Άννα Μίσιου, Εγγραμματοσύνη και δημοκρατία στην Αθήνα του 5ου αιώνα, ΠΕΚ

 

 

Μία έξοχη έρευνα που διερευνά το φαινόμενο της εγγραμματοσύνης στην αρχαία Αθήνα και το πώς αυτό συνδέεται με τη δημοκρατία εκδίδουν οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Το εν λόγω έργο έχει τίτλο «Εγγραμματοσύνη και δημοκρατία στην Αθήνα του 5^ου αιώνα» και το υπογράφει η ιστορικός και αρχαιολόγος από την Κατερίνη της Πιερίας, Άννα Μίσιου. Η συγγραφέας  γεννήθηκε το 1943, μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη και απεβίωσε το 2011. Σπούδασε στο εξωτερικό και δίδαξε Αρχαία Ιστορία σε διάφορα  ελληνικά πανεπιστήμια όσο βρισκόταν εν ζωή. Το έργο της αναφέρεται στην αθηναϊκή δημοκρατία του 5^ου προχριστιανικού αιώνα, στις σχέσεις των δύο φύλων στην κλασική αρχαιότητα και στις σχέσεις των αρχαίων Ελλήνων με τους άλλους λαούς της Μεσογείου.

Σε ποιον βαθμό, επομένως, ήταν διαδεδομένη η εγγραμματοσύνη σε μία δημοκρατική κοινωνία όπως η αρχαία Αθήνα, στην οποία οι περισσότεροι πολίτες συμμετείχαν ενεργά στη διακυβέρνηση της πολιτείας; Ποιον ακριβώς ρόλο έπαιζε για τη δημοκρατία η συγκεκριμένη εγγραμματοσύνη; Και όταν λέμε εγγραμματοσύνη, τι ακριβώς εννοούμε; Πράγματι το ποσοστό των γραμματιζούμενων ήταν μεγαλύτερο στην αρχαία Αθήνα παρά στην υπόλοιπη αρχαία Ελλάδα;

Η συγγραφέας διακρίνει, κατ’ αρχάς την εγγραμματοσύνη σε διάφορα είδη: από εντελώς απούσα, μέχρι την οριακή εγγραμματοσύνη, τη μερική εγγραμματοσύνη, αλλά και τη λογοτεχνική, αυτή που θεωρούμε, δηλαδή, ως πλήρη εγγραμματοσύνη. Οπωσδήποτε, λοιπόν, στην αρχαία Αθήνα δεν μπορούμε να μιλάμε για πλήρη εγγραμματοσύνη στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, εφόσον, όμως, οι περισσότεροι Αθηναίοι πολίτες περνούσαν σε κάποια φάση της ζωής τους από το αξίωμα του βουλευτή, είναι εύλογο να υποθέσουμε πως διέθεταν τουλάχιστον οριακή εγγραμματοσύνη. Φυσικά, το ποσοστό των γραμματιζούμενων στην αρχαία Αθήνα δεν οφείλεται μόνο στη δημοκρατία, αλλά και στην έκταση του εμπορίου της πόλης. Την εγγραμματοσύνη των πολιτών μαρτυρούν, εξάλλου, και η πληθώρα των οστράκων-εξαιτίας του θεσμού του οστρακισμού- αλλά και των πολλών επιγραφών που έχουν βρεθείς στην πόλη.

Η συγγραφέας αποδεικνύει με σθεναρά επιχειρήματα ότι απόψεις όπως ότι η αρχαία Αθήνα ήταν αγροτική οικονομία και επομένως δεν μπορεί να διέθετε μεγάλο ποσοστό γραμματιζούμενων είναι πέρα ως πέρα λανθασμένη. Η εγγραμματοσύνη διευκόλυνε την επικοινωνία και αυτό είναι κάτι που το γνώριζαν καλά οι αρχαίοι Αθηναίοι. Τα γράμματα συνέδεαν μεταξύ τους τους δήμους της Αθήνας και εξυπηρετούσε πολιτικούς σκοπούς. Φυσικά οι πηγές μας για την κλασική αρχαιότητα και το συγκεκριμένο θέμα είναι ελλιπής, αλλά όλες οι ενδείξεις συγκλίνουν στο ότι η αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία ήταν πράγματι το πρώτο κράτος με μεγάλο ποσοστό γραμματιζούμενων ανθρώπων στους κόλπους του.

Η παρούσα έκδοση διαθέτει εικόνες, χάρτες και κατατοπιστικά σχεδιαγράμματα που βοηθούν τον αναγνώστη να κατανοήσει καλύτερα το όλο θέμα. Εντούτοις, πρόκειται για ένα βιβλίο με άρτια επιστημονική τεκμηρίωση που απευθύνεται, πρωτίστως, σε εξειδικευμένο σε ιστορικά θέματα αναγνωστικό κοινό.