείται, αλλά και πότε από την πλευρά ορισμένων σημαντικών γεγονότων. Ενίοτε υπάρχει στην αρχή κάθε κεφαλαίου-δοκιμίου και χρονολογική ένδειξη.

 

Η Ωραία Ελένη. Ο Αγαμέμνων. Ο Μενέλαος. Ο Αχιλλέας. Ο Έκτορας. Η Κασσάνδρα. Και πολλοί άλλοι. Όλοι οι βασικοί, αλλά και οι δευτερεύοντες ήρωες της Ιλιάδας εμφανίζονται στο βιβλίο, όπως και όλα τα γεγονότα-η αναχώρηση τω Ελλήνων, η δεκαετής πολιορκία, ο φόβος των Τρώων, η φθορά και η κόπωση των Ελλήνων, ο Δούρειος ίππος, η φρίκη της άλωσης, οι λεηλασίες και η επιστροφή.

 

Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα πόνημα το οποίο απευθύνεται στους λάτρεις της αρχαίας ιστορίας, αλλά και της Ελληνικής Μυθολογίας και θα τους συναρπάσει.

Φιλολογικός Όμιλος Ελλάδος, Πατησίων και Βερανζέρου γωνία, εκδ. Γράφημα, 2023

 

Δέκα διηγήματα τεχνοτροπίας δομημένου ρεαλισμού α' επιπέδου που μας ταξιδεύουν παραστατικότατα στην Αθήνα της δεκαετίας του '60 υπογράφουν δέκα συγγραφείς, μέλη του Φιλολογικού Ομίλου Ελλάδος. Η συλλογή τιτλοφορείται "Πατησίων και Βερανζέρου γωνία, Αθήνα 1960-1970" και περιλαμβάνει ακόμη μία εισαγωγή του Κωνσταντίνου Λίχνου η οποία αναλύει την τεχνοτροπία α' επιπέδου του δομημένου ρεαλισμού, καθώς και σύντομα περιληπτικά σημειώματα για κάθε διήγημα από την Αφροδίτη Διαμαντοπούλου.

Το έχουμε πει πολλές φορές, αλλά θα το ξαναπούμε: το μεγάλο πλεονέκτημα της εν λόγω νοοτροπίας είναι ότι η δύναμη των περιγραφών της μας μεταφέρει κατευθείαν στην καρδιά της εποχής κατά την οποία διαδραματίζεται το εκάστοτε λογοτεχνικό πόνημα δομημένου ρεαλισμού. Επειδή ακριβώς πρόκειται για έναν ακραίο και δίχως εξωραϊσμούς ρεαλισμό, όλες οι ακριβείς συνθήκες της εκάστοτε εποχής αποκαλύπτονται μπροστά στα μάτια των αναγνωστών. Έτσι, ο δομημένος ρεαλισμός είναι μία λογοτεχνική κίνηση άκρως φιλική και κατάλληλη-όχι όμως και εύκολη- για να χρησιμοποιήσει κανείς, εφόσον θέλει να γράψει λογοτεχνία με υπόθεση που διαδραματίζεται σε παρελθόντα χρόνο από τον 19ο αιώνα και μετά. Σε κάθε ένα από τα διηγήματα ανατέμνεται μία δεδομένη χρονική στιγμή μέσα από τα μάτια ενός δρώντος υποκειμένου. 

Ο Αντώνης Χαριστός, Πρόεδρος του Φιλολογικού Ομίλου, στο διήγημά του με τίτλο "Πέντε δάχτυλα και μία σφαίρα" εξετάζει τη στιγμή της πρώτης δολοφονίας που διέπραξε η χούντα την ημέρα της εγκαθίδρυσής της, στις 21 Απριλίου του 1967, με θύμα μία άτυχη γυναίκα τη Μαρία Καλαβρού. 

Ο Κώστα Λίχνος, από την άλλη, Αντιπρόεδρος του Ομίλου, μας ταξιδεύει στους πρώτους μήνες του 1967, λίγο πριν από το Πραξικόπημα των Συνταγματαρχών , σε μία πολιτική συζήτηση που διαδραματίζεται ανάμεσα σε δύο μέλη της ΕΔΑ. Το ταραγμένο πολιτικό σκηνικό της εποχής γίνεται εδώ ολοφάνερο στο διήγημά του που τιτλοφορείται "Καλή δύναμη σ' εμάς". 

Αντιθέτως το διήγημα του Νίκου Καψιάνη με τίτλο " Το παράσημο" τοποθετείται χρονικά στις αρχές της δεκαετίας του '60 και έχει ως κεντρικό ήρωα έναν δεξιό και συντηρητικό κουρέα, θαυμαστή της πολιτικής του Καραμανλή.

 Η Μαρία Καραθανάση θέτει στο μικροσκόπιο τη μεγάλη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που επιχείρησε ο Γεώργιος Παπανδρέου και έληξε τελικά άδοξα μετά το Πραξικόπημα. Αυτό επιχειρείται μέσω μιας συζήτησης φοιτητών στο διήγημά της με τίτλο "Η Οδύσσεια μιας μεταρρύθμισης". 

Ο Ευστράτιος Τζαμπαλάτης, εν αντιθέσει, κινεί τους ήρωές του σε έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο, εκείνον της εργατιάς και της φτωχολογιάς στην κακόφημη Τρούμπα του Πειραιά. Το διήγημά του με τίτλο "Σώματα από ατσάλι" διαδραματίζεται κατά την άνοιξη του 1967, όταν η χούντα αποφάσισε να βάλει λουκέτο στα καμπαρέ και τα καταγώγια της συνοικίας αυτής.

Η Μάντυ Τσιπούρα και η Νίκη Σκουτέρη ασχολούνται στα δύο επόμενα διηγήματα με τον θάνατο του Γέρου της Δημοκρατίας, του Γεωργίου Παπανδρέου. Η μεν Μάντυ Τσιπούρα παρουσιάζει τις αντιδράσεις στον κόσμο των ρεπόρτερ την ημέρα της είδησης του θανάτου του στο διήγημα με τον τίτλο "Η είδηση που κλόνισε τη δικτατορία", ενώ η Νίκη Σκουτέρη στο διήγημά της με τίτλο "Η Ελλάδα κλαίει" παρουσιάζει τη μέρα της κηδείας μέσα από τα μάτια ενός απλού πολίτη.

Η Λουκία Πλυτά ανατέμνει ένα εντελώς διαφορετικό ζήτημα το οποία απασχολούσε έντονα τη μετεμφυλιακή Αθήνα, εκείνο της εγκατάλειψης των βρεφών στο Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών. Αυτές τις άγνωστες τραγωδίες των εγκαταλελειμμένων βρεφών εξετάζει στο διήγημά της με τον εύλογο τίτλο "Η βρεφοδόχος".

Η Γεωργία Δεμπερδεμίδου στο δικό της διήγημα με τίτλο "Λαμπρή γαμήλια τελετή" ασχολείται με το λαμπρό κοσμικό γεγονός της εποχής, τους γάμους του βασιλέα των Ελλήνων Κωνσταντίνου Β΄ και της πριγκίπισσας Άννας Μαρίας οι οποίοι τελέστηκαν στις 18 Σεπτεμβρίου του 1964.

Τέλος, με τις ταραχές των Ιουλιανών ασχολείται το τελευταίο διήγημα του βιβλίου εκείνο της Μαργαρίτας Γριμάνη με τίτλο "Λευτεριάς λίπασμα οι πρώτοι νεκροί". Τα Ιουλιανά τα παρακολουθούμε εδώ μέσα από τα μάτια ενός ένστολου.

Επομένως, σχεδόν κανένα από τα μείζονα γεγονότα της δεκαετίας του 1960 δεν αφήνεται απέξω στην τόσο παραστατική αυτή συλλογή διηγημάτων που θα μας μεταφέρει στην εποχή που τόσο καλά γνωρίζουμε όλοι μας μέσα από τις παλιές, καλές ελληνικές ταινίες.

Timothy Garton Ash-Πατρίδες, μία προσωπική ιστορία της Ευρώπης, εκδ. Ψυχογιός, 2023

 

Μία εντελώς διαφορετική, προσωπική, βιωματική και απλά υπέροχη, ιστορία της Ευρώπης υπογράφει ο Βρετανός ιστορικός Τίμοθι Γκάρτον Ας. Ο εν λόγω συγγραφέας συνδυάζει πολύ επιτυχημένα την αφήγηση ιστορικών γεγονότων με, αφενός, την κριτική τους από τον ίδιο, αλλά και με την αφήγηση των δικών του προσωπικών εμπειριών από την Ευρώπη που αποκόμισε μέσα από τα ταξίδια και τις δικές του επαφές.

 

Πρόκειται, επομένως, για την ιστορία από το 1945 και μετά, το κομμάτι, δηλαδή, εκείνο της Ιστορίας που βίωσε ο ίδιος προσωπικά. Γι’ αυτό και αφετηρία αποτελεί το έτος 1945, όταν η Ευρώπη προσπαθούσε να μαζέψει τα κομμάτια της μετά από τον καταστροφικό Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του, επομένως, μας αφηγείται την ιστορία αυτής ακριβώς της κατεστραμμένης Ευρώπης από το 1945 ως το 1961.  Και, δυστυχώς, καταλήγει ο συγγραφέας, ενώ όλοι είχαν πει τότε «Ποτέ ξανά» για αυτή τη φρίκη που έζησε τότε η ανθρωπότητα, να που ξαναζήσαμε τα ίδια, πρώτα στο Κόσσοβο και τη Βοσνία και μετά στην Ουκρανία.

 

Ακολούθως ο συγγραφέας ασχολείται με τη διαιρεμένη Ευρώπη όπως αυτός την έζησε στα χρόνια της νιότης του, όταν αυτή ήταν διαιρεμένη με το τείχος του Βερολίνου στο Δυτικό και το Ανατολικό μπλοκ. Το κεφάλαιο αυτό ασχολείται με τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Ευρώπη από το 1961 έως και το 1979.  Ακολούθησε η δεκαετία του ’80, η δεκαετία των αλλαγών, τα γεγονότα της οποίας εξετάζονται στα επόμενο κεφάλαιο. Κατά τη δεκαετία αυτή φάνηκε για άλλη μία φορά η δυνατότητα της Ευρώπης να επανακάμπτει ενωμένη. Ακολούθησε, επομένως, ανοδική πορεία, κάτω από την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού και την εκ νέου ένωσή της.

 

Στο επόμενο κεφάλαιο που αφορά τα έτη από το 1999 έως και το 2007, η Ευρώπη παρουσιάζεται μεν ως θριαμβεύουσα, μετράει όμως δύο νέες πληγές: εκείνη του κύματος της τρομοκρατίας που ξεχύθηκε μετά την 11^η Σεπτεμβρίου και εκείνης του φαντάσματος από το παρελθόν, δηλαδή του πολέμου που επανήλθε στη Γιουγκοσλαβία.

 

Το τελευταίο κεφάλαιο, αφορά την σημερινή κλονισμένη Ευρώπη μας, εκείνη του Brexit και των κρίσεων που γεννά το μεταναστευτικό-προσφυγικό ζήτημα, ο νέος πόλεμος στην Ουκρανία, οι ακροδεξιές και δικτατορικές κυβερνήσεις πολλών χωρών και το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής.

 

Αναντίρρητα,  η διαφορετική αυτή ιστορία της ηπείρου μας, η οποία αφορά εξολοκλήρου τον εικοστό και τον εικοστό πρώτο αιώνα θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα το παρελθόν, το παρόν, το μέλλον της Ευρώπης αλλά και την ταυτότητά μας ως Ευρωπαίοι.

Ελισάβετ Παπαδοπούλου-Υψηλές για την εποχή θερμοκρασίες, εκδ. Καστανιώτη, 2023

 

 

Υψηλές για την εποχή θερμοκρασίες βιώνουν πολλές φορές οι άνθρωποι όταν διαφωνούν μεταξύ τους, όταν η θερμοκρασία των προσωπικών τους οικοσυστημάτων ανεβαίνει επικίνδυνα. Οι άνθρωποι αυτοί, που βιώνουν ψυχικά τις υψηλές θερμοκρασίες, στο βιβλίο της Ελισάβετ Παπαδοπούλου είναι όλοι νέοι σε ηλικία, έφηβοι για την ακίβεια. Διότι το μυθιστόρημα με τον τίτλο «Υψηλές για την εποχή θερμοκρασίες» είναι ένα μυθιστόρημα πρωτίστως για τους νέους του σήμερα.

 

Η συγγραφέας Ελισάβετ Παπαδοπούλου γεννήθηκε στο ακριτικό Διδυμότειχο και σπούδασε νομικές επιστήμες στη γειτονική Κομοτηνή. Έχει εργαστεί ως δικηγόρος, ως δικαστής και σήμερα εργάζεται στο Νομικό Συμβούλιο του Κράτους. Έχει εκδώσει ως τώρα, μαζί με το παρόν πόνημα, επτά μυθιστορήματα κοινωνικού χαρακτήρα.

 

Η συγγραφέας τοποθετεί την υπόθεση του βιβλίου της στη γενέτειρά της. Εκεί ζουν ο Ίκαρος και η Άννα, δύο νέα λυκειόπαιδα που συνδέονται με στενή φιλία και έχουν, όμως, πολύ διαφορετικά βιώματα. Ο Ίκαρος έχει μεγαλώσει στην κοσμοπολίτικη Αθήνα, η οποία δεν έχει καμία απολύτως σχέση με το εξοχικό και ήρεμο Διδυμότειχο στο οποίο μεγάλωσε η Άννα. Και οι δυο τους, πάντως, δηλώνουν, με κάποιον τρόπο, πληγωμένοι από τη ζωή. Κοντά στους δύο αυτούς ήρωες, θα γνωρίσουμε τον Αλέξανδρο, την Αθηνά, τη Νεφέλη και τη Λίλα. Οι δυο τελευταίες ηρωίδες είναι εξίσου πληγωμένες από τη ζωή και την οικογένειά τους και θα καταθέσουν και αυτές στις σελίδες του βιβλίου την προσωπική τους ιστορία.

 

Η μεν Νεφέλη είναι μία όμορφη κοπέλα, η οποία διαθέτει όμως και πολλά παραπανίσια κιλά. Αυτά θα κάνουν τη μητέρα της, μια κοκέτα και κοσμική γυναίκα, να απαξιώνει την κόρη της σε κάθε της βήμα, αφού θεωρεί το πάχος αναπηρία και κατηγορεί διαρκώς την κόρη της για αυτό. Η δε Λίλα ψάχνει συνεχώς προστασία στους άνδρες, αφού η θρησκόληπτη και συντηρητική μητέρα της την ωθεί στα άκρα με τη συμπεριφορά της και τις παράλογες απαιτήσεις της.

 

Όλες αυτές οι τραυματισμένες από την οικογένειά τους ή τον κοινωνικό περίγυρο ψυχές θα δεθούν με μία στενή φιλία. Μέσα από τις συζητήσεις των νέων η συγγραφέας  διενεργεί μία κριτική στην κοινωνία του σήμερα, στις κοινωνικές και ρατσιστικές προκαταλήψεις, στην λανθασμένη, πολλές φορές, συμπεριφορά των γονιών προς τα έφηβα παιδιά τους και προς τον ρατσισμό που είναι αποτέλεσμα της σημερινής κοινωνίας  της εικόνας. Εν ολίγοις, πρόκειται για ένα βιβλίο το οποίο εστιάζει στα σημερινά προβλήματα των εφήβων και το οποίο μπορεί κάλλιστα να διαβαστεί από αυτούς, εφόσον σε αυτούς, πρωτίστως, απευθύνεται.

Χριστόφορος Ευθυμίου, Όσα δεν έγιναν, εκδ. Βακχικόν, 2023

 

 

Πόσες και πόσες φορές δεν έχουμε αναρωτηθεί τι θα γινόταν αν θα μπορούσαμε να αλλάζαμε το παρελθόν και τα πεπραγμένα μας; Πόσες φορές δεν έχουμε σκεφτεί όσα δεν έγιναν, όσα δεν κάναμε-ή, αντίστοιχα, όσα κάναμε και έχουμε μετανιώσει για αυτά; Μια γνωστή παροιμία μας λέει «Καλύτερα να μετανιώσεις για κάτι που έκανες, παρά για κάτι που δεν έκανες» και φαίνεται πως κι ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο «Όσα δεν έγιναν», Χριστόφορος Ευθυμίου, συμφωνεί απόλυτα με το νόημα της εν λόγω παροιμίας.

 

Ο Χριστόφορος Ευθυμίου, γέννημα θρέμμα της Αττικής, γεννήθηκε το 1968 και είναι απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων, καθώς και διδάκτωρ πολιτικής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Η νουβέλα αυτή αποτελεί την πρώτη συγγραφική του προσπάθεια στον χώρο της λογοτεχνίας.

 

Πρωταγωνιστής της νουβέλας είναι ο Νίκος, ένας ήρωας ο οποίος, εκ πρώτης όψεως, έχει κάποια κοινά στοιχεία με τον συγγραφέα, εφόσον μας παρουσιάζεται ως απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής. Ο Νίκος όμως είναι ένας άνθρωπος ο οποίος κατατρύχεται έντονα από τις μνήμες του παρελθόντος του. Πιο συγκεκριμένα, φαίνεται πως η περίοδος των φοιτητικών του χρόνων αποτελεί τομή στη ζωή του. Τότε ήταν δηλωμένος αριστερός και έτρεχε για το Κόμμα, το ΚΚΕ. Τότε γνώρισε την Αγγέλα και την ερωτεύτηκε σφόδρα. Σήμερα που αυτή η γυναίκα είναι πλέον επίσημα σύζυγός του, ο ίδιο έχει αποκτήσει ερωμένη. Τι μεσολάβησε άραγε; Πώς άλλαξαν έτσι τα δυνατά αισθήματα του Νίκου για τον αλλοτινό έρωτα της ζωής του; Φταίει ο βαλτωμένος γάμος τους; Το παιδί τους που έχει μεγαλώσει; Ή η διπολικότητα με την οποία διεγνώσθη εκείνη; Ή μήπως ο ίδιος και η αδυναμία του να συμφιλιωθεί με τον χρόνο; Τις πταίει, επομένως;

 

Ο ίδιος φαίνεται σαν να ζει ακόμη στο  παρελθόν. Νομίζει ότι είναι ακόμη εκείνος ο νέος και πολλά υποσχόμενος φοιτητής. Πλέον όμως δεν αισθάνεται ψυχικά κοντά στη σύζυγό του, αλλά στην ερωμένη του, τη Βιβή, στην οποία και θα αποκαλύψει το μεγάλο μυστικό που κρύβει στα τρίσβαθα της ψυχής του πολλά χρόνια τώρα, από τα φοιτητικά του χρόνια.

 

Τη Βιβή ο Νίκος  τη γνώρισε σε ώριμη πλέον ηλικία. Ο ίδιος όμως φαίνεται πως δεν έχει ακόμη ενηλικιωθεί και ότι αυτή η τόσο προσωπική εξομολόγηση που θα επιχειρήσει στην ερωμένη του θα λειτουργήσει ως προς αυτόν και ως φάρος της προσωπικής του ενηλικίωσης, έστω και τόσο καθυστερημένα χρονικά.

 

Εν κατακλείδι, το «Όσα δεν έγιναν» είναι ένα βιβλίο ψυχογράφημα, μία νουβέλα συλλογικής, αλλά και προσωπικής μνήμης, συντροφικότητας και πολιτικής αναζήτησης, κοινωνικής αποξένωσης και επαγγελματικής ενσωμάτωσης.