Katja Hoyer, Πέρα από το τείχος, Ανατολική Γερμανία 1949-1990, εκδ. Παπαδόπουλος

 

 

Όλοι γνωρίζουμε πάνω κάτω πως ήταν η ζωή στο πρώην Ανατολικό μπλοκ, πόσα πράγματα ξέρουμε, όμως, ειδικά για τη ζωή στην Ανατολική Γερμανία; Σίγουρα υπάρχει μία τάση να μην λέγονται τα πράγματα με το όνομά τους, ιδιαίτερα αν σκεφτεί κανείς το καθεστώς της καταπίεσης, της παρακολούθησης και της μυστικότητας που επικρατούσε στα κράτη αυτά. Σήμερα, όμως, που η Ανατολική Γερμανία έχει πλέον ενσωματωθεί στο κορμό μίας ενιαίας και ομόσπονδης Γερμανίας ίσως είναι ώρα πια να πούμε τα πράγματα ακριβώς με το όνομά τους. Εξάλλου πολλοί πρώην Ανατολικογερμανοί μεγάλωσαν εκεί, με το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα από αυτά να είναι η πρώην καγκελάριος της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ.

Έτσι λοιπόν, μία πλήρης, αναλυτική και εμβριθής μελέτη από την έγκυρη Γερμανοβρετανίδα ιστορικό  Katja Hoye, όπως η παρούσα με τίτλο «Πέρα από το τείχος, Ανατολική Γερμανία 1949-1990» είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητη σε κάθε έναν που θέλει να γνωρίσει όλες τις πτυχές της ζωής εκεί από πρώτο χέρι. Η αλήθεια είναι ότι κάθε άλλο παρά όλα ήταν ρόδινα στην πρώην Ανατολική Γερμανία:

«…υπήρχε καταπίεση και βαναυσότητα, αλλά υπήρχαν και ευκαιρίες και το αίσθημα ότι ανήκεις κάπου. Οι περισσότερες ανατολικογερμανικές κοινότητες τα βίωσαν όλα. Κοντά στα δάκρυα και την οργή υπήρχαν γέλια και υπερηφάνεια. Οι πολίτες της ΛΔΓ (Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας) ζούσαν, αγαπούσαν, εργάζονταν και γερνούσαν. Πήγαιναν διακοπές, έλεγαν αστεία για τους πολιτικούς τους και μεγάλωναν τα παιδιά τους. Η ιστορία τους αξίζει τη δική τους θέση στο γερμανικό αφήγημα. Είναι ώρα να ρίξουμε μία σοβαρή ματιά στην άλλη Γερμανία, πέρα από το τείχος», το περίφημο τείχος του Βερολίνου που ανεγέρθηκε το 1961. Διότι, πράγματι, πέρα από τις στυγνές παρακολουθήσεις της Στάζι και την λογοκρισία στην ΛΔΓ υπήρχαν και καλές στιγμές εκεί, όπως μία οργανωμένη και στρωμένη ζωή μακριά από τη φτώχεια- αλλά και τον πλούτο για τους περισσότερους- και με πολλές παροχές στους τομείς της εκπαίδευσης, του αθλητισμού, της εργασίας και της υγείας, όπως ίσχυε, δηλαδή, σε όλα τα σοσιαλιστικά κράτη.

Η συγγραφέας χωρίζει την ιστορία της ΛΔΓ σε δέκα σύντομα σχετικά κεφάλαια. Μετά από τον κατατοπιστικό πρόλογο, η ιστορία της χωρίζεται ανάλογα με της περιόδους της ιστορίας του εικοστού αιώνα, δηλαδή του Μεσοπολέμου, του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και, κυρίως, του Ψυχρού πολέμου.

Στο πρώτο κεφάλαιο, επομένως, η συγγραφέας εξετάζει και παρουσιάζει τη γεωπολιτική κατάσταση που οδήγησε στη δημιουργία της ΛΔΓ και στο δεύτερο κεφάλαιο τις  ακριβείς συνθήκες ίδρυσής της μέσα από τα ερείπια της ταλαιπωρημένης Ευρώπης του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ως το 1953, οπότε και πέθανε ο Στάλιν, μπορούμε να πούμε ότι συντελείται η δημιουργία του κρατικού μορφώματος της ΛΔΓ πάνω στη σοβιετική ζώνη κατοχής. Εν συνεχεία-όπως μας λέει η συγγραφέας στο τέταρτο κεφάλαιο του βιβλίου της-οικοδομείται ο σοσιαλισμός. Στο κεφάλαιο αυτό εξετάζει όλες τις παραμέτρους δημιουργίας του κράτους ως το 1961, μία ημερομηνία-τομή στην ιστορία του Ψυχρού πολέμου, οπότε και ανεγέρθηκε το περίφημο Τείχος του Βερολίνου. Εν συνεχεία, η συγγραφέας αναπτύσσει την ιστορία του κράτους της ΛΔΓ σε άλλα τέσσερα κεφάλαια, φτάνοντας ως το 1981, ως τη δεκαετία του 1980 δηλαδή, οπότε και είχε γίνει πλέον ολοφάνερο ότι θα κατέρρεε ο σοσιαλισμός όχι μονάχα στην Ανατολική Γερμανία αλλά σε όλο το σοβιετικό μπλοκ.

Ο πρώτος ηγέτης της ΛΔΓ ήταν ο Βάλτερ Έρνστ Πάουλ Ούλμπριχτ που οδήγησε το τιμόνι του νεοσύστατου κράτους από το 1951 ως το 1971, προτού το παραδώσει στον Έριχ Χόνεκερ, ο οποίος ηγήθηκε του κράτους μέχρι την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, το 1989.

Η Katja Hoyer περιγράφει με λεπτομέρειες τις προσπάθειες του κράτους να ιδρύσει κάποια υποτυπώδη έστω βιομηχανία ξεπερνώντας τις δυσκολίες της έλλειψης ενέργειας, μίας δυσκολίας η οποία ταλάνιζε το κράτος από την αρχή μέχρι το τέλος της ζωής του, την καθημερινή ζωή των πολιτών στο κράτος, τις απεχθείς τακτικές της Στάζι, της μυστικής αστυνομίας, και τη λογοκρισία, την προώθηση του αθλητικού ιδεώδους, τις αυθόρμητες απεργιακές κινητοποιήσεις που ξέσπασαν μετά από τον θάνατο του Στάλιν, τις διώξεις όσων εχθρεύονταν τον κομμουνισμό, αλλά και τη σταδιακή βελτίωση της ζωής μετά τη δεκαετία του 1970 και τον εμφανή «εκδυτικισμό», καθώς και τους τριγμούς που οδήγησαν τη δεκαετία του 1980 στην πτώση του καθεστώτος.

Τέλος, εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι μέσα σε όλα αυτά υπάρχει η εξιστόρηση διαφόρων επεισοδίων της ιστορίας του Ανατολικού Μπλοκ άγνωστα στον μέσο αναγνώστη, όπως π.χ. την υπόθεση Μπρούσεβιτς ή την κρίση του καφέ το 1977.

Εν συνόλω, πρόκειται για ένα αξιοσημείωτο έργο που δεν αφήνει καμία πτυχή της ιστορίας της συγκεκριμένης περιόδου που να μην την εξιστορεί και το οποίο αξίζει να κοσμεί τη βιβλιοθήκη κάθε Έλληνα φιλίστορα και ιστορικού.