Maja Lunde, Η ιστορία του νερού, εκδ. Κλειδάριθμος, 2020, σελ.383

    To νέο βιβλίο της Maja Lunde, της Ράκελ Κάρσον της εποχής μας, είναι ένα βιβλίο για το νερό και την ιστορία του, για το πόσο πολύτιμο μας είναι, κάτι που το καταλαβαίνουμε, δυστυχώς, μόνο από την έλλειψή του.
     Η συνέχεια της τετραλογίας του περιβάλλοντος μετά την εξαιρετικά επιτυχημένη "Ιστορία των μελισσών", δεν υπολείπεται ούτε στο ελάχιστο του πρώτου βιβλίου της Lunde σε καταιγιστική δράση, μεστό, καθαρό λόγο και άφθονα οικολογικά μηνύματα αφύπνισης. Οι χρόνοι αφήγησης είναι τρεις το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, όπως γινόταν και στο πρώτο μέρος της τριλογίας. 
    Το παρόν αφορά τη Νορβηγία του 2017, όταν η εβδομηντάχρονη ακτιβίστρια Σίνε φεύγει με ένα σκάφος, κουβαλώντας ένα πολύτιμο, όπως θα αποδειχτεί, φορτίο για τη Γαλλία, προκειμένου να έρθει αντιμέτωπη με το επώδυνο παρελθόν της.
Μέσα από την αφήγηση του παρόντος, η Σίνε αναπολεί το παρελθόν της, τις δεκαετίες του '60 και του '70, τότε που η ίδια ήταν ακόμη παιδί και η ανεπανόρθωτη καταστροφή που θα συντελούταν στη φύση τα επόμενα σαράντα χρόνια βρισκόταν ακόμη στα σπάργανα. Τότε το περιβαλλοντικό κίνημα άρχιζε να κάνει δειλά τα πρώτα του βήματα, ερχόμενο σε σφοδρή σύγκρουση με τα κατεστημένα οικονομικά συμφέροντα και την ολοένα και περισσότερο αυξανόμενη απληστία των ανθρώπων για κέρδος και ανάπτυξη. Η Ιστορία και η κλιματική αλλαγή μας έδειξαν ήδη ποιος κέρδισε σε αυτή τη διαμάχη, τα χειρότερα όμως δεν έχουν έρθει ακόμη. Διότι, μέσα σε είκοσι μόλις χρόνια από σήμερα, τα πράγματα μπορούν να γίνουν πολύ χειρότερα και να αλλάξουν άρδην τη σχετικά ανέφελη- σε σχέση με το μέλλον- καθημερινότητά μας.
    Αυτό μας φέρνει στο μέλλον, τον τρίτο χρονικό άξονα του βιβλίου, το 2041, τότε που διαδραματίζεται η μία από τις δύο παράλληλες ιστορίες. Ο Νταβίντ και η μικρή του κόρη προσπαθούν απεγνωσμένα να διαφύγουν από τη νότια Γαλλία προς τον βορρά, αφού η νότια Ευρώπη πλήττεται από παρατεταμένη ξηρασία και ανομβρία. Σε έναν κόσμο όπου το νερό σπανίζει τόσο πολύ που θέτει σε κίνδυνο τις ζωές των ανθρώπων στην Ευρώπη και όχι μόνο στην Αφρική, η καθημερινότητα των αμέτρητων προσφύγων μετατρέπεται σε κόλαση μέσα σε καταυλισμούς όπου κυριαρχούν η βρωμιά, η έλλειψη νερού, ο χωρισμός των οικογενειών, η δυσεντερία λόγω της κατανάλωσης  μολυσμένου νερού και το συχνό ξέσπασμα πυρκαγιών. Οι άνθρωποι του 2041 νοσταλγούν την παλιά τους ζωή και τη θέλουν πίσω απεγνωσμένα. Αυτό όμως δεν μπορεί να συμβεί αφού φρόντισαν γι' αυτό οι άνθρωποι του σήμερα, οι άνθρωποι του 2017 που είχαν ακόμη τα πάντα σε αφθονία. Το μόνο που δεν υπήρχε τότε σε πληθώρα ήταν οι φωνές που διαφωνούσαν με τις τότε αντιπεριβαλλοντικές και αναπτυξιακές πολιτικές, οι φωνές όπου τότε λοιδορούνταν ως οι εχθροί της προόδου. Όλα όμως μοιάζουν εντελώς διαφορετικά το 2041, τότε που σε αντίθεση με το 2017, όλα είναι πλέον λιγοστά, υλικά αγαθά και μη: η τροφή, η παροχή ιατρικής βοήθειας, η παιδική ηλικία, η χαρά, η ξενοιασιά, οι φίλοι,  η οικογένεια και, πάνω απ' όλα, το νερό.
    Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη, εσωτερική, οι μνήμες των προσώπων από την προηγούμενη ζωή τους διάχυτες και έντονες και η συγγραφέας μας επιτρέπει να γίνουμε κοινωνοί των πιο μύχιων σκέψεων τόσο της ηλικιωμένης Σίνε, όσο και του Νταβίντ, του τραγικού πατέρα που αγωνίζεται για την επιβίωση του παιδιού του σε έναν κόσμο ολοένα και πιο εχθρικό προς αυτούς. Η έντονη αντίθεση μεταξύ των δύο χρονικών περιόδων κάνει την έλλειψη του νερού να φαντάζει ακόμη πιο ανυπόφορη και το μήνυμα που θέλει να περάσει η συγγραφέας με το παρόν πόνημα γίνεται ακόμη πιο δυνατό: ας δράσουμε τώρα, προτού να είναι αργά για όλους μας. Μία ηχηρή προειδοποίηση ανάλογη με εκείνη που μας είχε υποβάλει ήδη το 1962 με τη Σιωπηλή Άνοιξη η Κάρσον.
    Πρόκειται για ένα βιβλίο καλογραμμένο που διαβάζεται απνευστί και υπόσχεται να κάνει τους αναγνώστες  να βιώσουν τα πιο δυνατά συναισθήματα: πόνο, θλίψη, απέχθεια, συμπόνια, ακόμη και χαρά ενίοτε, κυρίως όμως οργή για την επιμονή ορισμένων ανθρώπων, τότε και σήμερα, να μην συνειδητοποιούν πόσο σημαντική, αλλά και πόσο εύθραυστη, είναι η αρμονική συνύπαρξη με τον πλανήτη που μας φιλοξενεί.

Gerald Durell, Η οικογένειά μου και άλλα ζώα, εκδ. Καλειδοσκόπιο, 2015, σελ.403

Ένα εξαιρετικά ασυνήθιστο βιβλίο εν είδει ημερολογίου έρχεται να μας χαρίσει ο Άγγλος φυσιοδίφης Τζέραλντ Ντάρελ.
Ο Άγγλος επιστήμονας γεννήθηκε το 1925 στις Ινδίες και πέθανε το 1995. Όταν ήταν μόλις δέκα ετών η οικογένειά του αποφάσισε να αφήσει την Αγγλία και να εγκατασταθεί στην Κέρκυρα. Εκεί ο Ντάρελ μπόρεσε να ασχοληθεί με τη φύση και να καλλιεργήσει τα ενδιαφέροντά του. Το απόσταγμα λοιπόν των εμπειριών του από την παραμονή του στο ελληνικό νησί στα μέσα του 20ου αιώνα είναι αυτό που επιλέγει να μας αφηγηθεί με το εν λόγω πόνημα.
Η οικογένειά του, η οποία και πρωταγωνιστεί στις προσωπικές του αφηγήσεις μαζί φυσικά με τα ζώα, αποτελείται από τη Μητέρα- πάντοτε αποκαλείται έτσι, χωρίς όνομα,-και από τα τρία μεγαλύτερα αδέλφια του Τζέρλαντ: τον εικοσιτριάχρονο Λάρυ, έναν υποψήφιο λογοτέχνη, τον δεκαεννιάχρονο Λέσλι, φανατικό κυνηγό και τη δεκαεπτάχρονη Μάργκο, μία ελευθεριάζουσα και ευαίσθητη νεαρά.

Όλες οι ημερολογιακού τύπου αφηγήσεις είναι σε α΄ πρόσωπο και είναι δοσμένες με πολύ χιούμορ από τον, αναμφισβήτητα, δεινό αφηγητή Τζέραλντ. Οι περιγραφές της φύσης στο νησί, αλλά και των προσώπων δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτε από εκείνες των μεγάλων λογοτεχνών και θα ξαφνιάσουν ευχάριστα τον αναγνώστη.
Ο Ντάρελ επιλέγει να μας αφηγηθεί ξεκαρδιστικά, πολλές φορές, επεισόδια από τη διαμονή της οικογένειας στο νησί με βασικό άξονα τη γνωριμία του ίδιου με τον Κερκυραίο γιατρό Θεόδωρο Στεφανίδη, τους δασκάλους που του έφερνε η Μητέρα του κατά καιρούς και, κυρίως, τα ζώα που ο ίδιος περιμάζευε για να τα παρατηρήσει και τις περιπέτειες στις οποίες ενέπλεκαν τελικά αυτά την οικογένεια. Έτσι συναντάμε όντα κάθε λογής, από περιστέρια, γλάρους, αράχνες, φίδια και κουκουβάγιες μέχρι βατράχους, χελώνες, σκύλους, καρακάξες κ.α.
Το αξιοσημείωτο στον τρόπο διήγησης, πέρα φυσικά από το χιούμορ και τη φλεγματικότητα με την οποία αντιμετωπίζει η Μητέρα τα γεγονότα, είναι η απόλυτη απουσία του ίδιου του Ντάρελ από τους διαλόγους που παραθέτει στο βιβλίο και η τοποθέτησή του στα γεγονότα ως εξωτερικού παρατηρητή. Ποτέ δεν θα μεταφέρει στον αναγνώστη τα λόγια που είπε ο ίδιος, αλλά θα παραθέσει απλά τις πράξεις του μαζί με τα λεγόμενα των άλλων. Έτσι ο ίδιος ο συγγραφέας είναι μεν ο πρωταγωνιστής του βιβλίου αλλά κατά έναν τρόπο παραμένει λιγάκι μυστηριώδης και απρόσιτος στον αναγνώστη.
Το βιβλίο, πέρα από τη λογοτεχνική και επιστημονική του αξία σχετικά με τις ζωολογικές παρατηρήσεις, παρουσιάζει μεγάλο λαογραφικό και ιστορικό ενδιαφέρον, αφού απεικονίζει με ενάργεια την κερκυραϊκή κοινωνία της εποχής, τις συνήθειές τους, την κοινωνία, αλλά και τον αγγλικό τρόπο ζωής.
ΤΟ ΔΥΝΑΤΟ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟ: το χιούμορ και οι εκπληκτικές περιγραφές του, όσο και τα ασυνήθιστα γεγονότα που περιγράφει που σχετίζονται με την άγνωστη και μυστική σε μας πολλές φορές ζωή των ζώων.
ΠΟΙΟΙ ΠΡΕΠΕΙ  ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΟΥΝ: οι λογοτέχνες για τις εκπληκτικές περιγραφές του, οι ασχολούμενοι με τις φυσικές επιστήμες, οι ιστορικοί και οι λαογράφοι για τον πλούτο των πληροφοριών του και όλοι οι υπόλοιποι για να περάσουν ευχάριστα την ώρα τους με ένα ευχάριστο, ξεκαρδιστικό πόνημα. Μπορεί επίσης να διαβαστεί από παιδιά των μεσαίων τάξεων του δημοτικού και άνω, αφού πραγματικά πρόκειται για ένα βιβλίο που απευθύνεται σε όλους.

Jared Diamond, Όπλα, μικρόβια και ατσάλι, Οι τύχες των ανθρώπινων κοινωνιών, εκδ. Κάτοπτρο,2006, σελ.574

Το βιβλίο αυτό άπτεται μίας μεγάλης θεματικής κυρίως από τον χώρο της ιστορίας, της ιστορικής γεωγραφίας, αλλά και της εξελικτικής βιολογίας, της ανθρωπογεωγραφίας και της εθνογραφίας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μία ιστορία του κόσμου από τις απαρχές της εμφάνισης των πρώτων ανθρωπιδών  στη γη ως τη σύγχρονη εποχή, η οποία όμως δίνει έμφαση σε ερωτήματα που συνδέονται με τον ερωτηματικό σύνδεσμο γιατί.
Το κυρίαρχο ερώτημα που απασχολεί τον συγγραφέα είναι γιατί άραγε κάποιοι πολιτισμοί επικράτησαν έναντι κάποιων άλλων στη μακρόχρονη ιστορία του πλανήτη μας. Στόχος του είναι να καταρρίψει τις θεωρίες περί ανωτερότητας κάποιων φυλών-π.χ. των λευκών ή των Ευρωπαίων-, οι οποίες συχνά προτείνονται ως απάντηση στο παραπάνω ερώτημα, και να αναδείξει τη σημασία άλλων παραγόντων για την ακμή και την παρακμή αυτοκρατοριών και πολιτισμών, όπως την υπεροχή των όπλων, την εκτεταμένη εγγραμματοσύνη, την παρουσία εξημερωμένων μεγάλων ζώων και-πάνω απ' όλα- την επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος και της γεωγραφίας στο σχηματισμό και τη διαμόρφωση των ανθρώπινων κοινωνιών.

 Με εκτεταμένη μακροχρόνια έρευνα, ο συγγραφέας συγκέντρωσε στοιχεία για όλες τις ηπείρους του πλανήτη καθ' όλες τις χρονικές περιόδους και κατορθώνει να απαντήσει επαρκέστατα στο ερώτημα γιατί η Δύση υπερείχε πολιτισμικά και οικονομικά στον πλανήτη, υπεροχή που διατηρεί έως σήμερα.
Η αφήγηση ξεκινά από τα χρόνια που οι άνθρωποι ζούσαν ως τροφοσυλλέκτες και κυνηγοί και το πρώτο ερώτημα που τίθεται είναι γιατί σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη μας η μετάβαση από το τροφοσυλλεκτικό στάδιο στο κτηνοτροφικό-γεωργικό έγινε νωρίτερα απ' ότι σε άλλες, καθώς επίσης και γιατί σε ορισμένες περιοχές η μετάβαση αυτή καθυστέρησε τόσο πολύ-μέχρι και τη σύγχρονη εποχή κάποιες φορές.
Ο συγγραφέας παρακολουθεί την πορεία του Sapiens Sapiens από την Αφρική μέχρι την Πολυνησία και την Αμερική προσφέροντας στους αναγνώστες ένα σωρό άγνωστες εν πολλοίς πληροφορίες οι οποίες σχετίζονται με την επίδραση του κλίματος στις κατά τόπους ανθρώπινες κοινωνίες και στη σχέση του ανθρώπου με τα μεγάλα θηλαστικά- πώς, αν και γιατί κάποια από αυτά εξημερώθηκαν τελικά και γιατί άλλα όχι. Επιπροσθέτως, αναλύει την περιπέτεια της εξημέρωσης των φυτών και το πόσο πολύ έχουν διαφοροποιηθεί σήμερα πολλοί από τους καρπούς που θεωρούνταν βρώσιμοι από τόσο παλιά. Κατόπιν, επεξηγεί αναλυτικά την γεωγραφική, πολιτισμική και πολιτική ποικιλομορφία που χαρακτηρίζει την Πολυνησία, όπως και την κατάκτηση της αμερικανικής ηπείρου από τους Ευρωπαίους και τη γενοκτονία των εκεί ιθαγενών, εξηγώντας τον ρόλο που έπαιξαν τα μικρόβια σε αυτό.
Εν συνεχεία, εστιάζει σε όλους τους πολιτισμικούς θύλακες του πλανήτη και τις αντιθέσεις τους, όπως αυτές στην Αφρική, τη Νέα Γουινέα και την Αυστραλία, καθώς και την Κορέα, την Κίνα και την Ιαπωνία.
Γιατί άραγε, ενώ στην Ιαπωνία παρουσιάζεται η παλαιότερη κεραμική του κόσμου, αναπτύχθηκε η γεωργία πρώτα στη Γόνιμη Ημισέληνο και στην Κίνα και όχι εκεί; Γιατί στην Αμερική και την Αφρική οι τεχνολογικές εφευρέσεις δεν διαδόθηκαν τόσο εύκολα όσο μεταξύ Ευρώπης-Κίνας; Πώς επηρέασε η εξημέρωση των ζώων (και των μικροβίων τους) τις τύχες των διαφόρων φυλών; Γιατί οι φυλετικές κοινωνίες στην Αυστραλία και τη Νέα Γουινέα διέφεραν τόσο πολύ καθ' όλη τη διάρκεια της ιστορίας ως σήμερα; Και γιατί ενώ η Γόνιμη Ημισέληνος ανέπτυξε πρώτη πόλεις και συγκεντρωτική οργάνωση έχασε  τελικά τον αποικιοκρατικό αγώνα από τις χώρες της Ευρώπης;
Πάμπολλα τέτοια ερωτήματα θέτει το βιβλίο, προσφέροντας τροφή για γόνιμη σκέψη σε ατραπούς που ο νους του αναγνώστη δύσκολα θα βάδιζε διαφορετικά.
ΤΟ ΔΥΝΑΤΟ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟ: η πληθώρα περίεργων και πρωτότυπων πληροφοριών που θα καταπλήξει τον αναγνώστη και η στρωτή αφήγηση που δεν τον μπερδεύει, παρά τον τεράστιο όγκο και την ποικιλομορφία του θέματος.
ΠΟΙΟΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΟΥΝ: όλοι προκειμένου να κατανοήσουν τον κόσμο μας και γιατί αυτός είναι έτσι όπως είναι σήμερα.

Flower Duet from Lakme, Delibes

O Λεό Ντελίμπ (1836-91) ήταν Γάλλος συνθέτης όπερας και μπαλέτου. Την γνωστότερη τρίπρακτη όπερά του την Λακμέ τη συνέθεσε το 1881-2 και πρωτοπαρουσιάστηκε το 1883 στο Παρίσι. Η όπερα αυτή αποτυπώνει όλη την ατμόσφαιρα της λάγνας ανατολής, όπως ήταν στη μόδα τον 19ο αιώνα. Το διάσημο ντουέτο των λουλουδιών όπως αποκαλείται είναι παρμένο από την πρώτη πράξη της όπερας. Εδώ το ακούμε από την Άννα Νεντρέμνκο και την Ελίνα Γκαράνκα σε φεστιβάλ γκαλά όπερας στο Μπάντεν Μπάντεν το 2007.
https://www.youtube.com/watch?v=Vf42IP__ipw 

Bill o' Reilly & Martin Dugard, Σκοτώνοντας τα SS, Η καταδίωξη των μεγαλύτερων εγκληματιών στην ιστορία εκδ. Διόπτρα, σελ.327

   

     Πρόκειται για ένα βιβλίο που θα μπορούσε κάλλιστα να γίνει και ταινία λόγω της καταιγιστικής δράσης του και των γρήγορων εναλλαγών θέματος, αφού παρουσιάζει καρέ καρέ την κινηματογραφική καταδίωξη των SS από τους δαιμόνιους κυνηγούς των ναζί, ήτοι ανθρώπους που αφιέρωσαν τη ζωή τους στην απόδοση δικαιοσύνης για τα αποτρόπαια εγκλήματα που διαπράχθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.
     Οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουν για τη Δίκη της Νυρεμβέργης που διήρκεσε σχεδόν έναν χρόνο και καταδίκασε σε θάνατο κάποιες από τους εξέχουσες προσωπικότητες του Τρίτου Ράιχ που είχαν την "ατυχία" να συλληφθούν από τους Συμμάχους. Ο αριθμός όμως όσων τελικά ξέφυγαν από τον πέλεκυ της δικαιοσύνης είναι πολύ μεγαλύτερος απ' όσο έχουμε υπόψη μας, δείχνοντας ότι, δυστυχώς, τα στυγνότερα εγκλήματα είναι αυτά που μένουν συνήθως ατιμώρητα στον σύγχρονο κόσμο. 
Σύμφωνα με τους συγγραφείς η Δίκη της Νυρεμβέργης δεν ήταν παρά μία"σταγόνα στον ωκεανό", αν λάβει κανείς υπόψη του τον τεράστιο αριθμό όσων βασάνισαν, κακοποίησαν βάναυσα και σκότωσαν τους συνανθρώπους τους στα στρατόπεδα του θανάτου.
   Το βιβλίο κάνει σύντομη μνεία στους συλληφθέντες και την περιβόητη Δίκη, καθώς και στη σύλληψη και την αυτοκτονία στα χέρια των Συμμάχων του Χάινριχ Χίμλερ. Κατόπιν εξετάζει τις περιπτώσεις κάποιων διαπρεπών ναζί που κατόρθωσαν να γλιτώσουν τη σύλληψη από τους Συμμάχους εκείνες τις ταραγμένες μέρες του '45, όταν τα εδάφη της ηττημένης στον πόλεμο Γερμανίας γίνονταν βορρά των Αμερικανών και των Ρώσων, και να διαφύγουν στη Λατινική Αμερική με ψεύτικο όνομα, κυρίως στην Αργεντινή και δευτερευόντως στη Βραζιλία, τη Βολιβία και την Παραγουάη, εκεί όπου οι δαγκάνες της δικαιοσύνης δεν μπορούσαν να τους φτάσουν.
    Κοντά σε πιο ελάσσονα ονόματα που είχαν μερίδιο στα ειδεχθή εγκλήματα του Πολέμου, αναλύεται διεξοδικά η επιχείρηση σύλληψης και προσαγωγής σε δίκη στο Ισραήλ του Άντολφ Άιχμαν, του αποκαλούμενου και Αρχιτέκτονα του Ολοκαυτώματος, καθώς και η διαφυγή και ο τελικός θάνατος του Άγγελου Θανάτου, του διαβόητου γιατρού Γιόζεφ Μένγκελε που διενεργούσε τα πασίγνωστα όσο και φρικαλέα πειράματά του στους άτυχους κρατούμενους του Άουσβιτς. Ακόμη εξετάζεται η διαμάχη που ξέσπασε σχετικά με τον μυστηριώδη θανάτου του πρωτοπαλίκαρου του Χίτλερ, του Μάρτιν Μπόρμαν και η περίπτωση του περίφημου Χασάπη της Λυών, του Κλάους Μπάρμπι.
    Τα στοιχεία που εντυπωσιάζουν κατά την ανάγνωση του βιβλίου είναι πολλά. Πρώτον, διαπιστώνεται ότι ο ισχυρισμός των ιστορικών ότι ο Χίτλερ, παρότι ήταν αποδεδειγμένα σφοδρός αντισημίτης, δεν είχε ενεργό ανάμειξη στον σχεδιασμό για την Τελική Λύση, είναι απολύτως σωστός. Όπως έχει διαπιστωθεί, κύριο μέλημα του Φύρερ ήταν ο πόλεμος και η νίκη της Γερμανίας σε αυτόν, ενώ προκύπτει πως μετά από τις αόριστες διαταγές που έδωσε περί της εξόντωσης των Εβραίων, ο Χίτλερ δεν ασχολήθηκε περαιτέρω με το όλο θέμα, αφήνοντας πλήρη ελευθερία δράσης στα πρωτοπαλίκαρά του, τα οποία και "μεγαλούργησαν" στον συγκεκριμένο τομέα με τις "πρωτότυπες" ιδέες τους.
    Δεύτερον, οι περισσότεροι αναγνώστες που δεν γνωρίζουν πολλά για το θέμα, θα εκπλαγούν από την αποκάλυψη της ύπαρξης γυναικών που ανήκαν στα SS, γυναικών-τεράτων που βαρύνονται εξίσου με τους άνδρες των SS για βασανιστήρια και απάνθρωπες εκτελέσεις αιχμαλώτων.
   Άλλο στοιχείο που εντυπωσιάζει, αλλά και αηδιάζει συνάμα, είναι το πόσο πολλοί βοήθησαν τελικά τους ναζί να διαφύγουν, από την ίδια τη CIA, η οποία συνεργάστηκε μαζί τους για λόγους κατασκοπείας της κομμουνιστικής Ρωσίας, μέχρι τον δικτάτορα Χουάν Περόν της Αργεντινής και το Βατικανό. Οι περί ου ο λόγος συνεργάστηκαν με τους ναζί για ιδεολογικούς σκοπούς εξαιτίας του φόβου τους για τον κομμουνιστικό κίνδυνο.
     Επιπλέον, ο αναγνώστης θα εκπλαγεί από την άμεση επανασύσταση, σχεδόν μετά το τέλος του πολέμου, νεοναζιστικών οργανώσεων σε όλον τον κόσμο και από το ξέσπασμα ενός νέου κύματος αντισημιτισμού, παρά την αποκάλυψη όλων των ειδεχθών εγκλημάτων των ναζί, κάτι που δείχνει ότι, δυστυχώς, κάποιοι άνθρωποι, εκτός από αμετανόητοι, είναι και επιρρεπείς σε τέτοιου είδους συμπεριφορές.
     Τέλος, οργή και κατάπληξη θα νιώσει και πάλι ο αναγνώστης όταν θα διαπιστώσει ότι οι ναζί αυτοί υπήραν αμετανόητοι, αφού επέμεναν μέχρι τέλους να δηλώνουν αθώοι και να κουκουλώνουν τεχνηέντως τα εγκλήματά τους. Το γεγονός ότι κάποιος που είναι υπεύθυνος για τον θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων μπορεί έπειτα από αυτό να δηλώνει απλά "Είμαι αθώος" σαν να μη συμβαίνει τίποτε, δεν μπορεί παρά να δείχνει τον μεγάλο βαθμό με  τον οποίο είχε ταυτιστεί η προσωπικότητα των ανθρώπων αυτών με την ρατσιστική ιδεολογία των ναζί. Ένας λόγος παραπάνω λοιπόν για να διαπιστώσουμε πόσο μεγάλη σημασία έχει η εκπαίδευση των νέων για τη διάπλαση της προσωπικότητάς τους προς αποφυγή επανάληψης τέτοιων αποτρόπαιων εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Πρόκειται για ένα βιβλίο το οποίο θα έπρεπε να διαβαστεί από όλους, ένα βιβλίο που θα μας κάνει να απορήσουμε σχετικά με την ύπαρξη ανθρώπων που ακόμη και σήμερα επιμένουν να αρνούνται το Ολοκαύτωμα και να παραχαράσσουν έτσι την ίδια την Ιστορία.

Τhordon Wilder, Καμπάλα, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2020, σελ.197

     O Αμερικανός συγγραφέας Thordon Wilder είναι κυρίως γνωστός ως θεατρικός συγγραφέας στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό και ιδίως από το έργο του ''Η μικρή μας πόλη". Το μυθιστορηματικό του έργο, εντούτοις, είναι επίσης αξιόλογο, όπως η "Καμπάλα" το μυθιστόρημα με τον αινιγματικό τίτλο που παραπέμπει στον μυστικισμό. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα βιβλίο αλληγορικό και πολυδιάστατο που διαθέτει πολύ περισσότερες διαστάσεις και προεκτάσεις απ' όσες ανιχνεύονται εκ πρώτης όψεως, όταν διαβάζει κανείς την περίληψη στο οπισθόφυλλο.
     Με αυτό μεταφερόμαστε στη Ρώμη του 1926, έτος στο οποίο τοποθετείται επίσης η συγγραφή και η έκδοση του βιβλίου. Ένας νεαρός Αμερικανός, ο Σαμουέλε, βρίσκεται στην Αιώνια Πόλη νιώθοντας νοσταλγία για το παλιό αρχαιολατινικό της μεγαλείο. Εκεί θα γνωρίσει από κοντά τα μέλη μίας αινιγματικής συντροφιάς με απροσδιόριστους στόχους, την Καμπάλα. Ο Σαμουέλε θα βρεθεί στους κόλπους της, γνωρίζοντας τα άτομα που την αποτελούν, τα οποία δεν φαίνεται να έχουν, παραδόξως, μεταξύ τους και πολλά κοινά.
     Πάνω σε αυτό ακριβώς δράττεται ο συγγραφέας της ευκαιρίας να μας περιγράψει αναλυτικά τα πρόσωπα της συντροφιάς αποκαλύπτοντας στον αναγνώστη τις εξαιρετικές περιγραφικές του ικανότητες και την ιδιαίτερη γραφή του: όχι μόνο την εξωτερική τους εμφάνιση, τα πιστεύω τους, τις ιδέες και τις επιρροές που έχουν διαμορφώσει την προσωπικότητά τους αλλά, κυρίως, την ξεχωριστή ιδιότητα που διαθέτουν και έχουν εξαιτίας της αυτοχριστεί μέλη της συντροφιάς. Ο Μαρκαντόνιο, η Αλίξ, η μις Γκάιερ, ο μυστηριώδης Καρδινάλιος, όλοι τους, μέλη μιας ιταλικής, γαλλικής και γερμανικής ελίτ που βρίσκεται σε παρακμή, διαθέτουν κάτι το ξεχωριστό και αποτελούν αποδέκτες ενός θεϊκού χαρίσματος που έχει μεταβιβαστεί σε αυτούς μυστηριωδώς από τους Θεούς της αρχαιότητας. 
     Εδώ βρίσκεται και η λύση του μυστηρίου της Καμπάλα: τα μέλη της δεν είναι παρά τα οχήματα μέσα από τα οποία επιβιώνει ο παλιός κόσμος του αρχαίου ρωμαϊκού μεγαλείου ανά τους αιώνες. Έτσι ο Σαμουέλε χαρακτηρίζεται ως νέος Ερμής, αγγελιοφόρος και ψυχοπομπός για όλους εκείνους που εγκαταλείπουν πρόωρα τον κόσμο του Μεσοπολέμου και του τέλους της Belle epoque, έναν κόσμο που μετασχηματίζεται ταχύτατα μπροστά στην αναπότρεπτη έλευση των Νέων Ιδεών. Πρόκειται επίσης για έναν κόσμο στον οποίο δεν θα είναι πρωταγωνιστής η Αιώνια Πόλη, πόλη πια παρηκμασμένη και διεφθαρμένη και η παλιά Ευρώπη, αλλά η Νέα Υόρκη, αφού στην Αμερική χτυπά πλέον ο παλμός της νέας ανερχόμενης διανόησης.
    Το βιβλίο αποτελεί έναν ύμνο τόσο στην ίδια τη Ρώμη και την ιταλική ύπαιθρο με τις αρχαίες ρωμαϊκές βίλες της όπου διαδραματίζεται μεγάλο μέρος του βιβλίου, όσο και σε όλο το φάσμα της ανθρώπινης πνευματικής δημιουργίας, αφού τα γράμματά του χορεύουν υπό τους ήχους σπουδαίων συνθετών και τρανοί ζωγράφοι ζωντανεύουν με τα χρώματά τους τις σελίδες του. Ακόμη, διάσπαρτες σε όλο το κείμενο είναι οι αναφορές σε μεγάλους σύγχρονους λογοτέχνες, αλλά και σε αρχαίους Έλληνες και Λατίνους συγγραφείς, όπως ο Όμηρος και ο Βιργίλιος, αποκαλύπτοντας την καλή γνώση για τον αρχαίο κόσμο που διαθέτει ο Wilder.
    Τα μέλη της συντροφιάς μιλούν, αλληλεπιδρούν, διαπληκτίζονται, φιλιώνουν, γλεντούν μέχρι το πικρό τέλος, το λυκόφως των θεών, τότε που η αυλαία γι' αυτούς θα πέσει οριστικά. Ο συγγραφέας όμως δεν αφήνει τον αναγνώστη να νιώσει πικρία γι' αυτό το τέλος και την αναπότρεπτη παρακμή, παρά μόνο ελπίδα για ένα νέο ξεκίνημα, για την αφετηρία της νέας διανόησης, η οποία θα εξακολουθήσει όμως να δρα υπό την επήρεια της αρχαιοελληνικής και λατινικής γραμματείας στο πέρασμα των αιώνων.
     Τόσο η γραφή, κομψή, στιβαρή, με γλαφυρές περιγραφές, φορέας μιας πληθώρας ιδεών, όσο και η θεματική του, δείχνουν τη βαθιά καλλιέργεια του συγγραφέα και την αγάπη του για τους Λατίνους και την Αιώνια Πόλη. H "Καμπάλα" είναι ένα βιβλίο ατμοσφαιρικό, τρυφερό και ενίοτε όμορφα μελαγχολικό, το οποίο αποκαλύπτει και εξυμνεί τις πτυχές του ανθρώπινου πνεύματος σε όλες τις διαστάσεις του.

Μαρία Σαμπατακάκη, Οι κομπάρσοι, εκδ. Κέδρος, 2020, σελ.199

     Το νέο πόνημα της ιστορικού Μαρίας Σαμπατακάκη "Οι κομπάρσοι" είναι μία απάντηση σε όλους όσους πιστεύουν ότι η Ιστορία γράφεται μονάχα από τις μεγάλες προσωπικότητες. Κι αυτό δεν είναι ψέμα: σχεδόν κανένας, ούτε ιστορικός, ούτε αναγνώστης, δεν ασχολείται σήμερα με όλους εκείνους τους ανώνυμους που υπέφεραν κατά το πέρασμα των αιώνων από τα γυρίσματα της Ιστορίας και τις αποφάσεις που πάρθηκαν ερήμην τους από τους ισχυρούς για αυτούς. 
     Κι όμως, εδώ, η Σαμπατακάκη δίνει φωνή σε όλους αυτούς τους "κομπάρσους" της Ιστορίας, σε αυτούς που δεν απέκτησαν ποτέ τον πρωταγωνιστικό ρόλο στα τεκταινόμενα, αλλά που, με τον τρόπο τους, έπαιξαν τον δικό τους παρασκηνιακό ρόλο στις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις από το σκοτάδι της λήθης στο οποίο τους είχε βυθίσει η Ιστορία.
Το βιβλίο αυτό λοιπόν ασχολείται με την ιστορία της καθημερινότητας των απλών ανθρώπων της Ελλάδας του Μεσοπολέμου από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ως και τα χρόνια της Δικτατορίας. Είναι τα χρόνια των μεγάλων μετασχηματισμών, όπως μας λέει η συγγραφέας, τα χρόνια κατά τη διάρκεια των οποίων άλλαξε ριζικά η χώρα μας τόσο από κοινωνική, όσο και από πολιτικο-οικονομική άποψη. Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι και η οπτική που διατηρούσαν οι ανώνυμοι αυτοί και απλοί άνθρωποι σε όλα τα μεγάλα γεγονότα του 20ου αιώνα: την κατοχή, τον εμφύλιο, τον ψυχρό πόλεμο και τον φόβο του κομμουνισμού.
    Όχι όμως μόνο τα παραπάνω, αλλά και όψεις της καθημερινής και κοινωνικής ζωής παρουσιάζονται ανάγλυφα μέσα από τς μαρτυρίες των δευτεραγωνιστών όπως η μεγάλη διαφορά της ζωής μεταξύ του χωριού και της πόλης, η αστικοποίηση, τα ρουσφέτια, η διαφθορά του πολιτικού κόσμου, το κυνήγι των αριστερών, η φτώχεια και η κατώτερη θέση των γυναικών, όλα αυτά μέσα σε έναν κόσμο που αλλάζει με γοργούς ρυθμούς.
      Οι μαρτυρίες ποικίλουν σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο συλλέχθηκαν: απομαγνητοφωνημένες μαρτυρίες, αφηγήσεις καταγεγραμμένες στο χαρτί και επιστολές. Όλες διατηρούν την ανωνυμία τους, εκτός από την εκτενή μαρτυρία της Ζαννιά Κότσικα, που καταλαμβάνει μεγάλο μέρος του βιβλίου. Η ίδια η συγγραφέας βέβαια παραδέχεται ότι, αν οι πρωτογενείς αυτές πηγές δεν διασταυρωθούν ως προς την αξιοπιστία τους, δεν μπορούν να θεωρηθούν με ασφάλεια καθεαυτό ιστορικές πηγές, αυτό όμως δεν μειώνει την αξία που αποκτούν εδώ, πρωτίστως ως λογοτεχνία, που αφηγείται την ιστορία της καθημερινότητας του Μεσοπολέμου.
   Αναμφίβολα, όλες έχουν κάτι να πουν στον αναγνώστη και θα του προκαλέσουν ποικίλα συναισθήματα που φτάνουν από θλίψη, συμπόνια και οργή για πολλά από όσα συμβαίνουν στους "κομπάρσους", μέχρι, πολλές φορές, ακόμη και γέλιο. 
Την παράσταση κλέβουν οι επιστολές στο τέλος του βιβλίου από Έλληνα μετανάστη στις ΗΠΑ, οι οποίες αποκαλύπτουν πολλά για μία σημαντική πτυχή του ελληνικού βίου κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, όταν η μετανάστευση στις ΗΠΑ και τη Γερμανία είχε λάβει μεγάλες διαστάσεις. Εδώ η γλώσσα, απλοποιημένη καθαρεύουσα που είναι πιο κοντά στη δημοτική, διανθίζεται από λέξεις αγγλικές που ενίοτε διατηρούν την αγγλική ορθογραφία τους και άλλοτε παρουσιάζονται στην επιστολή "ελληνοποιημένες".
    Όλες οι μαρτυρίες συνοδεύονται στο τέλος τους από ιστορική επεξήγηση των λεγομένων τους από την συγγραφέα-ιστορικό, βοηθώντας έτσι τον αναγνώστη να κατανοήσει καλύτερα το πλαίσιο μέσα στο οποίο γράφτηκαν.
   Πρόκειται για ένα βιβλίο πρωτότυπο που μπορεί να διαβαστεί άνετα απ' όλους  και θα φωτίσει άγνωστες πτυχές από την Ιστορία της καθημερινότητας του λαού της Ελλάδας στον Μεσοπόλεμο.

Άννι Πρου, Άνθρωποι του δάσους, εκδ. Καστανιώτη, 2019, σελ.828, μεταφρ. Γ. Κυριαζής

Μια ιδιαίτερη μορφή της αμερικανικής πεζογραφίας, η Άννι Πρου μας ταξιδεύει στον μακρινό Καναδά σε ένα μαγευτικό χρονικό από τα τέλη του 17ου ως τον 21ο αιώνα. Έργο επικό και ιδιαίτερα ατμοσφαιρικό, μας μυεί στα άγνωστα βάθη τόσο των δασών, όσο και της ίδιας της ιστορίας. 

Η ιστορία ξεκινά όταν δύο φτωχοί, μα φιλόδοξοι, Γάλλοι φτάνουν στον Καναδά με σκοπό να χτίσουν στον Νέο Κόσμο μία καινούρια ζωή. Το βιβλίο παρακολουθεί τις ζωές τους και τις προσπάθειές τους να χτίσουν τις δικές τους επιχειρήσεις και να επιβιώσουν μέσα σε έναν πρωτόγνωρο, και πολλές φορές εχθρικό για εκείνους, κόσμο. Η φύση, το δάσος και τα δώρα που τόσο απλόχερα χαρίζει στον άνθρωπο, η απληστία των λευκών εποίκων και η ασέβειά τους προς το φυσικό περιβάλλον, σε αντίθεση με τις "πρωτόγονες" δοξασίες των "οπισθοδρομικών" γηγενών και οι συγκρούσεις τους, ο ανταγωνισμός των Αγγλογάλλων για τον Καναδά, η φεουδαρχία που σταδιακά καταρρέει και η ανερχόμενη παγκοσμιοποίηση, αλλά και η καταστροφή του δασικού πλούτου της Νέας Γαλλίας- του Καναδά- όλα αυτά είναι θέματα που θίγονται με σαφήνεια και επιδεξιότητα στο πόνημα της Αμερικανίδας συγγραφέως. 
Η Άννι Πρου όμως δεν σταματά εδώ. Συνεχίζοντας την πορεία των ηρώων της στον τόπο και τον χρόνο, μας προσφέρει εικόνες της Κίνας, της Ευρώπης και της Νέας Ζηλανδίας του παρελθόντος, αλλά και την πορεία των επιγόνων των αρχικών πρωταγωνιστών σε ένα χρονικό που φτάνει ως τη σημερινή εικόνα του Καναδά με την επαπειλούμενη οικολογική καταστροφή. Διότι, πάνω απ΄όλα, το βιβλίο αυτό της Άννι Πρου δεν είναι παρά ένας ύμνος στο δάσος και τα καλά κρυμμένα μυστικά του, τα οποία τόσο καλά η συγγραφέας γνωρίζει.
ΤΟ ΔΥΝΑΤΟ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟ: η καθηλωτική γραφή και οι εναλλαγές στην υπόθεση.
ΠΟΙΟΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΟΥΝ: όσοι αγαπούν τα μεγάλα επικά μυθιστορήματα τύπου "Όσα παίρνει ο άνεμος" αλλά και τα δάση!

Ίβο Άντριτς, Το γεφύρι του Δρίνου, εκδ. Καστανιώτης, 1997, μεταφρ. Χ. Γκούβης, σελ.492

Ο νομπελίστας Βόσνιος συγγραφέας Ίβο Άντριτς μας αφηγείται μία πρωτότυπη ιστορία από τη σκοπιά ενός εντελώς ασυνήθιστου πρωταγωνιστή: αυτή του γεφυριού στον ποταμό Δρίνο που βρίσκεται στην πόλη Βίσιεγκραντ της Βοσνίας. Η αφήγηση διατρέχει τέσσερις αιώνες ιστορίας, από τα τέλη του 16ου αιώνα και την περίοδο της οθωμανικής κατοχής των Βαλκανίων, ως και τον 20ο, την απελευθέρωση και τα σπέρματα του εμφυλίου της Γιουγκοσλαβίας. Οι πρωταγωνιστές αλλάζουν όλοι με το πέρασμα των αιώνων, εκτός από έναν: το γεφύρι, που παραμένει, από το έτος της κατασκευής του, βασικός παρατηρητής και πρωταγωνιστής όλων όσων συμβαίνουν στα Βαλκάνια: από την εποχή που η Οθωμανική Αυτοκρατορία είναι ακόμη πολύ ισχυρή, αρχίζει όμως να δείχνει τα πρώτα αναπόφευκτα σημάδια παρακμής. Τότε ήταν που κατασκευάστηκε και το περίφημο αυτό γεφύρι με εντολή του πανίσχυρου Μεγάλου Βεζίρη Μεχμέτ Σοκολολού Πασά, βόσνιου στην καταγωγή και Οθωμανού πλέον αξιωματούχου που έγινε ό,τι έγινε εξ' αιτίας της πρακτικής του παιδομαζώματος. Μαζί με την κατασκευή του γεφυριού παρακολουθούμε και το χάνι που έχτισε ο Μέγας Βεζίρης και το οποίο θα παρακμάσει μετά τον θάνατό του.

Το γεφύρι όμως δεν θα αφεθεί στην παρακμή...  Αντιθέτως θα συνεχίσει να είναι το επίκεντρο της ζωής των κατοίκων αλλά και ο μάρτυρας για τα ιστορικά γεγονότα των αιώνων που θα ακολουθήσουν, όπως του πολέμου μεταξύ Τούρκων και Αυστριακών τον 19ο αιώνα, το κίνημα των Νεοτούρκων, τη γένεση του έθνους- κράτους και την έκρηξη του Α΄ Παγκσμίου Πολέμου.
ΤΟ ΔΥΝΑΤΟ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟ: πέρα από τον πρωτότυπο πρωταγωνιστή,- δηλαδή το γεφύρι- το βιβλίο αξίζει να διαβαστεί διότι προσφέρει την οπτική της τουρκικής κατοχής όχι στην Ελλάδα, αλλά σε ένα άλλο κράτος και συγκεκριμένα στη Βοσνία. Έτσι οι αναγνώστες θα συνειδητοποιήσουν την κοινή ιστορία της χώρας μας με τους βαλκανικούς λαούς και τις κοινές εμπειρίες που μοιραζόμαστε όλοι.
ΠΟΙΟΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΟΥΝ: απευθύνεται τόσο σε λάτρεις της λογοτεχνίας, όσο και της ιστορίας.

Μαρία Ευθυμίου, Μόνο λίγα χιλιόμετρα, Ιστορίες για την ιστορία,εκδ. Πατάκη,2017,σελ.283

Ένα βιβλίο για την ίδια την ιστορία που υπόσχεται να μας ταξιδέψει μόνο λίγα χιλιόμετρα, όπως μας λέει και ο τίτλος του, στην παγκόσμια και την ελληνική ιστορία ανά τους αιώνες.
Η Μαρία Ευθυμίου, γνωστή διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών, έχει συγγράψει τρία βιβλία ιστορίας, πολλά άρθρα  και μετράει χιλιάδες ώρες διδασκαλίας, εθελοντικής και μη.
Με το βιβλίο αυτό υπόσχεται να βολτάρει τους αναγνώστες στα ιστορικά μονοπάτια ανά τους αιώνες με τρόπο απλό και κατανοητό, ακόμη και για εκείνους που δεν έχουν καμία επαφή με την Ιστορία ήδη από τα σχολικά τους χρόνια.
Το βιβλίο ακολουθεί μορφή συνέντευξης στον δημοφιλή δημοσιογράφο Μάκη Προβατά. Οι δυο τους ξεκινούν μία περιήγηση εφ' όλης της ύλης από την αρχαιότητα έως τη σημερινή εποχή.

Το βιβλίο ξεκινά με την παράθεση κάποιων βιογραφικών εμπειριών της συγγραφέως, προκειμένου αυτή να γνωστοποιήσει στους αναγνώστες τις οικογενειακές της καταβολές της, αλλά και τις επιρροές που δέχτηκε ώστε να γίνει η ίδια ιστορικός και διδάκτωρ.
Ακολουθεί μία ενδιαφέρουσα συζήτηση για την ίδια την Ιστορία, τη φύση και τον τρόπο που αυτή πρέπει να διδάσκεται και, κατόπιν, αρχίζει η περιήγηση στον καθεαυτό ιστορικό χρόνο. Αρχαιότητα, Μεσαίωνας, Νέοι Χρόνοι και ιδιαίτερο κεφάλαιο με αναφορά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και την Ελλάδα. Ο Μάκης Προβατάς με καίριες ερωτήσεις, οι οποίες ενίοτε συνδυάζουν τη σημερινή πολιτική επικαιρότητα με την ιστορία, ωθεί τη συγγραφέα να αναπτύξει θέματα κοινού ενδιαφέροντος με συντομία και χωρίς να πλατειάσει ούτε στο ελάχιστο. Ταυτόχρονα μας εξηγεί, με ιστορικούς όρους, γιατί ο κόσμος και η χώρα μας σήμερα είναι έτσι όπως είναι. Διότι, σύμφωνα με τη συγγραφέα, η Ιστορία μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα το παρόν, αλλά και να μας κάνει καλύτερους ανθρώπους. Γιατί, όπως λέει η ίδια, ο μεγάλο ταξίδι είναι το εσωτερικό, η δική μας ενδοσκόπηση. Και σ' αυτή μας βοηθά η ίδια η ιστορία.
ΤΟ ΔΥΝΑΤΟ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟ: η μορφή του σε τύπο συνέντευξης, που προσδίδει αμεσότητα και η ποικιλία των θέματων που θίγονται. Οπωσδήποτε στα συν του ε΄συγκαταλέγεται η μεγάλη διδακτική εμπειρία της συγγραφέως που επιλέγει με άνεση σε τι οφείλει να δώσει βάση και τι πρέπει να αφήσει απέξω προκειμένου να μην κουάσει τους μη ειδήμονες αναγνώστες.
ΠΟΙΟΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΟΥΝ: οι ιστορικοί για να έρθουν σε επαφή με κάποιες ενδιαφέρουσες απόψεις για ποικίλα ιστορικά θέματα, τα οποία ενδεχομένως δεν γνώριζαν και οι μη ιστορικοί για να μάθουν για διάφορα ιστορικά θέματα μέσα από μία ευχάριστη συζήτηση, η οποία δίνεται με τρόπο τόσο άμεσο, σαν να απευθύνεται προσωπικά στον καθένα από τους αναγνώστες.

Anne Applebaum, Ο κόκκινος λιμός, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2019, σελ.453, μεταφρ.Μενέλαος Αστερίου

Το βιβλίο της ειδικευμένης στα ιστορικά θέματα της σοβιετικής ιστορίας Anne Applebaum Ο κόκκινος λιμός αποκαλύπτει μία σειρά από άγνωστα σχετικά γεγονότα, αλλά και αποτρόπαια εγκλήματα, από την σχετικά πρόσφατη ιστορία της ΕΣΣΔ. Η συγγραφέας μας είναι ήδη γνωστή από το έργο της Γκουλάγκ, Σιδηρούν Πραπέτασμα το οποίο απέσπασε βραβείο Pulitzer.
Με το παρόν πόνημα μας γνωστοποιεί το φρικιαστικό έγκλημα που διέπραξε ο Στάλιν εναντίον της Ουκρανίας τη δεκαετία του '30 οδηγώντας στον θάνατo τουλάχιστον τέσσερα εκατομμύρια Ουκρανούς προκειμένου να τιμωρήσει τη χώρα για την απείθεια που αυτή επέδειξε απέναντι στο σοβιετικό καθεστώς κατά τις ουκρανικές επαναστάσεις του 1917 και του 1930. Άλλο ένα εκατομμύριο περίπου υπολογίζεται ότι ήταν πολίτες της υπόλοιπης Σοβιετικής Ένωσης.
Αυτά που θα διαβάσει ο αναγνώστης αδιαμφισβήτητα θα τον καταπλήξουν και θα τον σοκάρουν. Ακόμη κι αν κάποιοι γνωρίζουν αρκετά για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν με την ανοχή -ή και την εντολή- του Χίτλερ απέναντι σε λαούς διαφορετικούς από τον γερμανικό, θα συγκλονιστούν ακόμη περισσότερο από το γεγονός ότι ένας ηγέτης επέλεξε να οδηγήσει ο ίδιος τον δικό του λαό, τον σοβιετικό, -και όχι κάποιον άλλο- σε λιμοκτονία με την αυτοκτονική του πολιτική σχετικά με την κολεκτιβοποίηση και να επιδείξει πρωτοφανή αναλγησία απέναντι σε συμπατριώτες του στο όνομα της ταχείας εκβιομηχάνισης και της τιμωρίας για "κομμουνιστική απείθεια". Το κυνήγι των κρυμμένων σιτηρών, το "κάρφωμα" των γειτόνων, οι ανελέητες διώξεις των διαφωνούντων με το Κόμμα, οι διώξεις κατά των Ουκρανών διανοούμενων, οι σπαρακτικές μαρτυρίες ανθρώπων που βασανίστηκαν ή ωθήθηκαν στη λιμοκτονία, οι ίδιοι μαζί με τις οικογένειές τους, όλα αυτά παρουσιάζονται με αμεσότητα και γλαφυρότητα που συγκινεί και τον πιο ψυχρό επαγγελματία ιστορικό στο βιβλίο της Applebaum. Το έργο εξετάζει επίσης και τη διαδικασία συγκάλυψης του εγκλήματος που ενορχηστρώθηκε οργανωμένα από το σοβιετικό καθεστώς, καθώς και τα σταδιακή αποκατάσταση της μνήμης του λιμού και της χρησιμοποίησής του ως "πολιτικό παιχνίδι" από τις σημερινές κυβερνήσεις της Ουκρανίας και της Ρωσίας. Παράλληλα διερευνούνται πτυχές που αφορούν την ουκρανική επανάσταση του 1917 και του 1919 και αναλύεται η πολιτική της κολεκτιβοποίησης σε όλες τις διαστάσεις της, από την εφαρμογή μέχρι και τις οδυνηρές συνέπειες που αυτή είχε για τον σοβιετικό λαό. Τέλος, η συγγραφέας απαριθμεί τα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν για να διατηρήσουν το «χολοντομόρ», όπως αποκαλείται στην Ουκρανία, στη συλλογική μνήμη.
ΤΟ ΔΥΝΑΤΟ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟ:Αναμφισβήτητα το δυνατό σημείο του έργου είναι τα άγνωστα συγκλονιστικά γεγονότα για τα οποία ο μέσος Ευρωπαίος και Έλληνας  δεν έχει ακούσει ποτέ τίποτε, καθώς και οι δεινές αφηγηματικές ικανότητες της συγγραφέως που κάνουν προσιτό και εύκολα προσεγγίσιμο ένα αμιγώς επιστημονικό και σχετικά δυσπρόσιτο ζήτημα.   
ΠΟΙΟΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΟΥΝ: Πρόκειται για ένα πόνημα που θα βρουν εξαιρετικά ενδιαφέρον όσοι ενσκήπτουν στην ανακάλυψη άγνωστων πτυχών της ιστορίας του 20ου αιώνα και των εγκλημάτων του υπαρκτού σοσιαλισμού στη Ρωσία. Στο βιβλίο συμπεριλαμβάνεται ακόμη σπάνιο φωτογραφικό υλικό το οποίο αποτυπώνει όλη τη φρίκη που βίωσε η Ουκρανία εξαιτίας της ανελέητης σταλινικής πολιτικής.

Ελίφ Σαφάκ, Ο μαθητευόμενος αρχιτέκτονας, εδκ. Ψυχογιός, 2020, σελ.515

Αν αυτό που πετυχαίνει καλύτερα απ' όλα ένα ιστορικό μυθιστόρημα είναι η απεικόνιση της ιστορίας της καθημερινής ζωής στην εποχή κατά την οποία αυτό διαδραματίζεται, τότε "Ο μαθητευόμενος αρχιτέκτονας" της Ελίφ Σαφάκ εκπληρώνει απόλυτα τον στόχο του.
Πρόκειται για ένα ιστορικό μυθιστόρημα του οποίου η υπόθεση εκτυλίσσεται στην εποχή της πιο μεγάλης ακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας: στα χρόνια του πιο ένδοξου σουλτάνου όλων των εποχών, του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή ή Κανουνί –Νομοθέτη, όπως τον αποκάλεσαν οι ίδιοι οι Οθωμανοί. Για την ακρίβεια, η υπόθεση διαδραματίζεται στα ύστερα χρόνια της βασιλείας του Σουλεϊμάν, μετά το 1550, φτάνοντας ως τις πρώτες δεκαετίες του επόμενου αιώνα και καλύπτοντας χρονικά και τις βασιλείες των διαδόχων του, του Σελίμ Β΄ του Μέθυσου και του Μουράτ Γ΄.
Η διήγηση όμως δεν εστιάζει σε χρονολογίες και σκοπός της συγγραφέως δεν είναι να μας αφηγηθεί όλα τα σημαντικά γεγονότα της εποχής. Αντιθέτως, στοχεύει στο να αναδείξει την καθημερινή ζωή στην Κωνσταντινούπολη του 16ου αιώνα, εστιάζει λοιπόν μόνο σε όσα θεωρεί απαραίτητα για τον σκοπό αυτό. Μέσα από την αφήγηση της ζωής ενός νεαρού αγοριού τολμηρού, εργατικού, δίκαιου και φιλόδοξου, του Τζαχάν, και του νεαρού ελέφαντά του, του οποίου καθίσταται δαμαστής, αλλά και φύλακας άγγελος, χάρη σε ένα εντελώς απρόσμενο γύρισμα της μοίρας, η Ελίφ φιλοτεχνεί μία εκπληκτική τοιχογραφία της Κωνσταντινούπολης. 
Αυτή είναι και η πρώτη θεματική μεταξύ των πέντε, πάνω στην οποία στηρίζεται ο ιστός του πονήματος: η Ιστορία. Ιστορία απαλλαγμένη από περιττά γεγονότα και χρονολογίες, Ιστορία πιστή στις αρχές της σχολής των Αnnales, που εστιάζει δηλαδή πάνω απ' όλα στη ζωή των απλών καθημερινών ανθρώπων, Ιστορία αψεγάδιαστα υφασμένη και αδιαχώριστη μαζί με τον λογοτεχνικό ιστό του βιβλίου. Η πανούκλα της εποχής του Σουλεϊμάν, τα χαμάμ, τα μπουντρούμια του Γεντί Κουλέ, οι τσιγγάνοι της πόλης, η σουλτάνα Χιουρέμ και η κόρη της Μιχριμάχ, για την οποία ο Τζαχάν θα τρέφει έναν έρωτα πλατωνικό και ανεκπλήρωτο ως το τέλος της ζωής του, όλα αυτά η συγγραφέας τα περιγράφει γλαφυρά αποδεικνύοντας τις γνώσεις της για τη συγκεκριμένη εποχή.
Η δεύτερη θεματική του πονήματος δεν απαντάται συχνά σε βιβλίο: λόγω της παρουσίας του σπάνιου λευκού ελέφαντα στις σελίδες του, η Ελίφ εστιάζει στη σχέση ανθρώπου και ζώου, στο πόσο βαθιά και αγνή μπορεί να είναι αυτή σε όλες τις εποχές, τα μήκη και τα πλάτη της γης και στο πως οι περισσότεροι από τους ανθρώπους επιλέγουν να βασανίζουν τελικά απάνθρωπα, αντί να περιβάλλουν με αγάπη, τις τετράποδες υπάρξεις του πλανήτη μας. Η σχέση όμως μεταξύ του Τζαχάν και του Τσότα- το όνομα του ελέφαντα το οποίο σημαίνει μικρός-, θα βοηθήσει το αγόρι να οδηγηθεί στην αυτογνωσία και θα του διδάξει πράγματα που δεν θα γνώριζε σε άλλη περίπτωση. Αυτό μας φέρνει αλυσιδωτά στην τρίτη και ταυτοχρόνως τέταρτη θεματική του βιβλίου: την ανακάλυψη του εαυτού του που επιχειρεί ο Τζαχάν και το επώδυνο ξεδιάλυμα  του μπερδεμένου κουβαριού της ύπαρξής του. Σε όλο το βιβλίο ο νεαρός, προικισμένος με το χάρισμα να αγαπά και να δένεται με τα υπόλοιπα όντα τριγύρω του, καλείται να ανακαλύψει τα βαθύτερα θέλω και τις πιο κρυφές επιθυμίες του.
Σε αυτό θα τον βοηθήσει, εκτός από τον Τσότα, και η τέταρτη θεματική του βιβλίου, στην οποία η συγγραφέας αφιερώνει πολλές σελίδες μελέτης και γνώσης: η αρχιτεκτονική. Πιο συγκεκριμένα, όταν ο νεαρός θα καταστεί από καθαρή τύχη μαθητευόμενος του μεγαλύτερου αρχιτέκτονα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, του διαβόητου Σινάν, θα ανακαλύψει άγνωστες πτυχές του εαυτού του, τις οποίες μέχρι τότε αγνοούσε ολότελα, αφού ποτέ του δεν φανταζόταν ότι ένας τέτοιος τομέας θα μπορούσε να τραβήξει το ενδιαφέρον του. Θα μπλεχτεί άθελά του στις συνωμοσίες του παλατιού, θα αφοσιωθεί ολόψυχα στην τέχνη και τον δάσκαλό του και θα μάθει να ελίσσεται σε έναν χώρο τόσο επικίνδυνο όσο και οι ζούγκλες στις οποίες γεννήθηκε ο Τότσα, στη μακρινή Ινδία. Βλέπουμε επομένως πως η ίδια η διαδικασία της μαθητείας καθίσταται ικανή να οδηγήσει κάποιον στην αυτογνωσία. "Οι πέτρες μένουν ακίνητες. Αυτός που μαθαίνει ποτέ", καταλήγει ο ίδιος ο Σινάν. Έτσι, η συγγραφέας αρπάζει την ευκαιρία να μας αφηγηθεί τη διαδικασία της οικοδόμησης μεγάλων αρχιτεκτονικών έργων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας του 16ου αιώνα, όπως του τεμένους Σουλεϊμάνιγιε και του Σελιμιγιέ της Ανδριανούπολης.

ΤΟ ΔΥΝΑΤΟ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟ: η πλοκή του, η μεταφορά στο παρελθόν που θα νιώσει ο αναγνώστης διαβάζοντάς το και η καλή πένα της συγγραφέως.
ΠΟΙΟΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΟΥΝ: οι λάτρεις της ιστορίας οπωσδήποτε και σε όσους αρέσουν μυθιστορήματα που διαδραματίζονται σε άλλες εποχές.

Antonio G. Iturbe, Η βιβλιοθηκάριος του Άουσβιτς,εκδ.Κλειδάριθμος,σελ. 525

Το άκουσμα και μόνο του ονόματος του Άουσβιτς ξυπνάει μέσα στον καθένα από εμάς αισθήματα τρόμου και απέχθειας, αφού το σύνολο των εγκλημάτων που διαπράχθηκε εκεί κατά της ανθρωπότητας είναι τοις πάσι γνωστό.
Τι γίνεται όμως όταν ένα βιβλίο έρχεται να ταράξει τα νερά και να φέρει στο φως και ορισμένες "καλές" πτυχές του στρατοπέδου, άγνωστες στο ευρύ κοινό;
Αρχικά οι αναγνώστες υποδέχονται το "νέο" με δυσπιστία. Είναι ποτέ δυνατόν να υπήρχε ο,τιδήποτε καλό στο Άουσβιτς, και δη μία βιβλιοθήκη, όπως και- κάτι ακόμη πιο περίεργο,- ένα σχολείο; Και όμως, η Ιστορία έρχεται να επαληθεύσει για άλλη μια φορά την απίστευτη διήγηση του δημοσιογράφου και βιβλιοκριτικού  Antonio Iturbe "H βιβλιοθηκάριος του Άουσβιτς", η οποία δεν αποτελεί μόνο μυθοπλασία, αλλά βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα που έλαβαν  χώρα σε αυτό το διαβόητο στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Το βιβλίο βασίζεται στην αληθινή ιστορία της Τσεχοεβραίας Εντίτα Αντιλέροβα ή Ντίτα Κράους. Η έφηβη τότε κοπέλα υπήρξε η ίδια κρατουμένη του στρατοπέδου, αλλά και μάρτυρας της λειτουργίας ενός σχολείου στο στρατόπεδο, κρυφά από τους ναζί, καθώς και μίας βιβλιοθήκης, της μικρότερης και πιο επικίνδυνης στον κόσμο, έτσι τη χαρακτηρίζει ο συγγραφέας. Τη βιβλιοθήκη αυτή η Ντίτα την υπηρέτησε με κίνδυνο της ζωής της ως βιβλιοθηκάριος κατά τη διάρκεια της παραμονής της εκεί. Τα γεγονότα του βιβλίου διαδραματίζονται κυρίως στα έτη 1944-45 ως και την απελευθέρωση των κρατουμένων του στρατοπέδου, υπάρχουν όμως αναφορές σε παρελθόντα χρόνο μέσα από αναδρομές της ίδιας της πρωταγωνίστριας.
Το βιβλίο θα θυμίσει το δίχως άλλο στους αναγνώστες την φημισμένη ταινία La vita e bella, η οποία προσέφερε και αυτή μία εναλλακτική όψη του απεχθούς στρατοπέδου. Αυτή τη φορά η ιστορία του τρόμου, των απάνθρωπων εκτελέσεων, του ρατσισμού και της ταπείνωσης διανθίζεται με το πηγαίο θάρρος και την αυταπάρνηση που έδειξε η Ντίτα, η οποία είναι εδώ για να μας θυμίσει ότι ακόμη και στο χειρότερο μέρος του κόσμου μπορεί να συναντήσει κανείς την ομορφιά. Η ομορφιά εκφράζεται μέσα από τα βιβλία, τα λίγα που οι κρατούμενοι έχουν λαθραία στην κατοχή τους τα οποία όμως αρκούν για να φτερουγίσει ελεύθερη η ψυχή του αναγνώστη μακριά από τα γκρίζα τείχη του στρατοπέδου.
Και η αλήθεια είναι ότι η ωραιότητα και η ελευθερία που αντιπροσωπεύουν και προσφέρουν τα βιβλία κάνουν ακόμη πιο έντονη και ευδιάκριτη την αντίθεση ανάμεσα στη φρίκη του στρατοπέδου και στην ωραιότητα της ζωής. Οι ίδιοι οι σκληροτράχηλοι και σαδιστές ναζί αποδεικνύονται τόσο αντιφατικοί που από τη μια σιγοσφυρίζουν Μπετόβεν και από την άλλη δολοφονούν εν ψυχρώ αθώες υπάρξεις. To μυθιστόρημα επομένως, όπως και το γνωστό Φαρενάιτ 451, αποτελεί και έναν ύμνο στα διωκόμενα από τους ναζί βιβλία αλλά και την ίδια τη ζωή και ο δημιουργός κάνει το παν για να μας αποδείξει ότι η ανθρωπιά και η θέληση για ζωή και επιβίωση δεν εξαφανίζεται τόσο εύκολα από τον πλανήτη μας.
Ο συγγραφέας με γλώσσα λιτή και απέριττη και με περιστασιακή εκφορά κρίσεων για την ίδια τη ζωή, καταφέρνει να περιγράψει αρτιότατα όχι μόνο τη φρίκη του στρατοπέδου, αλλά και τις διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ κρατουμένων, ή μεταξύ αυτών και των δεσμοφυλάκων τους, καθώς και την καθημερινή ζωή σε αυτό. Με μορφή αναδρομών μαθαίνουμε για τη ζωή της Ντίτα πριν το Άουσβιτς, τα παιδικά χρόνια της στην Πράγα και τον εγκλεισμό αυτής και της οικογένειάς της, στη συνέχεια, στο γκέτο Τερεζίν στην Πράγα.
Πέρα από τους κρατουμένους που πλαισιώνουν ως χαρακτήρες την Ντίτα, όπως τη Μαργκίτ, τον κύριο Χιρς και διάφορους άλλους, πολύ ενδιαφέρουσα είναι η απεικόνιση από την πένα του συγγραφέα γνωστών ναζί όπως του Γιόζεφ Μένγκελε, του Άντολφ Άιχμαν και του Ρούντολφ Ες, καθώς και αμφιλεγόμενων προσωπικοτήτων όπως του Ρούντι Ρόζενμπεργκ.
Αναμφίβολα πρόκειται για ένα δυνατό και συγκινητικό ανάγνωσμα του οποίου όλη η ουσία συνοψίζεται στη φράση του συγγραφέα: "Δεν είχε σημασία πόσα εμπόδια θα έβαζαν τα ράιχ όλου του κόσμου-ανοίγοντας ένα βιβλίο μπορούσες να τα παρακάμψεις όλα".

ΤΟ ΔΥΝΑΤΟ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟ: το απίστευτο θέμα του και ο μέχρι τώρα άγνωστος όσο και πρωτότυπος συνδυασμός βιβλίων και Άουσβιτς.
ΠΟΙΟΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΟΥΝ: απευθύνεται σε όλους, καθότι η αφήγηση ρέει και το θέμα του μας αφορά όλους, ειδικά στις μέρες μας που φαινόμενα ρατσισμού αναβιώνουν δυστυχώς σε πολλά μέρη του πλανήτη.